ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN SİGARA BAĞIMLILIĞINDA SOSYAL ÖĞRENMENİN ROLÜ ÜZERİNE NİTEL BİR İNCELEME - A QUALITATIVE STUDY ON THE ROLE OF SOCIAL LEARNING IN CIGARETTE ADDICTION TO UNIVERSITY STUDENTS

Yıl 2018, Cilt: 10 Sayı: 26, 736 - 753, 30.12.2018

Mehmet Enes Sağar

https://doi.org/10.20875/makusobed.403482

Öz

Bağımlılık yapan maddelerin en yaygınlarından biri de sigaradır. Sigara her geçen gün hem dünyada hem de ülkemizde hızlı bir biçimde yaygınlık kazanmaktadır. Bu bağlamda her yaş kesimi için önemli bir problem haline dönüşmüştür. Yaşam dönemleri bakımından her dönem için önemli bir sorun olmasına karşın gençlik dönemi sigaraya başlama ve bağımlılık bakımından daha riskli bir dönem olarak görülmektedir. Sigara bağımlılığında en riskli dönemlerden olan gençlik döneminde gençler sigara kullanımı davranışını çeşitli sebeplerle öğrenmektedirler. Bu öğrenme şekillerinden bir tanesi de sosyal öğrenme teorisi bağlamında model alma davranışı yolu ile öğrenmedir. Bu çalışma, üniversite öğrencilerinin sigara kullanma davranışında sosyal öğrenmenin rolünün etkisini araştırmak için yapılmıştır. Araştırma 15 üniversite öğrencisi ile gerçekleştirilmiş bir nitel araştırmadır. Veri toplama aracı olarak görüşme tekniğinden yararlanılmıştır. Sonuçlar içerik analizi ile değerlendirilmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgular şunlardır: Sigara ile tanışma yaşının genellikle lise yıllarında olduğu ancak ilköğretim yaşına kadar da düştüğü görülmüştür. Üniversite öğrencilerinin sigaraya başlama nedenleri arasında en fazla arkadaşların etkili olduğu, sigara kullanımının en çok arkadaş ortamında arttığı ve öğrencilerin sigara kullanımını model alma bağlamında en çok arkadaşlarından etkilendikleri bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Üniversite Öğrencileri, Sigara Bağımlılığı, Sosyal Öğrenme

A QUALITATIVE STUDY ON THE ROLE OF SOCIAL LEARNING IN CIGARETTE ADDICTION TO UNIVERSITY STUDENTS - ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN SİGARA BAĞIMLILIĞINDA SOSYAL ÖĞRENMENİN ROLÜ ÜZERİNE NİTEL BİR İNCELEME

Öz

One of the most common addictive substances is cigarettes. Smoking is gaining widespread popularity both in the world and in our country every passing day. In this context, it has become an important problem for every age group. Although it is an important problem for each period in terms of life periods, they outh period is seen as a more risky period in terms of starting smoking and dependence. During they outh period, which is one of the most risky periods in cigarette addiction, young people learn cigarette use behavior with various reasons. One of these learning styles is learned through modeling behavior in the context of social learning theory. This study is conducted to investigate the role of social learning in smoking behavior of university students. There search is a qualitative research carried out with 15 university students. The interview technique is used as a data collection tool. The results have been evaluated by content analysis. Findings from the study are: It is seen that the age of meeting with cigarettes is generally in high school years, but it also declined until primary school age. It is found that the most common reason of smoking initation among the university students is peer influence, the smoking increased most in entourage and the students are most affected by taking the model of smoking.  

Anahtar Kelimeler

University Students, Cigarette Addiction, Social Learning, Modeling Behavior

Kaynakça

• Açıkel, C. H., Kılıç, S., Uçar, M., Yaren, H. ve Türker, T. (2004) “ Sağlık Astsubay Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinde Sigara İçme Durumu ve Etki Eden Faktörler”, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 3(8), ss.178-185.
• Ansari, U. (2012). Causes of Smoking Habit Among The Teenagers. Interdisiplinary Journal of Contemporary Research in Business. January, VOL 3, NO 9.
• Arbak, P., Erdem, F., Karacan, Ö. ve Özdemir, Ö. (2000) “Düzce Lisesi Öğrencilerinde Sigara Alışkanlığı”, Solunum, 2, ss.17-21.
• Atak, H. (2011). Yetişkinliğe Geçiş Yıllarında Sigara İçme Davranışının Psikososyal Belirleyicileri ve Sigara İçmenin Yaşam Doyumu ve Öznel İyi Oluşla İlişkisi. Klinik Psikiyatri: 14:29-43
• Atkinson, R.,Atkinson, C.R., Smith, E.E., Bem, D.J., and Nolen-Hoeksema, S. (1996). Psikolojiye Giriş.Ankara: Arkadaş Yayınları.
• Bedir, S., Polat, D. ve Tural Dikmen, A. (2011). Atatürk Üniversitesi Narman Meslek Yüksek Okulu Öğrencilerinin Sigara Kullanımını Etkileyen Faktörler. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt: 25, Sayı: 2
• Bayhan, V. (1997). Üniversite Gençliğinde Anomi ve Yabancılaşma. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.Beck, A.T., Wright, F.D, Newman, C.F, &Liese, BS. (1993). Cognitive Therapy of Substance Abuse. New York: Guilford.
• Bektaş, M., ve Öztürk, C. (2012). “Sigara Kullanımı Önleme Programının Geliştirilmesi ve Programın Etkinliğinin Değerlendirilmesi”, Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, C.34, S.12, İzmir, s.3
• Berk, S. Doğan, Ö.T. ve Nur, N. (2007). Ağrı-Doğubayazıt’da Lise Öğrencilerinin Sigara İçme Alışkanlıkları ve Sigaraya Karşı Tutumları. C.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 29 (4): 149-155.
• Boyacı, H., Çorapçıoğlu, A., Ilgazlı, A., Başyiğit, İ. ve Yıldız, F. (2003). Kocaeli Üniversitesi Öğrencilerinin Sigara İçme Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi. Solunum Hastalıkları; 14: 169-175
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri (4.baskı). Pegem A Yayıncılık, Ankara.
• Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2005). MMWR Morb Mortal Wkly Rep. (2005). Tobacco Use, Access, and Exposure to Tobacco in Media Among Middle and High School Students --- United States, Apr. 1;54(12):297-301
• Ceylan, E., Yanık, Medaim ve Gencer, M. (2005) “Harran Üniversitesi’ne Kayıt Yaptıran Öğrencilerin Sigaraya Karşı Tutumlarını Etkileyen Faktörler”, Toraks Dergisi, Cilt:6, Sayı:2, ss.144-150.
• Cimete G. (2000). Adölesanlarda madde kullanımı. Hemşirelik Forumu, 5(1). 2-9.
• Cloyton, S. (1991). Genderdifferences in psycho - social determinants of Adolescent smoking. J Sch Health. 61(3):115-20.
• Çalışkan Ş. (2015). Üniversite öğrencilerinin sigara kullanımı etkileyen faktörler. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22.
• Çapık, C. ve Özbıçakçı, Ş. (2007) “Hemşirelik Yüksekokulu Öğrencilerinin Sigara Bağımlılık Düzeyleri ve etkileyen Etmenler”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi. Cilt: 4 Sayı: 2.
• Çilingir D, Hintistan S, Öztürk H. Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinin sigara kullanma alışkanlıkları ve etkileyen faktörler. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2012; 1.
• Çivi, S. ve Şahin, T. H. (1991) “Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi ve Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinin Sigara Konusundaki Bilgi, Tutum ve Davranışları”, Aile ve Toplum Dergisi, sayı:1, Cilt:1, Yıl:1, ss.49-52.
• Doğan D.G., Ulukol B. (2010). Ergenlerin Sigara İçmesini Etkileyen faktörler ve Sigara Karşıtı İki Eğitim Modelinin Etkinliği, İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, Sh:179-85.
• Durmaz, A., (2004) Üniversitelerde Hemşirelik Eğitimi Alan Öğrencilerin Sigara Kullanımı ve Kişilik Özelliklerinin Saptanması, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Erbaydar, T., Lawrence S., Dagli E., Hayran O., Collishaw N.E. (2005). Influence of social environment in smoking among adolescents in Turkey. Eur J Public Health; 15:404-410.
• Ersoy, Ö. (2015). Kahramanmaraş İl Merkezindeki Lise Son Sınıf Öğrencilerinde Madde Bağımlılığı ve Etkileyen Faktörler. Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı.
• Flynn, B.S., Worden, J.K., Secker- Walker, R.H., Badger, G.J. & Geller, B.M. (1995). Cigarette Smoking Prevention Effects of Mass Media and School Interventions Targeted to Gender and Age Groups. Journal of Health Education, 26(2)45-51.
• Harrell, J.S., Bangdiwala, S.I., Deng, S., Webb, J.P., Bradley, C. (1998). Smoking initiation in youth: The roles of gender, race, socioeconomics, and developmental status. Journal of Adolescent Health. Volume 23, Issue 5, November, Pages 271–279.
• Hassoy, H., Ergin, I., Davas, A., Durusoy, R. ve Karababa, A.O. (2011). Sağlık Meslek Yüksek Okulu Öğrencilerinde Sigara, Nargile, Sarma Tütün Kullanımını Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi ve Öğrencilerin Sigara, Nargile, Sarma Tütüne Başlama ve Sürdürme Konusundaki Görüşleri. Solunum : 13(2): 91– 99
• Herken, H., Özkan, İ., Çilli, S.A., Telcioğlu, M., Kucur, R. (2000). Sigara Kullanma Davranışınsa Sosyal Öğrenmenin Etkisi. Bağımlılık Dergisi. 1(1). 38-40.
• Hops, H., Tildesley, E., Lichhenstein Ary, D. ve Sherman, L. (1990) “Parent- Adolescent Problem Solving Interactions and Drug Use”, Am J Drug Alcohol Abuse, 16, ss.239-258.
• İlhan F, Aksakal NF, İlhan MN, Aygün R. (2005). Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Sigara İçme Durumu. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni. 4(4):188-198.
• Kara, S., Yıldırım-Baş, F. ve Açıkalın, C. (2011). Sigara içme davranışları ve etkili faktörler: Tıp ve Diş Hekimliği Fakültelerinin ilk ve son sınıf öğrencileri üzerinde çalışma. Smyrna Tıp Dergisi Araştırma Makalesi
• Kaşıkçı, Ş. (2014). Ergenlik Döneminde Riskli Sağlık Davranışları. Yüksek Lisans Tezi. Beykent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.Kelleci, M., Gölbaşı, Z., İnal, S. ve ve Kavakcı, Ö. (2011). Sigara İçen ve İçmeyen Üniversite Öğrencilerinin Stresle Başa Çıkma Tarzları: Cinsiyetin Etkisi. Cumhuriyet Tıp Dergisi. 34: 9-16.
• Koç, M. (2004). Gelişim Psikolojisi Açısından Ergenlik Dönemi ve Genel Özellikleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı : 17 Yıl : 2004/2 (231-256 s.)
• Korkmaz, M., Ersoy, S., Özkahraman, Ş., Taşçı-Duran, E., Çetinkaya-Ulusoy, E., Orak, S. ve Orhan, H. (2013). Süleyman Demirel Üniversitesi öğrencilerinin tütün mamulleri- alkol kullanım durumları ve sigaraya yaklaşımları. S.D.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi: 20(2)/34-42.
• Kulaksızoğlu, A., (2000). Ergenlik Psikolojisi. Remzi Kitabevi. İstanbul: 3.Basım.
• Kulaksızoğlu A., (2001). Ergenlik Psikolojisi, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Kutlu, R., Marakoğlu, K. ve Çivi, S. Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Hemşirelerinde Sigara İçme Durumu Ve Etkileyen Faktörler. C. Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 27 (1): 29 – 34.
• Lahiri, K. ve Song, J. (2000). The effect of smoking on health using a sequential self- selection model. Health Economics, vol. 9, issue 6, pages 491-511
• Mayda S.A., Tufan N, Baştaş S. (2007). Düzce Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Sigara Konusundaki Tutumları ve İçme Sıklıkları. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni. 6(5):364-370. Mayda S.A., Gerçek, Ç.G., Gümüş, G., Demir, S., Deniz, M., Sürücü, Z.P., Konuk, M., Türkmaya, M., Taner, H. (2010). Düzce Üniversitesi ‘Orman fakültesi öğrencilerinde sigara, alkol ve madde kullanımı sıklığı ve kullanmaya başlama nedenleri. Düzce Tıp Dergisi, 12(3): 7-14. http://www.tipdergi.duzce.edu.tr/dosya/20103/2.pdf 4 Nisan 2013 tarihinde alınmıştır.
• McKee SA, Maciejewski PK, Falba T, Mazure CM. (1998). Sex differences in the effects of stressful life events on changes in smoking status. Addiction: 98: 847-55. Ögel K, Tamar D. (1997). Uyuşturucu madde kullanımının aile üstüne etkisi.Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu. Öğüş C, Özdemir T, Kara A, Şenol Y, Çilli A. (2004). Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Dönem I ve VI Öğrencilerinin Sigara İçme Alışkanlıkları. Akciğer Arşivi; 5:139-142. Özbay, H., Öztürk, E. (1992). Gençlik. İstanbul: İletişim Yayıncılık A.S. Özcebe, H. (2008). “Gençler ve Sigara”, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, Ankara, s.10. Özlü T., (2002). Sigara hakkında bilmek istedikleriniz. Beyaz Yayınları, İstanbul.
• Pekşen, Y., Canbaz, S., Sünter, A.T., ve Tunçel, E.K. (2005). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yaşar Doğu Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Öğrencilerinde Sigara İçme Sıklığı ve Etkileyen Faktörler. Bağımlılık Dergisi: 6: 111-116
• Peterson F.L.,Walker L., Whatt T.J., RheinboldtK.,White C., Hogkinson M. (2003). Evidence - based sexualit yeducation. American Public Health Association. Annual Conference San Francisco, California. http://apha.confex.com/apha/responses/ 131am/397.doc 16.03.2005 tarihinde alınmıştır.
• Pıçakçıefe M., Keskinoğlu P., Bayar B., Bayar K. (2007). Muğla sağlık yüksekokulu öğrencilerinin sigara içicilik sıklığı ve içiciliği arttıran nedenler. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni. 6:4.
• Sağar, M.E. (2014). Lise Öğrencilerinin Madde Bağımlılığına Yönelik Tutumları İle Yaşam Doyumu Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
• Sepe, E., Ling, P.M., Glantz, S.A. (2002). Smooth Moves: Bar and Nightclub Tobacco Promotions That Target Young Adults. American Journal of Public Health: March 2002, Vol. 92, No. 3, pp. 414-419.
• Slopen, N., Kontos, E.Z., Ryff, C.D., Ayanian, J.Z., Albert, M.A. ve Williams, D.R. (2013). Psychosocial stress and cigarette smoking persistence, cessation, and relapse over 9–10 years: a prospective study of middle-aged adults in the United States. Cancer Causes Control DOI 10.1007/s10552-013-0262-5
• Talay, F., Kurt, B. ve Tuğ, T. (2008). Eğitim fakültesi sınıf öğretmenliği öğrencilerinde sigara içme alışkanlıkları ve ilişkili faktörler. Tüberküloz ve Toraks Dergisi. 56(2): 171-178
• Tin-Arslan, Y., Pirinççi, S., Okyay, P., Kacar-Döger, F. (2016). Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Birinci Sınıf Öğrencilerinde Sigara Kullanımı ve İlişkili Faktörler. Meandros Medical Journal: 17:146-52
• Topçu, B., Ünsal, C., Gazeloğlu, C. ve Aktaş, S. (2014). Kapalı Mekanlarda Sigara İçme Yasağı ve Üniversite Öğrencilerinin Sigara İçme Alışkanlıkları Üzerine Etkisi. Int J Basic Clin Med. 2(1):24-31
• Ulukoca, N., Gökgöz, Ş. ve Karakoç, A. (2013). Kırklareli Üniversitesi Öğrencileri Arasında Sigara, Alkol ve Madde Kullanım Sıklığı. Fırat Tıp Dergisi/Firat Med J.18(4): 230-234
• Vatan, İ., Ocakoğlu, H. ve İrgil, E. (2009). Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencilerinde Sigara İçme Durumunun Değerlendirilmesi. TAF Prev Med Bull. 8(1): 43-48
• Yavuzer, H. (1999). Çocuk psikolojisi, 18. Basım, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yazıcı, H. ve Şahin, M. (2005) “Üniversite Öğrencilerinin Sigara İçme Tutumları İle Sigara İçme Statüleri Arasındaki İlişki”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt:13, No:2, ss.455- 466.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (6. Baskı). Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• Yıldırım, E., Yıldız, A., Mutluay, F. ve Algun, C. (2015). Engelli Bireylerde Sigara Kullanımın Değerlendirilmesi. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal, Vol 1, No Supply 1.
• Yörükoğlu A., (2007). Gençlik çağı, ruh sağlığı ve ruhsal sorunları. Özgür Yayınları, Ankara.
• Zunhammer, M., Eichhammer, P., Busch, V. (2014). Sleep Quality during Exam Stress: The Role of Alcohol, Caffeine and Nicotine. PLoS ONE 9(10): e109490. doi:10.1371/journal.pone.0109490.
• World Health Organization. (2008). WHO Report On The Global Tobacco Epidemic, Brazil.