BEKTAŞİ DÜŞÜNCESİNDE SALAVAT-I ŞERİFLER VE BİR MUKAYESE ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 42, 638 - 651, 12.06.2023

Muhyettin İğde

https://doi.org/10.12981/mahder.1279409

Öz

Bektaşi geleneği ve bu geleneğe bağlı olarak gelişen sistematik kurumsal yapı İslâm düşünce ekollerinden biridir. Bektaşi öğretisi Mâveraünnehir merkezli olarak Hoca Ahmet Yesevî anlayışı ve ananesi çerçevesinde XIII. yüzyılda Hacı Bektâş-ı Velî ile birlikte Anadolu ve Balkan coğrafyasında etkili olmuş bir tarikat formudur. Tarikat, zamanımıza kadar dönem dönem Osmanlı Devlet idarecilerinden aldığı destek sayesinde yüksek seviyede bir ilgi görmüş, Sultan II. Mahmut döneminde de ilgâ edilmiştir. Her tarikat formunda olduğu gibi bu teşekkülde de belirli ritüeller, evrat ve rükünler, tarikat geleneğinin gelişmesinde ve müntesiplerinin itikadî, ictimaî ve ahlakî bütünlüğünü sağlayabilmek için önemli misyona sahip olmuştur. Bektaşilik düşüncesinin işlendiği yazılı kaynaklarda yer alan bu ritüellerden birisi de Hz. Peygamber (s.a.v.)’e, Ehl-i Beytine ve Bektaşilerce takdis edilen on dört mâsûmân-ı pâk ile on yedi kemer-best’e yapılan salâtu selâmlardır. Bu çalışmamızda Anadolu’da yaşayan Dedegân koluna ve çoğunlukla da Balkanlarda yerleşik Bâbâgân Bektaşi topluluklarının yazılı literatüründe sıkça görülebilen salavatlar ve çağrıştırdığı dinî-sosyal işlevleri hakkında bilgi vereceğiz. Ayrıca konuyu doğrudan ifade eden Türkiye kütüphaneleri yazma koleksiyonlarının bir parçası Milli Kütüphane 461 Numarada kayıtlı yazma eserin 33a-34b varakları arasındaki salavat-ı şerifenin transliterasyonunu ve orijinal metnini çalışmamızın sonuna ekleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Bektaşilik, Salavat, Ehl-i Beyt, Salâtu Selam, Mezhep

SALAWAT SHARIF IN BEKTASHI THOUGHT AND A COMPARISON EXAMPLE

Öz

The Bektashi tradition and the systematic institutional structure that developed depending on this tradition is one of the Islamic schools of thought. Bektashi teaching, centered in Mâveraünnehir, is a form of sect that was influential in Anatolia and the Balkans together with Hacı Bektâş-ı Velî in the 13th century, within the framework of the understanding and tradition of Hoca Ahmet Yesevi. The sect has attracted a high level of attention thanks to the support it has received from the Ottoman State administrators from time to time, and it was abolished during the reign of Sultan Mahmut II. As in every form of sect, in this organization, certain rituals, prayers and rukns have had an important mission in the development of the sect tradition and to ensure the religious, social and moral integrity of its followers. One of these rituals included in the written sources in which the Bektashi thought is handled is the salutations made to the Prophet (pbuh), Ahl al-Baytin and fourteen innocent pâk and seventeen belt-bests blessed by the Bektashis. In this study, we will provide information about the Dedegân branch living in Anatolia and the religious-social functions it evokes, which can be seen frequently in the written literature of the Babâgân Bektashi communities mostly settled in the Balkans. In addition, we will add the original text and the transliteration of the salawat sharif between pages 33a-34b of the manuscript registered in the National Library No. 461, which is a part of the manuscript collections of Turkish libraries that directly expresses the subject.

Anahtar Kelimeler

Bektashism, Salawat, Ahl al-Bayt, Salatu Salam, Sect

Kaynakça

• Bardakçı, M. N. (2005). Bir Tasavvuf mektebi olarak Bektaşîlik. Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu I, 51-60, Isparta: Fakülte Kitabevi Baskı Merkezi.
• Başaran, S. (2019). Anlamı, keyfiyeti ve işlevi bakımından Hz. Peygamber’e salavat getirme hakkında bir değerlendirme. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10 (23), 747-778.
• Bülbül, T. - Ördek, Ş. (2017). Bektaşîliğe ait yeni bir mecmua: Mecmu’atü’r-Resâil. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 16, 3-44.
• Cezûlî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Süleymân. (t.y.). Delâilu’l-hayrât.
• Delail-i hayrat. (t.y.). Geliş tarihi 19 Mart 2023, gönderen https://www.dalailalkhayrat.com/tr/
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş’as. (t.y.). Sunenu Ebî Dâvûd. C. 1–4, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.
• Efendioğlu, M. (2009). Selâm. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 36, 342-343. İstanbul: TDV Yayınları.
• Eğri̇, O. (2006). Alevî-Bektâşî gelenekte Allah, Peygamber ve Ehl-i Beyt sevgisi. İslami İlimler Dergisi, 1(1), 213-239.
• Ferîd, O. (2021). Salavât-ı şerîfe salavât-ı tefrîciyye=Peygamber efendimiz üzerine salavât-ı şerîfe getirmenin dünyevî ve uhrevî faziletleri ile salât-ı tefrîciyye’nin nitelikleri. (hzl.: Muhammed Veysel Emen). Kahramanmaraş: SAMER Yayınları.
• Fığlalı, E. R. (1996). Türkiye’de Alevilik-Bektâşilik, 4. b., Ankara: Selçuk Yayınları.
• Güllüce, H. (2005). Salât kavramı: Etimolojisi ve bazı mülâhazalar. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23, 171-184.
• Hacı Bektâş-ı Veli. (2021). Makâlât. (ed.: A. Yılmaz vd.), Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Işık, H. (1989). Hz. Peygamber (S.A.S.)’e salât ve selâm getirme ile ilgili bir araştırma. Diyanet İlmi Dergi, 25(4), 264-286.
• İbn ’Âşûr, M. T. (1984). Et-Tahrîr ve’t-tenvîr. C. 1–30, Tunus: ed-Dârü’t-Tûnisiyye.
• İbn Kayyim el- Cevziyye (1407/1987). Celâu’l-efhâm fî fadli’s-salati alâ Muhammedin hayri’l-enâm. Kuveyt: Dâru’l-’Urube.
• Kaplan, D. (2010). Yazılı kaynaklarına göre Alevilik. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kârî, N. A. (1406/1986). El-Esrâru’l-merfû’a fi’l-ahbâri’l-mevdû’a = el-Mevdû’âtü’l-kubrâ. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî.
• Kefevî. (1419/1998). el-Kulliyyât: Mu’cem fi’l-mustalahât ve’l-furûki’l-luğaviyye. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle.
• Kurtubî, M. (1423/2003). El-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. Riyad: Dâru ’Âlemi’l-Kutub.
• Kutlu, S. (2006). Alevîlik-Bektaşîlik yazıları: Alevîliğin yazılı kaynakları Buyruk, Tezkire-i Şeyh Safî. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Kutlu, S. (2008). Mezhepler tarihine giriş. İstanbul: DEM Yayınları.
• Mertoğlu, M. S. (2009). Salâtüselâm. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 36, 23-24, İstanbul: TDV Yayınları.
• Müslim. (1374-75/1955-56). El-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. C. 1–5, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Nesâî. (140671986). El-müctebâ mine’s-Sunen=es-Sunenu’s-suğrâ. Haleb: Mektebetu Matbû’âti’l-İslâmiyye.
• Ocak, A. Y. (2009). Tarihsel terminoloji (Bektaşilik, Kızılbaşlık, Alevilik)ç Geçmişten Günümüze Alevî-Bektaşî Kültürü, (ed.: A. Y. Ocak), 14-24, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Onat, H. (Ed.). (2007). İslam düşünce ekolleri tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Özcan, H. (2001). Bektâşî âdâb ve erkânı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 7(19), 39-44.
• Özmen, İ. (1998). Alevî-Bektaşî şiirleri antolojisi. C. 1–5, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Râzî, F. (1356/1938). İ‘tikâdâtu fıraki’l-muslimîn ve’l-muşrikîn. Kahire: Mektebetu Nahdati’l-Misriyye.
• Sarıkaya, M. S. (2010a). Türkiye’de Alevilik ve Bektaşiliğin oluşumu. Anadoluda Aleviliğin Dünü ve Bugünü, (ed.: H. İ. Bulut), 103-125, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Sarıkaya, M. S. (2010b). Bektaşî ve Alevî kültürünün yazılı kaynaklarından Fütüvvetnameler. Anadoluda Aleviliğin Dünü ve Bugünü, (ed.: H. İ. Bulut), 367-377, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Serinsu, A. N. (2001). 33/Ahzâb sûresi 56. ayeti çerçevesinde Hz. Peygambere salât ve selâm getirmenin anlamı. Dini Araştırmalar, 4(10), 121-139.
• Sülün, M. (2018). Salâtuselâm âyetinde emredilen nedir? El-Ahzâb (33) suresinin 56. âyetinin tefsiri. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, 4(1), 7-63.
• Taş K. ve Özdemir Ö. (2021). Büyük Çamlıca Dergâhı tarafından hazırlanan Bektaşi tercemanları kitapçığı. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 21/2, s 483-512.
• Teber, Ö. F. (2008). Bektâşî erkânnamelerinde mezhebî unsurlar. Ankara: Aktif Yayınevi.
• Teber, Ö. F. (2017). Bektâşîlikte otorite. Milel ve Nihal, 14(1), 78-95.
• Timurtaş, A. (2018). İslamî edebiyatta salavat. 2. Uluslararası Ahmed-i Hânî Sempozyumu: “İslam Düşüncesinde İnsan”, 749-757, Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Yayınları.
• Tirmizî. (1975). Sünenü’t-Tirmizî. C. 1–5, Mısır: Şirketu Mektebe-Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
• Uludağ, S. (1994). Delâilü’l-hayrât. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 9/113-114). İstanbul: TDV Yayınları.
• Üçer, C. - Sarı, R. (2020). Dua, gülbank ve tercümanlar üzerinden Alevî nitelemeli gelenek hakkında bazı değerlendirmeler. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 13(2), 357-398.
• Yeşilyurt, T. (2003). Alevi-Bektaşiliğin inanç boyutu. İslâmiyât, 6(3), 13-30.
• Yıldırım, A. (2005). Alevî-Bektaşîlerin dinin temel kaynaklarından Kur’ân ve Sünnete bakışı. Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu I, 287-296, Isparta: Fakülte Kitabevi Baskı Merkezi.
• Yıldırım, R. (2009). Tasavvufî bir yorum olarak Alevîlik ve Bektaşîlik. Ekev Akademi Dergisi, 41, 103-114.
• Yücer, H. M. (2005). Tarîkat geleneğinde salavât-ı şerîfe ve Müstakimzâde’nin Şerh-i Evrâd-ı Kâdirî adlı eseri. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 6(15), 253-288.