TRACKING THE ISTANBUL LUTE IN A MINIATURE IN THE HUBÂNNÂME AND ZENANNÂME

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 42, 745 - 756, 12.06.2023

Gökhan Çaylak , Nilgün Sazak

https://doi.org/10.12981/mahder.1272505

Öz

There are a number of lute types used or are still in use in the global history of art. The lute under study is an instrument with which mostly folk songs/tunes were performed between the 18th and the 20th Centuries in a region such as the Western Aegean, especially in Istanbul. Miniatures are the first prominent data sources on the culture and art setting in the Ottoman period which provide information to authors and interested parties on many subjects. In this study, a miniature determined by the author, in the work titled “Hubânnâme ve Zenannâme” authored by Enderunlu Fâzıl, dated 1793, will be discussed as a visual material. In the study, semiotic analysis, a qualitative research method will be conducted based on the theoretical framework of Ferdinand de Sassure (1857-1913). This miniature is the first known miniature in which the Istanbul lute and the Istanbul kamancheh were depicted together. In the study, purpose is to examine the visual elements in the miniature in the context of the Istanbul lute. Considering retrospective inferences and possibilities are emphasized due to the scarcity of resources on the instrument, this miniature appears as a significant value providing information on the setting/space where the instrument was played in the 18th century. It is considered that adopting an interdisciplinary perspective in this study would contribute to further studies.

Anahtar Kelimeler

Lute, Istanbul Lute, Miniature, Turkish Music, Turkish Musical Instruments, Semiotics

HUBÂNNÂME VE ZENANNÂME’DE YER ALAN BİR MİNYATÜRDE İSTANBUL LÂVTASININ İZİNİ SÜRMEK

Öz

Dünya sanat tarihine bakıldığında kullanılmış ya da hâlâ kullanılan pek çok lâvta çeşidi bulunmaktadır. Çalışmaya konu olan lâvta 18 ile 20. Yüzyıllar arası, İstanbul başta olmak üzere batı ege gibi bir bölgede daha çok halk şarkılarının/ezgilerinin icra edildiği bir çalgıdır.
Osmanlı dönemi kültür ve sanat ortamı hakkında minyatürler ilk göze çarpan veri kaynakları olup araştırmacılara ve ilgililere pek çok konuda bilgi vermektedir. Bu araştırmada görsel materyal olarak, araştırmacı tarafından belirlenen Enderunlu Fâzıl’a ait 1793 yılına tarihlenen “Hubânnâme ve Zenannâme” isimli eserindeki bir minyatür ele alınacaktır. Araştırmada Ferdinand de Sassure (1857-1913)’un kuramsal çerçevesinden yola çıkılarak nitel araştırma yöntemlerinden semiyotik analiz yapılacaktır. Minyatür İstanbul lâvtası ve İstanbul kemençesinin birlikte resmedildiği bilinen ilk minyatür olma özelliğini taşımaktadır. Çalışmada, minyatürün içinde yer alan görsel ögelerin İstanbul lâvtası özelinde incelemesinin yapılması amaçlanmaktadır. Çalgı ile ilgili kaynakların azlığından dolayı geçmişe dönük çıkarımlar ve ihtimaller üzerinde durulmakta olduğu kabul edilirse, bu minyatür 18. Yüzyılda çalgının icra edildiği ortam/mekan ile ilgili bilgi veren önemli bir değer olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmada, konuya disiplinlerarası bir bakış açısıyla yaklaşılması ile yapılacak olan diğer çalışmalara da katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Lâvta, İstanbul Lâvtası, Minyatür, Türk Müziği, Türk Müziği Çalgıları, Göstergebilim

Kaynakça

• Akın, K., Keş, Y. (2017). Türk kültüründeki çadır geleneğinin Osmanlı minyatür sanatına yansımaları. International Journal of Interdisciplinary and Intercultural Art, 2(2), 113-128.
• Aksoy, B. (1994). Avrupalı gezginlerin gözüyle Osmanlılarda musıki. 1. Baskı, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Aslan, E.M. (2020). İstanbul lâvtası metodu. Müzik Eğitimi Yayınları, Ankara.
• Aydemir, M. (2018). Tarihsel süreçte lavta sazı ve lavta öğrenim kılavuzu. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Azaklı, T. R. (2022). 16. Yüzyıl Osmanlı minyatür sanatında ağaç. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Bayrak Kaya, E. (2021). İslam inancında melek kavramı ve minyatür sanatındaki yorumları. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 11, 168-191.
• Civelek, M. ve Türkay, O. (2020). Göstergebilimin kuramsal açıdan incelenmesine yönelik bir araştırma. Alanya Akademik Bakış Dergisi, 4(3), 771 – 787.
• Çiçek, M. (2016). Semiyoloji ve semiyotik üzerine düşünceler. The Turkish Online Journal of Desing, Art and Communication – TOJDAC 6(2), 137-147.
• Çolakoğlu, G. (2008). Anadolu’dan Balkanlara armudî biçimindeki kemençeler: tarih, teknik ve geleneksel icrasına ilişkin karşılaştırmalı bir analiz. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Doğru, M.H. (2020). İ Ü Nadir eserler Kütüphanesi T5502 numaralı Hubanname ve Zenanname Minyatürlü Yazmasında Çiçek. IV. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu (17 Aralık 2020, Ankara-Türkiye) Bildiri Kitabı, (ed.: Doç.Dr. Osman Kubilay Gül – Dr. Berker Kurt – Dr. Celal Can Çakmakcı), 727 – 740.
• Ersoy Çak, Ş. (2010). Osmanlı eğlence hayatında dans unsurları olarak köçekler, çengiler. Motif Akademi Halkbilim Dergisi, 3(5), 82-95.
• Kalaycı Mercan, S. ve Çelikbağ, T. (2018). Osmanlı minyatür sanatında mutfak kültürünün yansımaları. 202 – 211, Roma: VI. International Multidisciplinary Congress of Eurasia.
• Koca, E. (2009). 18. ve 19. Yüzyıl Osmanlı erkek modası. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 7, 63-81.
• Koca E. ve Koç, F. (2014). Kıyafetnameler ve Ralamb’ın kıyafet albümün’deki 17.yüzyıl Osmanlı toplumu giysi özelliklerinin incelenmesi. Journal of Turkish Studies, 9(11), 371-394.
• Yakut, İ. (2015). 18.YY. Osmanlı dönemini konu alan epik filmanlatısının karakter ve mekân tasarımında minyatür sanatının işlevi: Levni’nin kebir musavver silsilename isimli eserimdeki dört padişah portresinin epik tasarım özellikleri. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 5(1), 67-75.
• Yakut, İ. (2015a). Osmanlı Dönemi’ni konu alan dönem filmleri anlatısının oluşturulması sürecinde minyatürlü el yazmalarının birincil kaynak olma özellikleri: elyazmalarındaki minyatür ve edebi metin anlatısından yararlanma. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 5(2), 18-28.
• Yılmaz, B., Vodinalı, S., Sazak, N. (2022). Minyatür sanatında müzik unsurlarının kullanılışınım semiyotik açıdan incelenmesi. Motif Akademi Halkbilim Dergisi, 15(37), 270-290.