İDEA VE GERÇEKLİK DİKOTOMİSİNDE CANAVAR İKONOGRAFİSİNDEN “VAN GÖLÜ CANAVARI”NIN MİTSEL PARADİGMASINA

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 40, 1356 - 1371, 18.12.2022

Mustafa Gürbüz Beydiz

https://doi.org/10.12981/mahder.1187155

Öz

Kültürlerin içinde büyüdükleri coğrafyaya özgü değerler taşıdığı gerçeği anlatılarına, masallarına, hikâyeleri ile mitlerine yansımıştır. Kulaktan kulağa yayılan birçok efsanevi söylem zamanla kültleşerek belli bir inanış bütünü içinde varlığını devam ettirmiştir. Nice nesiller bu öykülerle büyümüş ve gelecek kuşaklarına aktarmıştır. Derin ve karanlık suların ürkütücü, korkulan yapısı psikolojik anlamda insanları derinden etkilemiş, bu suların içinde yaşadığına inanılan birçok mitolojik yaratık gizemini hep korumuştur. Yüceltilerek kutsanmış sulara duyulan saygı da bir anlamda sosyal anksiyeteye dönüşmüştür. Denizlere kıyısı olan halklar için o sularda seyahate çıkmak pagan tanrılara kurbanlar sunularak başlamıştır. Hatta kurban edilen hayvanlara ait kafatasları da apotropaik tözlere dönüşmüş gemilerinin pruvalarına yerleştirilmiştir. Kafatası kültleri zamanla ahşap oyma figürlerle sembolize edilmeye başlanmıştır. Bu metamorfoz gemi süsleme sanatının doğmasına gemilerin estetiksel bir görünüme kavuşmasına da olanak sağlamıştır. Sanatın insanlığın korkularının tarihi kadar geçmişe dayandığı da bu şekilde ifade edilebilir. Suyla ilintili korku duyulan ifrit, yaratık veya canavarların farklı toplumlarda yaklaşık benzer niteliğe sahip olduğu görülmektedir. Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi sınırları içinde yer alan Van Gölü de yöre halkının sosyo-kültürel hayatlarının bir parçasıdır ve kutsal saydıkları sulardan biridir. Bu kutsallığı içinde Van Gölü Canavarı belki de ideadan uzak bir gerçekliktir veya tam tersi. Bu araştırma farklı efsanelerde özellikle sularda yaşadığı düşünülen yaratıkları incelemek ve Van Gölü Canavarı’nın mitsel özelliğini değerlendirmek üzere yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mitoloji, Sular, Canavar, Yaratık, Van Gölü

FROM MONSTER ICONOGRAPHY TO MYTHIC PARADIGM OF “THE MONSTER OF LAKE VAN” IN IDEA AND REALITY DICHOTOMY

Öz

The reality that cultures have values intrinsic to the region that they grow in is reflected in their tales, stories, and myths. Legendary discourses that spread abroad have become cults in time and continue to exist. Many generations grow up with these stories and transfer them to the next generations. The frightening and scary perception of deep and dark waters has affected people profoundly in a psychological manner, and several mythological creatures that are believed to live under those waters have kept their mystery. The respect for those glamorized and sanctified waters has turned into a social anxiety in a sense. Navigating in those waters has begun with the offering of sacrifices to the pagan gods by people living by the sea. In fact, the skulls of sacrificed animals have been transformed into an apotropaic hypostasis and placed on the foretop. Skull cults have begun to be symbolized with wood carved figures within time. The metamorphosis allowed the birth of ship adornment art and ships to have an aesthetic appearance. From this point of view, it can be stated that art traces back to the history of humanity’s fears. It is apparent that afreets, creatures, and monsters of water, have significantly similar features across different societies. Lake Van, which is located in the Eastern Anatolia Region of Turkey, is a part of the socio-cultural life of the local community and is believed to be sacred. Contingently, the Monster of Lake Van is a reality that is far from an idea or vice versa. The study is conducted to examine the creatures that are especially believed to live under the water and to evaluate the mythical features of the Monster of Lake Van.

Anahtar Kelimeler

Mythology, Waters, Monster, Demon, Van Lake

Kaynakça

• Ananikian, Mardiros H. (1925). “Armenian”, The Mythology of All Races, Vol. VII, Boston: Marshall Jones Company, 11-100.
• And, Metin (2010). Minyatürlerle Osmanlı-İslam Mitologyası, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Alaeddinoğlu, Faruk ve Erkan Yılmaz (2007). “Van Gölü Havzası’nda Su Potansiyelinin Tespiti ve Geleceği”, 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi: Ankara, 19-41.
• Altuncu, Abdullah (2014). “Sümerlerde Tanrı Anlayışı ve Tanrılar Panteonu,” Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 4, (7): 118-142.
• Atıl, Esin (1999). Levni ve Surname, Bir Osmanlı Şenliğinin Öyküsü. İstanbul: Koçbank Yayınları.
• Belot, Margot (2018). “Survey and Cross-Cultural Comparison of Water Symbolism in The Ancient Babylonian And Egyptian Cosmological Cycles”. Master of Letters Research Degree. Dublin: The University of Dublin.
• Beydili, Celal (2003). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Beydiz, Mustafa Gürbüz (2019). Gemibaş Figürleri. Konya: Çizgi Yayınları.
• Beydiz, Mustafa Gürbüz (2021). Su ve Deniz Mitolojisi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Black, Jeremy ve Anthony Green (2003). Mezopotamya Mitoloji Sözlüğü, Tanrılar İfritler Semboller. Düz. N. Hasgül. İstanbul: Aram Yayıncılık.
• Bonwick, James (1878). Egyptina Belief and Modern Though. London:C. Kegan Paul&Co.
• Collins, Andrew (2002). Cennetin Tanrıları Mısır'ın Kayıp Mirası ve Uygarlığın Doğuşu. Çev. S. Kılıç. İstanbul: Avesta Yayınları.
• Eberhart, George M. (2002). Mysterious Creatures. California: ABC-CLIO, Inc.
• Eflâki, Ahmet (1973). Âriflerin Menkıbeleri (Cilt II). Çev. T. Yazıcı. İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• France, Robert (2017). “Imaginary Sea Monsters and Real Environmental Threats: Reconsidering The Famous Osborne, 'Moha Moha', Valhalla, and 'Soay Beas'” Sightings of Unidentified Marine Objects. International Review of Environmental History 3, (1): 63-100.
• Grimal, Pierre (2012). Mitoloji Sözlüğü. Çev. Sevgi Tamgüç. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Heidel, Alexander (2000). Enûma Eliş, Babil Yaratılış Destanı. Çev. İ. Birkan. Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Kılıç, Orhan (2019). “Orta ve Yeniçağ’da Van Gölü’nde Gemi Yapımı, Taşımacılık ve Ticaret,” Cihannüma 5, (2):1-24.
• Konstantopoulos, Gina V. (2015). “They are Seven: Demons and Monsters in the Mesopotamian Textual and Artistic Tradition”. PhD diss., University of Michigan.
• Okumuş, Ejder (2008). “Evliya Çelebi’nin Seyahâtnamesi’nde Tatvan ve Çevresi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (24): 187-216.
• Pinch, Geraldine (1994). Magic in Ancient Egypt. London: British Museum Press.
• Price, Bill (2011). Kelt Mitolojisi. Çev. Cumhur Atay. İstanbul: Kaldeon Yayınları.
• Remler, Pat (2010). Egyptian Mythology A to Z. New York: Chelsea House.
• Roberts, Jeremy (2004). Chinese Mythology A to Z. New York: Fast On File, Inc.
• Stokes, Margaret (1891). The History of Christian Art in The Middle Ages. London: George Bell&Sons.
• Strassberg, Richard E. (2002). A Chinese Bestiary, Guideways Through Mountains and Seas. California: University of California Press.
• Streisand, Lena (2015). “Liminality & The Fantastic: Snakes in Ancient Athenian Visual and Material Culture from the Archaic to the Hellenistic Periods.” Undergraduate Honors Theses. University of Colorado.
• Toker, Yalçın (2005). Evliya Çelebi Seyahatnameden Seçmeler. İstanbul: Toker Yayınları.
• Turan, Ahmet Burak (2020). Türk Canavarları Sözlüğü. İstanbul: Gerekli Kitaplar Yayıncılık.
• Uğurlu, Seyit Battal (2007). “Van’ı ve Van Yöresini Konu Alan Şiirler Üzerine Bir İnceleme”, II. Van Gölü Havzası Sempozyumu, Ed. Oktay Belli. Ankara: Bitlis Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Kültür Yayınları, (17):368-377.
• URL-1: Türk Dil Kurumu Sözlüğü. “Canavar”, https://sozluk.gov.tr/ (Erişim: 20.06. 2022)
• URL-2: Van Valiliği. “Van Gölü.”. https://van.ktb.gov.tr/TR-88276/van-golu.html. (Erişim 29.06. 2022)
• URL-3: Milliyet Gazetesi. “Van Gölü Canavarı Gerçek mi? Hikâyesi Nedir?”. https://www.milliyet.com.tr/egitim/van-golu-canavari-gercek-mi-hikayesi-nedir-6624140. (Erişim 29.06. 2022)
• URL-4: Demirören Haber Ajansı. “Van Gölü’nde ‘canavar’ heyecanı.” https://www.dha.com.tr/gundem/van-golu-nde-canavar-heyecani-1856758. (Erişim 30.06. 2022).
• URL-5: Meier, Allison. “The Lake Monsters of America”. https://www.atlasobscura.com/articles/map-of-american-lake-monsters. (Erişim 30.06. 2022).
• Uslu, Bahattin (2017). Türk Mitolojisi. İstanbul: Kamer Yayınları.