Kâtip Çelebi'nin Eserlerinde Mesleğinin İzleri - Traces Of Vocational In Kâtip Çelebi's Works

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 13, 1 - 14, 07.01.2016

Ali Apalı

Öz

XVII. yüzyıl başlarında yaşayan Kâtip Çelebi sadece içinde bulunduğu çağa değil günümüze kadar başta tarih ve coğrafya alanında olmak üzere birçok eseri ile Osmanlı ve dünya bilim dünyasında yerini almıştır. Osmanlı devletinin duraklama yaşadığı dönemde sadece dini ilimlerle değil aynı zamanda pozitif bilimlere de oldukça ilgi gösteren Çelebi’nin asıl mesleği kâtipliktir. Dolayısıyla günümüzdeki karşılığı ile muhasebeciliktir. Kâtip Çelebi muhasebecilik mesleğindeki bilgi birikimini uzun yıllar geçirdiği seferlerde kazanmıştır. Öyle ki Kâtip Çelebi birçok kendi emsalindeki kâtibin yer almadığı seferlere çok erken yaşlarda katılmış ve hayatının son yıllarına kadar seferler ile sürekli iç içe olmuştur.

Namı diğer Hacı Kalfa’nın kâtiplik mesleğinden gelen bilgi ve birikimi eserlerine yansıyarak kendini göstermiştir. Yarım asır bile sürmeyen yaşamında yirmiden fazla eserinin önemli kısmında doğrudan ya da dolaylı yoldan etkilendiği aşikâr olan Kâtip Çelebi’nin günümüze ulaşan anlatılarında hangi konuda ne anlattığından öte nasıl anlattığına dikkat çekmek bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Ancak eserlerinden bir kısmının derli toplu olarak zaten günümüze ulaşamadığı Türk bilgininin bütün eserlerinin ele alınması bu çalışmanın kapsamını aşacağı için daha ziyade coğrafya alanında kaleme alınmış olan, Kitab-ı Cihannüma ve maliye alanında kaleme alınmış olan Düstüru’l-amel li-ıslahi’l-halel isimli eserleri analiz edilmiştir. Bu iki eserden elde edilen sonuçlardan örnekler Kâtip Çelebi’nin kâtipliğinin, dolayısıyla muhasebeciliğinin eserlerine yansıması olarak ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Muhasebe Tarihi, Kâtip Çelebi, Düstüru?l-amel li-ıslahi?l-halel, Kitab-ı Cihannüma.

Kaynakça

• Akyılmaz, Gül (1999), “Osmanlı Devletinde Reaya Kavramı ve Devlet Reaya İlişkileri”, Yeni Türkiye, Cilt.4, (40-54).
• Bülbül Yaşar (1999), “Klasik Dönem Osmanlı Muhasebe Sistemi”, Divan, Sayı.1, (151-182).
• Çelebi, Kâtip (1648), Tuhfetü’l-Kibar Fi Esfari’l-Bihar (Deniz Seferleri Hakkında Büyüklere Armağan)
• Haz. İdris Bostan (2008), Ankara.
• Çelebi, Kâtip (1648) Cihannüma, çev. Hüsnü Koyunoğlu, vd. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2010, İstanbul.
• Çelebi, Kâtip (1652), Düsturu’l-amel li-ıslahi’l-halel, Bozuklukların Düzeltilmesinde Tutulacak Yollar, çev. Ali Can, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Başbakanlık Basımevi, 1982, Ankara.
• Gökgöz, Ahmet (2010), “Tarihsel Perspektifte Muhasebenin Doğuşunu ve Gelişimini Etkileyen Etkenler”
• Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı.1, (167-177). Gökyay, Orhan Şaik (1991), Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Gökyay, Orhan Şaik (2010) “Katib Çelebi ve Düstur’ul Amel” İş Ahlakı Dergisi, Cilt.3, Sayı.6, (109- ).
• Güvemli, Oktay (1995), Türk Devletleri Muhasebe Tarihi 1. Cilt, Avcıol Basım-Yayım, İstanbul.
• Güvemli, Oktay (1998), Türk Devletleri Muhasebe Tarihi 2. Cilt, Avcıol Basım-Yaym, İstanbul.
• İnalcık, Halil (1988), The Ottoman Empire The Classical Age 1300-1600, London.
• İsaac Alfred, (1941), Muhasebe Nazariyesi, Tercüme: Rifat Yenel, Güven Basımevi, İstanbul.
• İpşirli, Mehmet (2007), “Osmanlı’da Oksidentalizmin (Garbıyatçılık) Öncüsü Olarak Kâtip Çelebi”,
• Editör: Said Öztürk, Vefatının 350. Yılında Kâtip Çelebi, Cemre Matbaası, İstanbul. Karlığa, Bekir (2007), “Kâtip Çelebi ve Osmanlı Düşüncesinin Duraklama Nedenleri” Editör: Said
• Öztürk, Vefatının 350. Yılında Kâtip Çelebi, Cemre Matbaası, İstanbul. Kutluer, İbrahim (2000), “Kâtip Çelebi ve Bilimler: Keşfü’z-Zünun’un Mukaddimesinde “el-ilm”
• Kavramı, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı.18, (79-99). Kutluer, İbrahim (2009), “Keşfü’z-Zunun: Klasik Bilim Geleneğimizin Atlası” Editörler: Bekir Kalığa ve Mustafa Kaçar, Doğumunun 400. Yıl Dönümleri, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Fersa Matbaacılık, Ankara.
• Leontic, Marija (2013), “Batı Dünyasına Pencere Açan Kâtip Çelebi’nin Makedonya İçin Önemi ve Değeri” Bal-Tam Türklük Bilgisi, Sayı.18, (183-192).
• T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü “Osmanlı Belgelerinde Siyakat Yazısı” http://www.devletarsivleri.gov.tr/assets/content/yayinlar/osmanli-arsivi-yayinlar/018-siyakat.pdf (18.09.2014).
• Orman, Sabri (2007), “Kâtip Çelebi’de Sosyo-Ekonomik Düşünce” Editör: Said Öztürk, Vefatının 350.
• Yılında Kâtip Çelebi, Cemre Matbaası, İstanbul. Öztürk Said (2007), “Kâtip Çelebi’nin Memleket Tasvirleri” Editör: Said Öztürk, Vefatının 350. Yılında
• Kâtip Çelebi, Cemre Matbaası, İstanbul. Öztürk, Said (2009), “Kâtip Çelebi’nin Hayatı ve Eserleri” Editörler: Bekir Kalığa ve Mustafa Kaçar,
• Doğumunun 400. Yıl Dönümleri, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Fersa Matbaacılık, Ankara. Özvar, Erol (2008) “Kâtip Çelebi’nin Düsturu’l-Amel İsimli Risalesinde Devlet Maliyesine Dair
• Gözlemleri” Ed.: Said Öztürk, Vefatının 350. Yılında Kâtip Çelebi, Cemre Matbaası, İstanbul. Selen Hamit, Sait (2001) “Cihannüma”, Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında İncelemeler, Türk
• Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. Şeşen, Ramazan (2007), “Kâtip Çelebi’nin Keşfü’l Zünun Adlı Eserinde Takip ettiği Metod”, Ed.: Said
• Öztürk, Vefatının 350. Yılında Kâtip Çelebi, Cemre Matbaası, İstanbul. Tabakoğlu, Ahmet (1985), “XVII. Ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Bütçeleri” İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt.41, Sayı. 1-4, (389-414).
• Ülken, Hilmi, Ziya (2001), “Kâtip Çelebi ve Fikir Hayatımız”, Kâtip Çelebi Hayatı ve Eserleri Hakkında
• İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara. Yılmaz, Mehmet (2011), Katip Çelebi Bibliyografyası, İstanbul Büyükşehir Kültür A.Ş. Yayınları, Pres
• Basım Yayıncılık Organizasyon Tic. Ltd. Şti., İstanbul. Yücel, Göksel (1982), Muhasebenin Çağlar Boyunca Gelişimi, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi
• Dergisi, Cilt: 11, Sayı 1, (217-227).