Avrupalı Bazı Seyyahların Gözünden 19. Yüzyılda Ankara’da Oryantalist Bir Keşif Çabası

Yıl 2024, Sayı: 39, 120 - 134, 31.05.2024

Muhsin Önal

https://doi.org/10.20875/makusobed.1466764

Öz

Küçük Asya'nın merkezinde yer alan ve önemli bir kavşak üzerinde kurulan Ankara, her daim çeşitli dini ve ulusal geçmişe sahip gezginler için bir cazibe merkezi olmuştu. Daha da mühimi şehir, Mezopotamya’dan başlayıp Batı Anadolu’ya uzanan Kral Yolu’nun üzerinde bulunmaktaydı. Kuşkusuz şehrin bu karakteristik özellikleri Batılı gezginler tarafından da fark edilmişti. Kent ilk kez, 16. yüzyılda Batılı bir seyyah tarafından ziyaret edilmişti. Zamanla bu seyahatlerin sayısı ve sıklığı artmıştı. 19. yüzyıl bu konuda zirve noktası olarak kabul edilmektedir. Buna bağlı olarak da bu makale, 19. asırda Ankara’yı ziyaret eden ve adı öne çıkan beş farklı Batılı gezginin şehirle ilgili kanaatlerine odaklanmıştır. Öncesinde ise 16. asırdan 19. yüzyıla kadar olan sürece değinilmiştir. Kimi durumlarda Batılı gezginlerin verdikleri bilginin güvenirliği açısından Osmanlı arşiv belgeleri de kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ankara, Seyyah, Seyahatname, 19. Yüzyıl

An Orientalist Discovery Effort During the 19th Century through the Eyes of Some European Travelers in Ankara

Öz

Ankara, located in the center of Asia Minor and founded on an important crossroads, has always been an attraction center for travelers of various religious and national backgrounds. More importantly, it was located on the King’s Road which extended from Mesopotamia to Western Anatolia. Undoubtedly, these characteristic features of the city were noticed by Western travelers. The city was first visited by a Western traveler in the 16th century. The number and frequency of these trips increased over time. The 19th century is considered as the peak point in this regard. Correspondingly this article focused on the opinions of five different Western travelers who visited Ankara during the 19th century and whose names came into prominence. Before that, the period from the 16th to the 19th century was examined. In some cases, Ottoman archival documents were used to check the data provided by the travelers’ resources.

Anahtar Kelimeler

Ankara, Traveler, Traveler Book, 19th Century

Kaynakça

• Andreasyan, H. (1953). Ermeni seyyah Polonyalı Simeon'un seyahatnâmesi (1608-1619). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 10(1), 269-276. https://doi.org/10.18345/tm.27933
• Barkley, H. C. (1891). A ride through Asia Minor and Armenia. John Murray.
• Batur, E. (Ed.) (1994). Ankara Ankara. Yapı Kredi Yayınları.
• BOA.BEO. (Bâbıâli Evrak Odası) 321/24070.
• BOA.DH.TMIK. (Dâhiliye Nezâreti Tasnifi Tesrî-i Muâmelât ve Islâhât Komisyonu) 67/38.
• BOA.HR.İD. (Hâriciye Nezâreti Tasnifi İdare Evrâkı) 17/15.
• BOA.HR.TO. (Hâriciye Nezâreti Tasnifi Tercüme Odası Evrâkı) 144/40.
• BOA.İ.DH. (İradeler Tasnifi Dâhiliye Evrâkı) 1317/43.
• BOA.A.DVN.MHM. (Sadâret Tasnifi Divan Mühimme Evrâkı) 2/75.
• BOA.A.MKT. (Sadâret Tasnifi Mektûbi Kalemi Evrâkı) 24/81, 44/93, 46/24, 63/28.
• BOA.A.MKT.MHM. (Sadâret Tasnifi Mektûbi Mühimme Kalemi Evrâkı) 2/5.
• BOA.A.MKT.NZD. (Sadâret Tasnifi Mektûbi Kalemi Nezâret ve Devâir Evrâkı) 309/7.
• BOA.Y.A.RES. (Yıldız Tasnifi Sadâret Resmi Maruzat Evrâkı) 64/16
• BOA.Y.MTV. (Yıldız Tasnifi Mütenevvi Maruzat Evrâkı) 108/30, 128/105, 129/22.
• BOA.Y.PRK.M. (Yıldız Tasnifi Perakende Evrâkı Evrâkı Müteferrik) 3/45.
• Bozyiğit, A. E. (Ed.) (2002). Ankara’dan uçan kuşlar… Türk ve dünya yazınında Ankara (Volume: 3). T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Burnaby, C. F. (1877). On horseback through Asia Minor (Cilt: 1). Sampson Low, Marston, Searle & Rivington.
• Çetin, A. and Genç, H. (2014). 16. yüzyıl Osmanlı Devleti’nde botanik araştırmaları. Dört Öğe, 3(5), 83-88.
• Dönmez, Y. (2014). Türkiye bitki coğrafyası çalışmaları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, 1(29), 1-27.
• Eyice, S. (1972). Ankara’nın eski bir resmi. Türk Tarih Kurumu.
• Forster, C.T. and Daniell, F. H. B. (1881). The life and letters of Ogier Ghiselin de Busbecq (Volume: 1). C. Kegan & Co.
• French, D. (1972). A sixteen century English merchant in Ankara. Anatolian Studies, 22(1), 241-247. https:// doi:10.2307/3642568
• Hamilton, W. J. (1842). Researches in Asia Minor, Pontus, and Armenia (Volume: 1). John Murray.
• Hawley, W. A. (1918). Asia Minor. John Lane Company.
• Horniker, A. L. (1942). William Harborne and the beginning of Anglo-Turkish diplomatic and commercial relations. The Journal of Modern History, 14(3), 289-316. https://doi.org/10.1086/236634
• İlker, K. (Ed.) (2017). Osmanlı’da şehir, vakıf ve sosyal hayat. Osamer.
• Kamberidou, I. (2013). The East in the eyes of Western women travellers of the 18th and 19th centuries: Solidarity and understanding. In H. Al-Hajji (Eds.), The East in the Eyes of West (pp. 1-27). Kuwait University Press. https://doi.org/10.13140/RG.2.1.3501.8406
• Kırmızı, A. (2003). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Maliye Nazırları (1838-1922). Türkiyat Araştırmaları Literatür Dergisi, 1(1), 97-114.
• Kinneir, J. M. (1818). A journey through Asia Minor, Armenian and Koordistan in the years 1813 and 1814. John Murray.
• Mortraye, A. (1730). Travels through Europe, Asia and into part of Africa (Volume: 1). Mr. Round.
• Önal, M. (2022). 5 seyyah 5 hikâye. Aileden devlete Osmanlı hayat modeli. Nobel Bilimsel.
• Önal, M. (2022). Cumhuriyetin başkentinde ABD’li misyonerler. 19. yüzyılın ikinci yarısında Ankara-İstanos-Muratça istasyonları. Nobel Bilimsel.
• Özkan, T. (2012). Seyahatnamelerde Ankara. In Y. Kurt (Eds.), Tarihte Ankara (Volume: 1, pp. 259-275). Matser Basım Yayın.
• Öztürk, M. (2012). 19. yüzyılın ilk yarısında Ankara’da fiyatlar. In Y. Kurt (Eds.), Tarihte Ankara (Volume: 1, pp. 165-185). Matser Basım Yayın.
• Pococke, R. (1745). A Description of the East, and some other countries (Volume: 2). W. Bowyer.
• Şayık, A. (Ed.) (2017). Seyyahların gözüyle Ankara. Kalkınma Ajansı.
• Sülüner, H. S. (2014). Yabancı seyyahların gözlemleriyle Roma ve Bizans döneminde Ankara. Ankara Araştırmaları Dergisi, 2(1), 11-21.
• Şenel, Ş. (2012). XIX. yüzyılda Ankara’nın sosyal ve iktisadi durumu üzerine değerlendirme. In Y. Kurt (Eds.), Tarihte Ankara (Volume: 1, pp. 489-523). Matser Basım Yayın.
• Şermet, S. K. (2017). Hans Dernschwam’ın İstanbul ve Anadolu’ya seyahat günlüğünde Amasya’da Osmanlı kültürel dokusu ve insan algısı. Bartın Üniversitesi Çeşmi Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 4(2), 62-71. https://doi.org/10.30804/cesmicihan.363088
• Thacker, C. J. C. (1963). Attitudes of European travelers in the Levant (1696-1811) (Edition Nu. 6405503) [Doctoral Thesis, Indiana University]. PQDT Open.
• Tournefort, J. P. (1741). A Voyage into the Levant (Volume: 1). Midwinter.
• Tunçdilek, N. (1953). Eskişehir bölgesinde yerleşme tarihine toplu bir bakış. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15(1-4), 189-208.
• Tunçer, M. (2001). Ankara (Angora) şehri merkez gelişimi (14-20. yüzyıl). Kültür Bakanlığı Yayınları. Yalçınkaya, M. A. ve Kurtaran, U. (Eds.) (2018). Osmanlı diplomasi tarihi kurumları ve tatbiki. Altınordu Yayınları.
• Yavuz, A. T. (Ed.) (2000). Tarih içinde Ankara. TBMM Basımevi.
• Yıldız, Y. (2018). Ogier Ghiselin de Busbecq’in Osmanlı Devleti’ndeki araştırmaları. The Journal of Academic Social Science Studies, 2(66), 497-514. https://doi.org/10.9761/JASSS7536