IĞDIR’DA OYNANAN KÖSE OYUNUNUN KÖY SEYİRLİK OYUNLARI BAĞLAMINDA İNCELENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 43, 1224 - 1236, 19.09.2023

Yiğit Kocabıyık

https://doi.org/10.12981/mahder.1318671

Öz

Kırsal bölgelerde oynanan ve yılın önemli günlerinde ya da özel günlerde organize edilen tiyatro geleneği olarak tanımlanabilen köy seyirlik oyunları, Anadolu halkının kültürel birikiminin yansımalarını barındırmaktadır. Ayrıca bu oyunlar, köy yaşantısının tiyatro ve eğlence ihtiyacını karşılamaya da katkı sağlamaktadır. Geleneksel Türk tiyatrosu üzerine çalışmalar yapmış uzmanlara göre, Türkiye'deki tiyatro kültürünün evrensel bir niteliği ulaşması için köy seyirlik oyunları üzerine araştırmalar yapmak oldukça önemlidir. Ayrıca yapılan bu araştırmalar köy seyirlik oyunlarının nesilden nesle doğru bir şekilde aktarımına ve unutulmamasına da katkı sağlayabilir. Bu nedenlerle yapılan araştırma, Iğdır ilinde icra edilen Köse oyununu köy seyirlik bağlamında incelemeyi amaçlamaktadır. Nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemenin kullanıldığı araştırmada toplanan materyaller, Iğdır İl Halk Kütüphanesi ve Iğdır İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü’nün arşivinden alınmıştır. Veriler Iğdır ilinde Köse oyununun nasıl oynandığına odaklanarak yatay seviyede ortaya konmuş, ardından Metin And’ın köy seyirlik oyun incelemeye dair önerileri dikkate alınarak analiz yapılmıştır. Yapılan analiz sonucunda Köse oyununun, baharın başlangıcını işaret eden Nevruz kutlamalarının bir parçası olarak 21 Mart tarihinde oynandığı görülmüştür. Ayrıca oyunda doğanın canlanması ve ölüp yeniden dirilme motiflerinin yer alması, Köse oyununun törensel özellikler taşıdığına işaret etmektedir. Oyunun son zamanlarda çocuklar tarafından oynandığı ve önemli motifleri içermediği tespit edilmiştir. Ancak Iğdır merkezinde İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından organize edilen Nevruz etkinlikleri içeriğinde amatör oyuncular tarafından oyuna dair motifler korunarak oynanmaya devam edilmektedir. Oyunda dekor, ışıklandırma ya da kukla gibi ögelerin yer almadığı görülürken, başrolleri canlandıracak kişilerde giysi açısından çeşitli belirgin özelliklerin var olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Iğdır, köy seyirlik, köse oyunu, Geleneksel Türk tiyatrosu, gelenek

THE EXAMINATION OF KOSE PLAY PERFORMED IN IGDIR IN THE CONTEXT OF THEATRICAL VILLAGE PLAY

Öz

Village theatrical plays can be defined as the tradition of theater performed in rural areas and organized on important days of the year or special days. These theater plays not only reflect the cultural accumulation of the Anatolian people, but also contribute to meeting the theater and entertainment needs of the village life. According to experts who have worked on Traditional Turkish Theatre, it is very important to conduct research on village theatrical plays in order for the theater culture in Turkey to reach a universal quality. In addition, these researches can contribute to the transfer of village theatrical plays from generation to generation correctly and not to be forgotten. For these reasons, the research aims to examine the Kose play performed in the province of Igdir in the context of the village spectacle. The materials collected in the research, in which document analysis, one of the qualitative research methods, was used, were taken from the archives of Igdir Provincial Public Library and Igdir Provincial Directorate of Culture and Tourism. The data were presented at the horizontal level by focusing on how the Kose village theatrical play was performed in Igdir, and then analysis was made by considering Metin And's suggestions for village theatrical play. As a result of the analysis, it was seen that the Kose village theatrical play was performed on March 21 as a part of the Nevruz celebrations, which marks the beginning of spring. In addition, the revival of nature and the motifs of death and resurrection in the play indicate that the Kose play has ceremonial features. It has been determined that the village theatrical play has been performed by children recently and does not contain important motifs. However, within the scope of Nevruz events organized by the Provincial Culture and Tourism Directorate in the center of Igdir, the motifs of the village theatrical play continue to be performed by amateur theater actors. It has been observed that there are no elements such as decor, lighting or puppetry in the village theatrical play, and it has been determined that there are various distinctive features in terms of clothing in the people who will perform the leading roles.

Anahtar Kelimeler

Igdir, village theatrical play, kose play, Traditional Turkish theater, tradition

Kaynakça

• Abalı, İ. (2020). Iğdır manilerinin işlevleri üzerine bir inceleme. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (24), 115-146.
• Acar, Z. Z. (2010). Her yönüyle Iğdır. Ankara: Arkadaş Basım.
• Akyıldız, A. (2018). Azerbaycan'dan Iğdır'a nevruz gelenekleri. Kafdağ, 3(1), 1-18.
• And, M. (1985). Geleneksel Türk tiyatrosu / köylü ve halk tiyatrosu gelenekleri. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• And, M. (2020). Dionisos ve Anadolu köylüsü. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• And, M. (2022). Oyun ve bügü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Durmaz, U. (2016). Amaçları bakımından Balıkesir deve oyununda yer alan ölüp dirilme motifi ve kurban ritüelinin benzerliği. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(36), 81 – 94.
• Kara, A. (2019). Iğdır Caferileri halk bilimi araştırması. Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmanmış Yüksek Lisans Tezi.
• Karadağ, N. (1978). Köy seyirlik oyunları. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Öcal, T. (1970). Iğdır folkloru ve etnoğrafyası. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Bitirme Tezi.
• Seyidoğlu, H. (2016). Bilimsel araştırma ve yazma el kitabı. İstanbul: Güzem Can Yayınları.
• Şen, A. B. (2012). Iğdır halk kültürü, inançlarıyla gelenekleriyle ritüelleriyle. Ankara: Pulat Basımevi.
• Tecer, A. K. (1940). Köylü temsilleri. Ankara: Çığır Mecmuası Yayınları.
• Turan, A. A. (2000). Nevruz bayramı ve kültürümüzdeki yeri. Millî Folklor, 9 (45), 68-69.
• Yıldırım, A. - Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yüksel, A. (1999). Türk tiyatrosu’nda ulusal/uluslararası kimlik sorunu. Türkiye Cumhuriyeti’nin 75 Yılına Toplu Bakış Uluslararası Kongresi, (ed.: Zeynep Rona), 323-330, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.