KIBRIS SORUNU’NDA ÖNEMLİ BİR GİRİŞİM: KIBRIS TÜRKTÜR PARTİSİ VE DEMOKRAT PARTİ İLE İLİŞKİLERİ

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 3, 1709 - 1728, 29.11.2022

Mehmet Balyemez

https://doi.org/10.30798/makuiibf.979807

Öz

Türkiye’nin Kıbrıs’la ilişkisinin kökleri 500 yıllık bir geçmişe uzanır. Kıbrıs’taki Türk varlığı, Osmanlı Devleti’nin Kıbrıs’ı fethettiği 1571 yılında başlamış ve 307 yıl boyunca Osmanlı egemenliğinde kalmıştır. Ancak bu durum 19’uncu yüzyılın sonralarında değişmiş ve 1878 yılından itibaren Kıbrıs’ta İngiliz egemenliği başlamıştır. Kıbrıs Türkleri 1878 yılından itibaren bir yandan Rumların Enosis mücadelelerine karşı direnirken diğer yandan da Osmanlı dönemindeki sosyal, siyasal ve kültürel haklarını almak için mücadele etmişlerdir. Türkiye hükümetleri 1950’li yıllara kadar olan dönemde Kıbrıs Türklerinin bu mücadelesine kısmen destek verirken Lozan Barış Antlaşması ile Akdeniz’de kurulan dengenin bozulmamasına özen göstermişlerdir. Bu durum Demokrat Parti’nin iktidara geldiği 1950’li yıllardan sonra değişmeye başlamıştır. Yunanistan’ın Kıbrıs Rumlarının Enosis isteğini destekleme kararı alması ve bu kapsamda 1954 yılında Sorunu BM’ye taşıması ile 1955 yılında Ada’da başlayan şiddetin Kıbrıs Türklerine de yönelmesi Türkiye’nin Kıbrıs politikasını değiştirmesini sağlayan önemli gelişmelerdendir. Kıbrıs Türktür Partisi, bu gelişmelerin en yoğun yaşandığı 1955 yılı Ağustos ayında kurulmuş ve siyasi hayatına başlamıştır. Demokrat Parti’nin desteği ile kurulan Kıbrıs Türktür Partisi, Türkiye’nin Kıbrıs politikalarının uygulanmasını kolaylaştırırken iktidar partisinin Türkiye kamuoyunda 1958 yılından sonra azalmaya başlayan kamuoyu desteğinin artmasına da doğrudan etkisi olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kıbrıs Türkleri, Demokrat Parti, Kıbrıs Sorunu, Kıbrıs Türktür Partisi, Enosis.

AN IMPORTANT INITIATIVE ON THE CYPRUS PROBLEM: THE TURKISH CYPRUS PARTY AND ITS RELATIONS WITH THE DEMOCRAT PARTY

Öz

The roots of Turkey's relations with Cyprus stretches 500-year history. The Turkish presence in Cyprus started in 1571 when the Ottoman Empire conquered Cyprus and remained under Ottoman rule for 307 years. However, this situation changed after the 19th century and the British administration in Cyprus started in 1878. Turkish Cypriots, on the one hand, resisted the Greeks' struggle against Enosis, and on the other hand, struggled to get their social, political, and cultural rights in the Ottoman period. The governments of Turkey, while partially support the struggle of Turkish Cypriots from the Lausanne Peace Treaty to the period up to 1950th and showed efforts to maintain the equilibrium established in the Mediterranean. This situation started to change after the 1950s when the Democratic Party came to power. Greece's decision to support the Enosis request of the Greek Cypriots and in this context, in 1954 the issue to the UN in 1955 with the transport of violence began on the island of Cyprus is one of the important improvements that will change its also directed to Turkey's policy on Cyprus to Turkey. Cyprus is the Turkish Party, which was established with the support of the Democrat Party, facilitated the implementation of Turkey's Cyprus policies, and had a direct impact on the increase in the public support of the ruling party, which started to decline after 1958 in the Turkish public opinion.

Anahtar Kelimeler

Turkish Cypriots, Demoratic Party, Cyprus Issue, Cyprus Turkish Party, Enosis.

Kaynakça

• “Anavatan’daki Kardeşlerimizin Parolası Kıbrıs Türktür Türk Kalacak”, Bozkurt, 27 Mayıs 1958.
• ARMAOĞLU, F. (1963). Kıbrıs Meselesi 1954-1959 Türk Hükümeti ve Kamuoyunun Davranışları (Karşılaştırmalı İnceleme). Ankara: Sevinç Matbaası.
• ATUN, A. (2007). Kıbrıs andlaşmaları, planları ve önemli BM, AB kararları (1571-1983). C.I. Lefkoşa: Mağosa Tarihi Araştırma ve Yazın Vakfı Yayını. BALYEMEZ, M. (2021 a). İngiliz yönetimi döneminde Kıbrıs Türklerinin siyasi örgütlenmeleri (1923-1960., Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• BALYEMEZ, M. ( 2021 b), “İngiliz yönetimi döneminde Kıbrıs’ta çıkarılan ikinci Rum isyanı (18-19 Aralık 1954”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 37. 217-252.
• GÖRGÜÇ, B. (2006). The Emergence Of Cyprus Problem Between 1945-1954, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, İstanbul.
• BİL, H. (1976). Kıbrıs olayı ve içyüzü. İstanbul: İtimat Kitabevi.
• “Bir Türk Heyeti Gelecek Hafta Londra’yı Ziyaret Edecek”, Bozkurt, 7 Ocak 1957.
• BOZKURT, İ (2015). Kıbrıs Türk halkı’nın siyaset kurumu üzerine deneme. Lefkoşa: Zeytin Yayıncılık. “Burhan Işın Kıbrıs Türk Temsilcisi Oldu”, Zafer, 30 Eylül 1958.
• CUMHURBAŞKANLIĞI DEVLET ARŞİVLERİ (CCA) Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü Dosyası. CCA, 010-0-009-000-000-108-337-1.
• CUMHURBAŞKANLIĞI DEVLET ARŞİVLERİ (CCA) Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü Dosyası. CCA, 010-0-009-000-000-107-332-3-108. İstanbul Valiliğinin Kıbrıs Türktür Cemiyeti ile ilgili yazısı.
• CUMHURBAŞKANLIĞI DEVLET ARŞİVLERİ (CCA) (1949). 490-0-001-000-000-6, T.C. Dışişleri Bakanlığı, No:521, Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterliğine hitaben yazılan yazı.
• CUMHURBAŞKANLIĞI MİLLET KÜTÜPHANESİ (1949). Türkiye - Yunanistan Kültür Anlaşması.
• DEMİRAY, D. (2011). Dr. Fazıl Küçük’ten satır araları. Dr. Fazıl Küçük Vakfı Yayınları, Lefkoşa: Selen Ofset Ltd.
• DİKERDEM, M. (1997). Ortadoğu’da devrim yılları bir büyükelçinin anıları. İstanbul: İstanbul Matbaası.
• “Dr. Küçük Ankara’da Beyanat Verdi”, Bozkurt, 1 Ocak 1958.
• “Dr. Küçük Dışişleri Bakanımızla görüştü”, Bozkurt, 4 Ocak 1958. “Dr. F.Küçük Zorlu ile görüştü”, Bozkurt, 15 Ocak 1958. “Dr. Fazıl Küçük’ün Halka Hitabı”, Zafer, 9 Şubat 1958.
• ERİM, N. (1953). Devletlerarası hukuk ve siyasi tarih metinleri (Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları). C.I, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ESENBEL, M. (1993). Kıbrıs-1, ayağa kalkan adam. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• “ Federasyon Başkanı Denktaş Dün Avdet Etti ”, Bozkurt, 7 Haziran 1958.
• “F. Küçük’ün Telgrafı”, Zafer, 21 Eylül 1957.
• FOREIGN COLONIAL OFFICE (FCO) 141-2816-2 (1944). T.S.B. tarafından C.S.ye yazılan rapor.
• FOREIGN COLONIAL OFFICE (FCO) (1954). 141-3320, Incidents on 18th December 1954, Diary of Events.
• FOREIGN COLONIAL OFFICE (FCO) (1955).141-3224 a, The Telegram from Secretary of Cyprus to Government.
• GAZİOĞLU, A.C. (1997). İngiliz yönetiminde Kıbrıs II (1878-1952) Enosis çemberinde Türkler. İstanbul: CYREP Yayınları.
• GÜREL, Ş. S. (1984). Kıbrıs tarihi (1878-1960) kolonyalizm, ulusçuluk ve uluslararası politika. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• GÜRSES, U. (2014). Kıbrıs Tüktür cemiyeti ve faaliyetleri.(Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• “Heyetimizi Sevgi Saygı ve Muhabbetler Selamlarız”, Bozkurt, 21 Ocak 1957.
• HOLLAND, R. (1998). Britain and the revolt in Cyprus 1954-1959. New York: Oxford University Press.
• IRKIÇATAL, E. (2012) “ İkinci Dünya Savaşı sonrası İngiltere’nin Orta Doğu politikaları için Kıbrıs’ın stratejik önemi ve Kıbrıs meselesinin ortaya çıkışı”. 15, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31-59. “İngiltere’nin Kıbrıs için üçlü konferans teklifi, Türkiye Yapılan Daveti Kabul etti”, Zafer, 3 Temmuz 1955.
• SABAHATTİN, İ. (1998). 150 soruda Kıbrıs sorunu, Baskı 1, İstanbul: Kastaş Yayınevi.
• KELLING, G.H. (1988). British policy in Cyprus 1939-1955, (Unpublished Doctor of Philosophy, The University of Texas, ABD.
• “Kıbrıs Milli Türk Halk Partisi”, Halkın Sesi, 25 Nisan 1944.
• “Kıbrıs Planı reddediliyor ”, Bozkurt, 21 Haziran 1958.
• “Kıbrıs Türktür Partisinin Fevkalade Toplantısı”, Bozkurt,11 Şubat 1957. KOÇ, S. (2005). Dünden bugüne Kıbrıs sorunu ve stratejik yaklaşımlar. İstanbul: IQ Yayıncılık.
• KRANITOS, N. (1985). Zor yıllar, Lefkoşa: KKTC Enformasyon Dairesi Yayını.
• “ Lefkoşa Türk Belediye İdaresinden ”, Bozkurt, 17 Haziran 1958.
• “Lord Salisbury’e Takdir Telgrafları Gönderildi”, Bozkurt, 11Ocak 1958.
• DRUSOTIS, M. (2005). Karanlık yön EOKA, Lefkoşa: Galeri Kültür Yayınları.
• MAPOLAR, H.A. (2016). Aslar, bir devre adını yazanlar-1987. Lefkoşa: Necati Özkan Vakfı Yayınları.
• “Menderes Dr. Küçük’ü kabul etti”, Bozkurt, 7 Ocak 1958.
• MİLLİ ARŞİV VE ARAŞTIRMA DAİRESİ (MAAD) (1943). KTY 04-1943-73-01, Kıbrıs Adası Türk Azınlığı Kurumu (KATAK) Anayasası, (Lefkoşa: Birlik Basımevi).
• MİLLİ ARŞİV VE ARAŞTIRMA DAİRESİ (MAAD) (1949). Kıbrıs Milli Türk Birliği Nizamnamesi, (Lefkoşa: Hür Söz Basımevi).
• MİLLİ ARŞİV VE ARAŞTIRMA DAİRESİ (MAAD) (1952). Kıbrıs Türk Kurumları Federasyonu Bülteni, (Lefkoşa: ? )
• MÜTERCİMLER, E.(2003). Satılık ada Kıbrıs, barış harekâtının bilinmeyen öyküsü. Araştırma ve İnceleme:72, Basım 1, İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• ORAN, B. (2001). Türk dış politikası, Kurtuluş Savaşından bugüne olgular, belgeler, yorumlar. C. I, 1919–1980, İstanbul: İletişim Yayınları.
• “Ordular ilk Hedefiniz Kıbrıs’tır”, Bozkurt, 16 Haziran 1958.
• “Pazar Günkü Toplantı”, Halkın Sesi, 26 Temmuz 1955.
• Rıza, Fevzi Ali, “Birlik ve Beraberliğe Doğru”, Hür Söz, 4 Eylül 1949.
• SAYIL, A. (2010). Dr. Fazıl Küçük’ün anıları ve siyasal örgüt çalışmaları. Basım 1, Lefkoşa: Yay Ajans Ltd.
• SOYSAL, İ.(1965). Türkiye’nin dış münasebetleriyle ilgili başlıca siyasi sndlaşmaları. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ŞAHİN, İ. (2020). “Düşünceden eyleme EOKA”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, 37, 21-49.
• TEKAKPINAR, K. ve DOĞANSAL, D. (1991). Dr. Fazıl Küçük (1906-1984). C. I, Lefkoşa:?
• “Türk Belediyeleri Bir Aya Kadar Teşekkül edecek”, Bozkurt, 5 Mayıs 1958.
• “Türk Milletinin Muhteşem Davranışı ”, Bozkurt, 11 Haziran 1958.
• YAŞİN, Ö.(1997). Nevzat ve ben 1. İstanbul: Yeşilada Yayınları.
• Year of The United Nations (1954). Erişim adresi http://cdn.un.org/unyearbook/yun/1954_106.pdf.
• “Yunanistan Üçlü konferansa iştirak ediyor”, Zafer, 6 Temmuz 1955.
• “Varoluş Mücadelemizin Saygın İsmi: Osman ÖREK”, Kıbrıs Türk Liderleri Osman Örek 1925–1999 (2000). Lefkoşa: KKTC Türkiye Büyükelçiliği.
• “Vali Türk Lideri ile Görüştü”, Bozkurt, 6 Mayıs 1958.
• STAVRINIDES, Z. (1989). “Kıbrıs uyuşmazlığı - ulusal kimlik ve devlet olgusu”, (Çev. Birey, E), Yeni Kıbrıs, 33-34.
• ZEKİ, V. (1970). Kıbrıs Tarihi. Lefkoşa:?