Kent Peyzajına Ekolojik Bir Yaklaşım - Etnobotanik Kullanıma Sahip Bitkiler: Marmara Bölgesi Örneği

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 1, 93 - 104, 09.06.2022

Ş. Doğanay Yener , Özge İnal

https://doi.org/10.29048/makufebed.1056612

Cited By: 3

Öz

Çevre sorunlarının her geçen gün arttığı günümüzde sürdürülebilir bahçe tasarımı kapsamında doğala yakın düzenlemeler yapmanın önemi artmıştır. Doğal bitki türlerinin kullanımı ile az bakım isteyen, fazla su tüketiminin önüne geçen tasarımlar ekonomik ve ekolojik bahçe düzenlemelerin temelini oluşturmaktadır. Doğal bitkiler içerisinde yer alan etnobotanik kullanımı olan bitkiler ise, halkın çok yönlü faydalandığı bitkiler olarak dikkat çekmektedir. Çalışmada, etnobotanik kullanıma sahip bitkilerin önemini vurgulamak ve görsel etkisi yüksek olanları belirleyerek kentsel peyzaj düzenlemelerinde kullanımları hakkında öneriler getirmek amaçlanmıştır. Bu sebeple çalışmada; yoğun kentleşme ve ulaşım ağlarına sahip Marmara Bölgesi çalışma alanı olarak belirlenmiş ve bu bölgede etnobotanik kullanıma sahip bitki türlerinin araştırıldığı çeşitli makale ve tez çalışmaları ana materyal olarak ele alınmıştır. Buna göre bölgenin etnobotanik kullanımı olan bitkilerini konu alan toplamda 29 çalışmaya ulaşılmıştır. Bu çalışmalar irdelendiğinde Marmara Bölgesi’nde 737 adet etnobotanik kullanıma sahip bitki taksonunun olduğu görülmüştür. Bu 737 türden 10 ve üzeri çalışmada yer alan 42 tanesi bölgedeki en sık kullanılan türler olarak kabul edilmiş ve bu bitkilerin kent peyzajında kullanım olanakları irdelenmiştir. Sonuç olarak, tasarım potansiyeli yüksek olan bitkilerin şevlerde, otoyollarda, refüjlerde, çatı- kaya- avlu bahçeleri vb. alanlarda kullanımının uygun olduğu tespit edilmiş ve bunlarla ilgili öneriler getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Doğala yakın bahçe, etnobotanik, kent peyzajı

An Ecological Approach to Urban Landscape - Plants with Ethnobotanical Use: Example of the Marmara Region, Turkey

Öz

In this period where environmental problems increase day by day, the importance of making arrangements close to nature within the scope of sustainable garden design has increased. The use of natural plant species forms the basis of economic and ecological garden designs that require low maintenance and prevent excessive water consumption. Plants with ethnobotanical use which are included in natural plants of the region, takes attention as the plants that people benefit from in many ways. In this study, it is aimed to emphasize the importance of plants with ethnobotanical use and to identify the ones with high visual impact and to make suggestions about their use in urban landscape. For this reason in the study, Marmara Region which has dense urbanization and transportation networks, has been determined as the study area and thesis and article studies investigating plant species with ethnobotanical use in this region has been considered as the main material of this study. Accordingly, a total of 29 studies on the subject in this region has been obtained. When these studies are examined, it has been seen that there are 737 ethnobotanical plants with ethnobotanical use in 29 studies belonging to Marmara Region. Of these 737 species, 42 of them in 10 or more studies were accepted as the most frequently used species, and their visual characteristics and their use in urban landscape has been examined. As a result, it has been determined that some ethnobotanical plants with high design potential ca be used on slopes, highways, medians, roof-rock-courtyard gardens, etc. areas and suggestions were made about them.

Anahtar Kelimeler

Natural garden design, ethnobotany, urban landscape

Kaynakça

• Aktan, T. (2011). Yenişehir (Bursa) köylerinin etnobotanik özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Manisa.
• Albayrak, N.B. (2019). Orhaneli ve Büyükorhan (Bursa) ilçelerinde etnobotanik bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• Alkaç, S.A. (2013). Alaçam Dağları (Balıkesir) Bigadiç ilçesi bölümündeki ekonomik önemi olan bazı bitkiler ve etnobotanik özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkesir.
• Barbosa, O., Tratalos, J.A., Armsworth, P.R., Davies, R.G., Fuller, R.A., Johnson, P., Gaston, K.J. (2007). Who benefits from Access to green space? A case study from Sheffield, UK., Landscape and Urban Planning, 83: 187-195.
• Botkin, D.B., Beveridge, C.E. (1997). Cities as environments, Urban Ecosystems, 1: 247-298.
• Bulut, G. (2016). Medicinal and wild food plants of Marmara Island (Balikesir – Turkey). Acta Societatis Botanicorum Poloniae, 85 (2): 1-16; DOI: 10.5586/asbp.3501
• Bulut, G., Tuzlacı, E. (2006). An ethnobotanical study in Bozcaada (Çanakkale-Turkey). In: Ertuğ, F. (ed.), Proc. Fourth Int. Congr. Ethnobotany (ICEB 2005), 581-583. Yeditepe University, Istanbul.
• Bulut, G.E. (2008). Bayramiç (Çanakkale) yöresinde etnobotanik araştırmalar. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Bulut, G., Tuzlacı, E. (2015). An ethnobotanical study of medicinal plants in Bayramiç (Çanakkale- Turkey). Marmara Pharmaceutical Journal, 19: 268-282.
• Davis, P. (1965-1985). Flora of Turkey and East Aegean Islands. Vol:1-9, Edinburgh University Press.
• Davis, P., Mill, R.R., Tan, K. (1988). Flora of Turkey and the East Aegean Islands (Supplement). Vol:10, Edinburgh University Press.
• Doğnan, Y., Nedelcheva, A. (2015). Wild plants from open markets on both sides of the Bulgarian-Turkish borde. Indian Journal of Traditional Knowledge (IJTK), 14 (3): 351-358.
• Dönmez, Ş., Çakır, M., Kef, Ş. (2016). Bartın’da Yetişen Bazı Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Peyzaj Mimarlığında Kullanımı. Süleyman Demirel Üniversitesi Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi, 1(2): 1-8.
• Ecevit, G., Özhatay, N. (2004). An ethnobotanical study from the European part of İstanbul (Çatalca) in Turkey (I). Istanbul Univ. Journal of Faculty of Pharmacy, 37: 67-74.
• Ecevit, G., Özhatay, N. (2006). An ethnobotanical study from the European part of İstanbul (Çatalca) in Turkey (II). Turkish Journal of Pharmaceutical Sciences, 3(2): 73-89.
• Erdem, C. B. (2018). Abbaslık köyü (Bilecik) florası ve etnobotanik özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Anabilim Dalı, Ankara.
• Gökalp, D.D., Yazgan, M.E. (2013). Kentsel tasarımda kent ekolojisi. Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 6 (1): 28-31.
• Güler, B., Manav, E., Uğurlu, E. (2015). Medicinal plants used by traditional healers in Bozüyük (Bilecik–Turkey). Journal of Ethnopharmacology,173: 39-47.
• Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T., Başer, H.C., Hedge, I. (2000). Flora of Turkey and East Aegean Islands. (Supplement 2). Vol:11, Edinburg University Press.
• Güneş, F. (2017a). Medicinal plants used in the Uzunköprü district of Edirne, Turkey. Polish Botanical Society Acta Soc Bot Pol, 86(4): 3565.
• Güneş, F. (2017b). Food Plants Used in Meriç Town from Turkey. Indian Journal of Pharmaceutical Education and Research, 51(3): 271-275.
• Hennekens, S.M., Joop H.J.S. (2001) TURBOVEG, a comprehensive data base management system for vegetation data. Journal of Vegetation Science, 12: 589-591.
• Irmak, M.A. (2013). Use of native woody plants in urban landscapes. Journal of Food, Agriculture & Environment, 11(2): 1305-1309.
• Kartal, C., Güneş, F. (2017). Medicinal plants used in Meriç town from Turkey. Indian Journal of Pharmaceutical Education and Research, 51(3s): 249-253.
• Kayabaşı, N.P. (2011). Manyas ve köylerinde etnobotanik bir çalışma. Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkesir.
• Kayabaşı, N.P., Tümen, G., Polat, R. (2018). Wild edible plants and their traditional use in the human nutrition in Manyas (Turkey). Indian Journal of Traditional Knowledge, 17(2): 299-306.
• Kendir, G., Güvenç, A. (2010). Etnobotanik ve Türkiye’de yapılmış etnobotanik çalışmalara genel bir bakış. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, 49-80.
• Kızılarslan, Ç. (2008). İzmit Körfezi’nin güney kesiminde etnobotanik bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Koçyiğit, M. (2005). Yalova ilinde etnobotanik bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Farmasötik Botanik Anabilim Dalı, İstanbul.
• Korkmaz, M., Alpaslan, Z., Turgut, N., İlhan, V. (2014). Ethnobotanical aspects of some geophytes from Ergan Mountain, Turkey. Bangladesh Journal of Botany, 43(3): 315-321.
• Korkmaz, M., İlhan, V. (2015). Distribution, traditional use and conservation of geophyte plants growing around Keşiş Mountain, Eastern Anatolia, Turkey. International Journal of Scientific Research in Knowledge, 3(7): 187-197.
• Kösa, S., Güral, S.M. (2019). Tıbbi ve aromatik bitkiler ve peyzajda kullanımları. PEYZAJ - Eğitim, Bilim, Kültür ve Sanat Dergisi, 1: 41-54.
• Kültür, Ş. (2006). Medicinal plants used in Kırklareli Province (Turkey). Journal of Ethnopharmacology, 111: 341–364.
• Kültür, Ş. (2008). An ethnobotanical study of Kırklareli (Turkey), Phytologia Balcanica, 14(2): 279-289.
• Mumcu, Y. (2008). Tekirdağ, Çerkezköy ve çevresinde yetişen bitkiler ve etnobotanik özellikleri. Yüksek Lisans Tezi, Giresun Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji Anabilim Dalı, Giresun.
• Nath, E. Ö. (2016). Savaştepe ve Kepsut (Balıkesir) yörelerinde etnobotanik araştırmalar. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Özdemir, E., Kültür, Ş. (2016). Natural dye plants in Savaştepe (Balıkesir, Turkey). Journal of Pharmacy of Istanbul University, 46(2):89-95.
• Özdemir, E., Kültür, Ş. (2017). Wild edible plants of Savaştepe District (Balıkesir, Turkey). Marmara Pharmaceutical Journal, 21(3):578-578.
• Özer, S. (2019). Determination of the use of Pyrus elaeagnifolia L. (Gray pear) in landscape architecture Works. Journal of Current Research on Social Sciences, 9(4): 281-290.
• Polat, R. (2010). Havran ve Burhaniye (Balıkesir) çevresinde tarımsal biyoçeşitlilik ve etnobotanik araştırmaları. Doktora Tezi, Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Balıkesir.
• Polat, R., Satıl, F. (2011). An ethnobotanical survey of medicinal plants in Edremit Gulf (Balıkesir – Turkey). Journal of Ethnopharmacology, 139 (2012): 626–641.
• Polunin, O. (1969). Flowers of Europe. New York, Toronto: Oxford University Press.
• Pouya, S., Demir, S. (2017). Peyzaj mimarlığında tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanımı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(54):1114-1125.
• Sağıroğlu, M., Köseoğlu, S.T., Turna, M. (2017). İkramiye Vadisi (Sapanca/Sakarya/Türkiye) florasında bulunan tıbbi bitkiler. Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 21(3): 527-539.
• Sarı, D., Karaşah, B. (2019). İç ve dış mekanlarda kullanılabilecek tıbbi-aromatik bazı süs bitkileri. 4th International Symposium on Innovative Approaches in Architecture, Planning and Design. SETSCI Conference Proceedings, 4(7): 152-156.
• Sargın, S.A., Selvi, S., Akçiçek, E. (2013). Alaşehir (Manisa) ve çevresinde yetişen bazı geofitlerin etnobotanik açıdan incelenmesi. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 29(2): 170-177.
• Tanrıverdi, D., (2019). Yalova ili geofitleri ve peyzajda kullanım olanakları. Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• Tichý, L., Jason, H. (2006). JUICE program for management, analysis and classification of ecological data. Czech Republic, Brno: Vegetation Science Group, Masaryk University.
• TUBİVES (2021). Turkish Plants Data Service. http://www.tubives.com/ (Erişim Tarihi: 20.07.2021)
• Türkiye Bitkileri (2021). www.turkiyebitkileri.org (Erişim Tarihi: 20.07.2021)
• Tütenocaklı, T. (2014). Yenice (Çanakkale) ve çevresinde tarımsal bitki biyoçeşitliliği ve etnobotanik araştırmalar. Doktora Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale.
• URL-1 (2021). https://www.bilgipedia.com.tr/etnobotanik-2/ (Erişim Tarihi: 30.04.2021)
• URL-2 (2021). http://teftis.kulturturizm.gov.tr/TR,14581/kultur-bakanligi-halk-kulturlerini-arastirma-ve-gelisti-.html (Erişim Tarihi: 30.04.2021)
• URL-3 (2021). https://www.cografya.gen.tr/egitim/bolgeler/marmara.htm (Erişim Tarihi: 19.11.2021)
• Yener, D., Ay Ak, B.R. (2021). Doğu Anadolu Bölgesi’nin etnobotanik kullanımı olan bazı bitkilerin peyzaj düzenlemelerinde kullanım olanakları. Eurasian Journal of Forest Science, 9(3): 92-106.