MANZUM DİNÎ HİKÂYELERE BİR ÖRNEK HİKÂYET-İ DERVÎŞ DÎVÂNE

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 44, 1923 - 1948, 20.12.2023

Burcu Kaya Çakı , Kadriye Hocaoğlu Alagöz

https://doi.org/10.12981/mahder.1373486

Öz

Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra mesnevi nazım şekliyle yazılmış hikâyeler yaygınlık kazanmıştır. İslamiyet öncesinde “manzum hikâye” olarak nitelendirilebilecek olan nazım formlarının Karahanlı döneminde şekil ve muhteva açısından değişikliğe uğradığı, özellikle de Eski Anadolu Türkçesi döneminde bu alanda önemli örneklerinin kaleme alındığı görülmektedir. Konu açısından söz konusu döneme ait metinler değerlendirildiğinde dinî-tasavvufî yahut ahlakî metinlerin yaygınlığı aşikârdır. Mevlid, mucizat, miracname, kıyametname gibi dinî muhtevalı eserlerin yanı sıra “Dâstân” ve “Hikâyet” başlıklı müstakil eserlerin bu dönemde çokluğu da dikkat çekicidir. Bir dervişin hac yolculuğunu ve bu yolculuk sırasında gerçekleşen mucizeleri konu alan Hikâyet-i Dervîş Dîvâne adlı eser, bu türdeki eserlerden sadece biridir. Eserin, Ankara Millî Kütüphane Yazma Eserler Kataloğu 06 Mil Yz A 6545/2, Ankara Millî Kütüphane Yazma Eserler Kataloğu 06 Mil Yz A 9971, İstanbul Millet Kütüphanesi Ali Emiri Yazmalar Koleksiyonu AE Mnz 541/1, İstanbul Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Yazma Bağışlar Koleksiyonu 2522 ve Konya Koyunoğlu Şehir Müzesi ve Kütüphanesi Yazmalar Koleksiyonu 13341 arşiv numarasında kayıtlı olmak üzere beş nüshası tespit edilmiştir. Makalede söz konusu nüshalar içerisinde hikâyenin bütünlüğünü eksiksiz ihtiva eden ve kelime varlığı açısından en eski nüsha olduğu tahmin edilen Ankara Millî Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu 06 Mil Yz A 9971 numaralı nüsha esas alınmış; Hikâyet-i Dervîş Dîvâne’nin tespit edilen nüshaları karşılaştırılarak metnin transkripsiyon alfabesiyle günümüz Türkçesine aktarımı sağlanmıştır. Bugüne kadar yayımlanmamış manzum bir hikâye gün ışığına çıkarılmış ve dinî manzum hikâyelere yeni bir halka daha eklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, manzum hikâye, derviş, divane, hac ziyareti

An Example of Religious Stories in Verse: Hikayet-i Derviş Divane

Öz

Stories written in mathnawi verse became widespread after the Turks accepted Islam. Verse forms, which could be described as "verse stories" before Islam, changed in terms of form and content during the Karakhanid period, and important examples of this genre were written, especially in the Old Anatolian Turkish period. When the texts of the period are evaluated in terms of subject, the prevalence of religious-sufistic or moral texts is obvious. In addition to works with religious content such as Mevlid, Mucizat, Miracname, Kıyametname, the abundance of independent works titled "Dastan" and "Hikayet" is also interesting in this period. The work called Hikayet-i Derviş Divane, which is about the pilgrimage of a dervish and the miracles that took place during this journey, is just one of the works in this genre. Five copies of the work have been identified, registered in the Ankara National Library Manuscripts Catalog 06 Mil Yz A6545/2, Ankara National Library Manuscripts Catalog 06 Mil Yz A9971, Istanbul National Library Ali Emiri Manuscripts Collection AE Mnz 541/1, Istanbul Suleymaniye Manuscript Library Manuscript Donations Collection 2522 and Konya Koyunoglu City Museum and Library Manuscripts Catalog 13341 archive number. In the article, the copy numbered 06 Mil Yz A 9971 from the Ankara National Library Manuscripts Collection, which contains the entirety of the story and is estimated to be the oldest copy in terms of vocabulary, was taken as basis; by comparing the identified copies of Hikayet-i Derviş Divane, the text was transferred to today's Turkish with the transcription alphabet. A poetic story that has not been published before has been brought to light and a new chapter has been added to religious verse stories.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish poetry, epos, dervish, distracted, pilgrimage

Kaynakça

• Albayrak, N. (1993). Dinî Türk halk hikâyelerinden geyik, güvercin ve deve hikâyeleri -kaynakları ve metin tesisi-. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Aslan, N. (2006). Manzum dinî hikâyeler ve Kirdeci Ali’ye ait olduğu söylenen iki hikâye metni (güvercin ve geyik destanları). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 189-207.
• Biltekin, H. (2013). Kirdeci Ali ve dâstân-ı ‘Ömer İbni Hattâb adlı küçük mesnevisi. Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(1), 1061-1069.
• Çelebioğlu, A. (1983).Türk edebiyatında manzum dinî eserler. Şükrü Elçin armağanı, 153-166, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları,
• Çelebioğlu, A. (2018). Türk mesnevi edebiyatı sultan İkinci Murad devri. İstanbul: Dergâh. Durmaz, G. - Baştürk, Ş. (2022). Hikâye-i Fâtıma ve dil özellikleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 11 (1), 69-92.
• Karahan, A. (1979). İlk Osmanlı edebiyatının incelenmemiş dinî bir mesnevisi: hikâyet-i Hadice Tezvîc-i Muhammed yahut mevlid-i Hadicetü'l-Kübrâ. Atürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi Ahmet Caferoglu Özel Sayısı, 10, 29-34.
• Kocatürk, V. M. (2016). Büyük Türk edebiyatı tarihi başlangıçtan bugüne kadar Türk edebiyatının tarihi, Tahlili ve Tenkidi. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Köksal, M. F. (2009). Metin neşrinde vezinle ilgili problemler, bazı tespit ve teklifler. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 3, 63-86.
• Köksal, M. F. (2011). Eski Anadolu Türkçesi döneminde yazılan meçhul eserlerden: Nâme-i Mahşer. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6(1), 249-291.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2017). Manzum dinî hikâyeler-bir mecmua örneğinde-. Konya: Palet.
• Kuzubaş, M. (2008). Manzum bir destan kitabı (destân-ı Veysel Karânî, vefât-ı Hz. Fâtıma, vefât-ı Hz. İbrâhîm, hikâyet-i gügercin, hikâyet-i geyik). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1 (2), 304-340.
• Mazıoğlu, H. (1985). Divan edebiyatında hikâye. Doğumunun yüzüncü yılında Ömer Seyfettin, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Önler, Z. (1990). Manzum halk hikâyelerinden kitâb-ı Cafer-i Dayyâr. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 197-226.
• Öztelli, C. (1976). İslam’dan sonra ilk halk edebiyatı ve Anadolu'da meydana gelen eserler. Uluslararası Folklor ve Halk Edebiyatı Semineri Bildirileri, 344-350, Ankara: Güven.
• Öztürk, Z. (2003). Eğitim tarihimizde okuma toplantılarının yeri ve okunan kitaplar. Değerler Eğitimi Dergisi, 1 (4), 131-155.
• Öztürk, Z. (2007). Osmanlı döneminde kıraat meclislerinde okunan halk kitapları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 9, 401-446.
• Şentürk, A. A.- Kartal, A. (2011). Eski Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Dergâh.
• Ünver, İ. (1993). Çeviriyazıda yazım birliği üzerine öneriler. Türkoloji Dergisi, 11(1), 51-89.