DATE FRUIT IN CLASSICAL TURKISH LITERATURE

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 47, 1527 - 1542, 23.09.2024

Işılay Pınar Özlük

https://doi.org/10.12981/mahder.1506773

Öz

When the subjects covered in classical Turkish literature are considered, it is seen that social life is one of the fields that offer the richest and most colourful material to researchers. Many topics ranging from clothing and dress to customs and beliefs can be followed through literary texts. One of these topics is food and beverage culture. The activity of feeding, which is the primary need of every living thing, has gained a symbolic meaning with the change and development of societies as well as keeping people alive. The fact that food and beverages find a place in customs and are used in proverbs with similes and metaphors is frequently encountered in literary texts. Research on a food or drink may lead us to a religious or mythological story or a historical fact. The number of food elements with such a back ground in our literary texts is not small at all. From figs to olives, from lohusa sherbet to halva, from ashura to pomegranate, many fruits, vegetables, foods and beverages have a story of their own. One of the fruits with a story is "date fruit”. Date fruit; It is a food worth examining in terms of being mentioned in the Qur'an, taking place in the stories of the saints, being the subject of mythological events, being used in meals and desserts in gastronomy, as well as studies in the field of health. In this study, the journey of date fruits from the Qur'an to scientific studies, from legends to cookbooks will be discussed and the meaning value of the fruit in literary texts will be emphasised with sample couplets.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Literature, Divan, Date Fruit, Symbol, Food

KLASİK TÜRK EDEBİYATINDA HURMA

Öz

Klasik Türk edebiyatı ürünlerinde işlenen konular ele alındığında, araştırmacılara en zengin ve en renkli malzemeyi sunan alanlardan bir tanesinin sosyal hayat olduğu görülmektedir. Giyim-kuşamdan adet ve inanışlara kadar uzanan pek çok başlık edebî metinler üzerinden takip edilebilmektedir. Bu başlıklardan birisi de yeme-içme kültürüdür. Her canlının birincil ihtiyacı olan beslenme faaliyeti, insanı hayatta tutmasının yanı sıra toplumların değişmesi ve gelişmesiyle sembolik bir anlam kazanmıştır. Yiyecek ve içeceklerin adetlerde kendilerine yer bulması, atasözlerinde benzetme ve mecazlarla yer alması edebî metinlerde sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Bir yiyecek veya içecekle ilgili yapılan araştırma bizi dînî yahut mitolojik bir hikâyeye veya tarihi bir gerçekliğe götürebilir. Edebî metinlerimizde bu tür arka planı olan besin unsurlarının sayıları hiç de az değildir. İncirden zeytine, lohusa şerbetinden helvaya, aşureden nara kadar adını tek tek sayamayacağımız kadar meyve, sebze, yiyecek ve içeceğin kendisine has birer hikâyesi vardır. Hikâyesi olan meyvelerden birisi de “hurma” dır. Hurma; Kur’ân’da anılması, evliya menkıbelerinde yer edinmesi, mitolojik olaylara konu olması, gastronomide yemek ve tatlılarda kullanılması yanında sağlık alanında üzerinde çalışmalar yapılması açısından da incelenmeye değer bir yiyecektir. Çalışmada hurmanın Kur’ân-ı Kerim’den bilimsel çalışmalara, menkıbelerden yemek kitaplarına uzanan yolculuğu ele alınırken örnek beyitlerle meyvenin edebî metinlerdeki anlam değeri üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Edebiyatı, Divan, Hurma, Sembol, Yemek

Kaynakça

• Ağarı, Ş. (2018). Risâle-i i’tikâdiyye- manzum bir akâidnâme örneği. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Algar, H. (1991). Arslan Baba, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 3, 400-401, İstanbul: TDV Yayınları.
• Atik, H. (2003). Nakşî Ali Akkirmânî dîvânı (inceleme-metin). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Avcı, İ. (2020). Türk edebiyatında manzum nebat (meyve, sebze, çiçek) falları ve yeni bir nebat falnamesi. Cemal Aksu Armağanı, 597-638, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayını.
• Aydeniz, S. (2008). Edviye-i müfrede. Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bayram, Y. (2007). Klasik Türk şairinin gözüyle meyveler. Turkish Studies. 2 (4), 220-227.
• Bozkurt, N. (1998). Hurma. TDV İslam Ansiklopedisi, C.18, 391-393, İstanbul: TDV Yayınları.
• Burmaoğlu, H. B. (1983). Lâmiʿi Çelebi dîvânı (hayatı, edebî kişiliği, eserleri ve dîvânı’nın tenkidli metni). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Çoruhlu, Y. (2006). Meyve sunma sahnelerinin anlamı. Meyve Kitabı, (ed.: Emine Gürsoy Naskali-Dilek Herkmen), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Çöpoğlu, F. (2008). Nedim divanı’nda meyveler. Turkish Studies. 3 (5), 377-398.
• Devellioğlu, F. (1998). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Duran, H. – Gümüşoğlu, D. (2010). Hünkâr Hacı Bektaş velayetnâmesi. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Yayınları.
• Düzenli, M. B.- Akgül, A. (2018). Senâyî’nin manzum Süleymaniyye’si. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil el-Buhârî (2015). Sahîhu'l-Buhârî. (thk. Mahmûd Muhammed Nassâr), Beyrût: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye.
• Ero, M. (2006). Elma yanaklı kiraz dudaklı. Meyve Kitabı, (ed.: Emine Gürsoy Naskali-Dilek Herkmen), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Ersoy, E. (2013). Azîzî dîvân. İstanbul: Akademi Titiz Yayınları.
• Eyüboğlu, E. K. (1973). On üçüncü yüzyıldan günümüze kadar şiirde ve halk dilinde atasözleri ve deyimler. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık.
• Gezgin, D. (2017). Bitki mitosları. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Gülhan, A. (2008). Divan şiirinde meyveler ve meyvelerden hareketle yapılan teşbih ve mecazlar. Turkish Studies. 3 (5), 345-375.
• İbn Manzur. (1993). Lisanu’l-‘Arab, 1-15, Dâr Sâdır, Beyrut, C.11, s.651-653.
• İmamoğlu, A. T. (2005). Hurmanın aşılanması/ döllenmesi-ile İlgili rivâyetin tetkik, tahlil ve tenkidi-. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• İsen, M. (2020). Usûlî dîvânı (inceleme-tenkitli metin-tıpkıbasım). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Kaplan, Y. (2019). Belîğî ve dîvânçesi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 22(22), s. 359-448.
• Kaya, B. A. (2015). Klâsik Türk şiirinde şifâlı bitkiler üzerine bir deneme. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 15, 263-314.
• Keklik, M. (2014). Üsküplü İshak Çelebi divan (metin- çeviri- açıklamalar- dizin). Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Kemikli, B. (2007). Dîvân şiirinde hastalık ve tedavi. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 16, (1), s.19-36.
• Kesik, B. (2020). Aydınlı Visâlî dîvânı. Ankara: Kurgan Edebiyat.
• Kocabıyık, E. (2009). Dolaylı hayvan. Süfli ve şerefli, hayvani ve erotik, şeytani ve deli. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Kur’ân-ı Kerîm ve açıklamalı meâli (2018). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Muhammed B. Mahmûd B. Hacı eş-Şirvânî (2023). Şifa bahçesi (Ravdatü’l-ıtr). C. 1, (çev.: M. Sarıkaya-C. T. Koç), Ankara: Orman Genel Müdürlüğü.
• Ölmez, F. N. (2006). Dokumalarda meyve. Meyve Kitabı, (ed.: Emine Gürsoy Naskali-Dilek Herkmen), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Özer, K. (2022). Hurma risâlesi. İstanbul: Ketebe Yayıncılık.
• Partovi Meran, H. E. (2018). Doğum eylemini başlatmada doğal yöntemlerin etkisi: Hurma tüketimi ve meme ucu uyarısı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Redhouse, J. W. (2015). Turkish and English Lexicon- New Edition. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Selvi, M. (2008). Ümîdî, hayatı, eserleri, edebi kişiliği ve dîvânı. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Şan, F. (2017). Şeyhî’nin Husrev ü Şîrîn’i (inceleme-metin-çeviri-dizin/sözlük). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Tarlan, A. N. (1945). Hayali Bey divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Tevrat. (2016). Ankara: Dorlion Yayınları.
• Tosun, N. (2006). Tasavvufta meyve. Meyve Kitabı, (ed.: Emine Gürsoy Naskali-Dilek Herkmen), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Türker, Ç. Ç. (2012). Vilâyet-nâme-i Hacı Bektâş-ı Veli. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Uyanıker, N. (2018). Dinî - mensur bir eser: Hz. Muhammed’in Ebû Cehil ile güreşi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 11(22), 28-48.
• Ülken, F. (2022). H. 1292/M. 1875-76 tarihli taş baskı bir meyveler olan nahleye münazarası: Ahmed Hayret-İ Dağıstânî’nin Fevâkihü’l-Kulûb’u. Karadeniz Araştırmaları, 19(73), 203-224.
• Yardımcı, M. (2017). Esirî Baba hayatı, sanatı, deyişleri. İstanbul: Özgül Yayınları.
• Yavuzer, H. (1997). Kemâl Ümmî dîvânı, inceleme-metin. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Yekbaş, H. (2016). Sebzî divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yeniterzi, E. (1998). Divan şiirinde sağlık ve hastalıklarla ilgili bazı unsurlar. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4, 87-103.
• Yıldırım, N. (2008). Fars mitolojisi sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.