Kadınların Üst Yönetimdeki Görünürlüğü: Yükseköğretim Kurumlarında Bir Araştırma

Yıl 2023, , 835 - 851, 21.10.2023

Hilmiye Kısa Meltem Akca , Ceyhan Yıldırım

https://doi.org/10.33712/mana.1333446

Öz

İnsanoğlunun ilk günlerinden bu yana kadınlar toplumların gelişimi açısından sosyal hayatta aktif rol almış ancak buna karşın yönetimde yeteri kadar söz sahibi olamamış, otoriteyi elinde bulunduramamıştır. Ülke yönetiminde çeşitli dönemlerde kadın liderlere rastlanılsa bile Dünya’nın gelişim sürecinde kadın yöneticilerin güce sahip olma örnekleri çok azdır. Sanayi Devrimi ile çalışma yaşamındaki değişiklikler ve kadınların iş hayatına katılımı, binlerce yıldır kadınlara atfedilen rollerin yavaş yavaş değişimini hızlandırmıştır. Bu hareketliliğe rağmen günümüzde kadınların üst düzey yönetici olarak temsil edilme oranları çok düşüktür. Kültürel özellikler, toplumsal önyargılar, stereotipler kadınların çalışma hayatındaki kariyer serüvenleri üzerinde belirleyici olabilmektedir. Dünya’nın çoğu ülkesinde kadınların çalışma hayatına katılımının sağlanması, kadınların üst düzey pozisyonlarda erkekler ile eşit oranlarda temsil edilmesi amacıyla birtakım destekleyici politikalar mevcuttur. Diğer taraftan gerek özel sektörde gerekse kamu yönetiminde kadınların iş hayatında yükselmesinin önündeki engellerin ortaya çıkarılması amacıyla çalışmalar yürütülmektedir. Bununla birlikte cinsiyet ayrımcılığı sorununun çözümüne yönelik ulusal ve uluslararası projeler gerçekleştirilmektedir. Tüm bu farkındalık çalışmalarına rağmen kadınların tepe yönetiminde hak ettikleri pozisyonlarda yeteri kadar yer edinemediklerini söylemek mümkündür. Eğitim seviyesi yüksek, kariyer meslek alanlarında emek sahibi kadınların üst yönetimde daha fazla yer alması toplumlarda kadınların eğitime katılımı ve ekonomik kalkınmanın gelişimi konusunda tetikleyici bir unsur olarak değerlendirilmelidir. Bu araştırmada kadınların üst yönetimdeki rolleri ele alınmış, ülkemizdeki veriler derlenmiş ve kadınların üst yönetimdeki görünürlüğü üzerinde cinsiyet ayrımcılığının olup olmadığının ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Bununla birlikte Yükseköğretim Kurulu Üniversiteler listesinde yer alan 201 üniversitenin üst yönetim ve yönetici kadrolarındaki veriler cinsiyet bağlamında frekans analizi kullanılarak incelenmiştir. Araştırma kapsamında incelenen üniversitelerde üst düzey kadın yönetici oranlarının ve görünürlüğünün erkeklere göre düşük olduğu gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kadın, Türkiye, Cinsiyet Eşitsizliği, Yükseköğretim, Cinsiyet Ayrımcılığı

The Visibility of Women in Senior Management: A Research in Higher Education Institutions

Öz

Although women have taken an active role in social life in terms of the development of societies since the first days of humanity, they could not have enough power in administration and could not hold authority. Even though there are women leaders in the management of the country in various periods, there are very few examples of women managers a significant role in the world's development process. Changes in working life, along with women's participation in business life during the Industrial Revolution, accelerated the gradual change of roles attributed to women for thousands of years. Despite this mobility, presentation rate of women in senior management positions is very low today. Cultural characteristics, social prejudices and stereotypes can be decisive on the career adventures of women in working life. In most countries of the world, there are some supportive policies to ensure the participation of women in working life and to represent women in senior positions at equal rates with men. On the other hand, studies are carried out in order to reveal the obstacles to the advancement of women in business life, both in the private sector and in the public administration. Despite all these awareness efforts, it is possible to say that women do not have critical mass in the top management positions that they deserve. The fact that women with a high education level and career sand professions take more positions in senior management should be considered as a triggering factor for women's participation in education and economic development. In this research, the roles of women in senior management were discussed, data in our country was compiled and it was aimed to reveal whether there is gender discrimination in the visibility of women in senior management. In addition, the data on the senior management and executive staff of 201 universities included in the list of Universities of the Council of Higher Education were examined using frequency analysis in the context of gender. It was observed that the rates and visibility of senior female managers were lower than men in the universities examined within the scope of the research.

Anahtar Kelimeler

Women, Türkiye, Gender Gap, High Education, Gender Discrimination

Kaynakça

• ACAR, Hasan (2019), “Türk Kültür ve Devlet Geleneğinde Kadın”, İnsan ve İnsan, S.6(21), ss.395-411.
• AKCA, Meltem ve ÇALIŞKAN ÖZASLAN, Burcu Özge (2019), “Gender Diversity in Board of Directors: A Content Analysis From Turkey–Women's Presence Level in Turkey's Boards”, Gender and Diversity: Concepts, Methodologies, Tools, and Applications (Ed. Naman Sharma), IGI Global, ss.493-507.
• AKIN, Ayşe ve DEMİREL, Simge (2003), “Toplumsal Cinsiyet Kavramı ve Sağlığa Etkileri”, Cumhuriyet Üniversitesi Tip Fakültesi Dergisi, S.25(4), ss.83-88.
• ALKAN, Ayten (2005), Yerel Yönetimler ve Cinsiyet: Kadınların Kentte Görünmez Varlığı, Dipnot Yayınları, Ankara.
• ALP, Hakan (2023), “Toplumsal Cinsiyet Rolleri Açısından Siyasal Hayatta Kadın Temsiliyeti ve 14 Mayıs 2023 Milletvekili Seçimleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Anlambilim MTÜ Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, S.3(1), ss.203-211.
• ALPARSLAN, Ali Murat, ÇETİNKAYA BOZKURT, Özlem ve ÖZGÖZ, Ayşe (2015), “İşletmelerde Cinsiyet Ayrımcılığı ve Kadın Çalışanların Sorunları”, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S.2(3), ss.66-81.
• ARARAT, Melisa, ALKAN, Sevda, AVŞAR, Cemile ve AYTEKİN, Belgin (2022), “10th Annual Women On Board 2022 Türkiye”, Sabancı Üniversitesi Yayınları, İstanbul, https://iwdturkey.sabanciuniv.edu/sites/iwdturkey.sabanciuniv.edu/files/2023-03/report-2022-4.pdf (Erişim Tarihi: 21.07.2023).
• ARAT, Necla (1996), “Türkiye’de Kadınların Çalışma Yaşamında Karşılaştıkları Zorlukların Sosyo-Kültürel Nedenleri”, Türkiye’de kadın olmak: Kadın Sorunlarından Kesitler (Ed. Necla Arat), Engin Matbaası, İstanbul.
• ARAZ, Nezihe (1998), “Nereden Başladık, Nereye Ulaştık?”, Aydınlanmanın Kadınları (Ed. Necla Arat), Çınar Ofset, İstanbul.
• ARIKAN, Semra (2003), “Kadın Yöneticilerin Liderlik Davranışları ve Bankacılık Sektöründe Bir Uygulama”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, S.1, ss.1-20.
• ARSLAN, Ali (2004), “Türk Siyasi Elitleri Arasında Kadının Temsili”, Kadın Çalışmalarında Disiplinlerarası Buluşma Sempozyumu, Yeditepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayını, İstanbul, ss.103-120.
• ATAY, Özlem, GÜRGEN, N. Emre ve İMAMOĞLU, Emre (2022), “Türkiye'de Kadın Akademisyenlerde Algılanan Cam Tavan Sendromu Araştırması”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.13(2), ss.170-182.
• AVCI, Menekşe (2010), “İslam Öncesi Türk Devletlerinin Sosyal Hayatında Kadının Rolü”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• BACACI VAROĞLU, Demet (2001), Örgütsel Yaşamda Toplumsal Cinsiyet Rolleri (Ed. Salih Güney), Nobel Yayın Dağıtım, İstanbul.
• BYRON, Kristin (2005), “A Meta-Analytic Review of Work–Family Conflict and its Antecedents”, Journal of Vocational Behavior, S.67(2), ss.169-198.
• ÇAKIR, Özlem (2008), “Türkiye’de Kadının Çalışma Yaşamından Dışlanması”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S.31, ss.25-47.
• ÇEREZCİ, Serap (2018), “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Kadın Bakanı Prof. Dr. Peyman Türkan Akyol’un Siyasi Hayatı”, Belgi Dergisi, S.2(16), ss.820-844.
• ÇİFTÇİ, Oya (1982), Kadın Sorunu ve Türkiye’de Kamu Görevlileri Kadınlar, TODAİE Yayınları, Ankara.
• ÇOKOĞULLAR, Emel (2022), ““Marjinallik” ve “Maruziyet” Arasında Türkiye’de Kadınlık”, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.4(1), ss.139-164.
• DALKIRANOĞLU, Tülin (2006), “Çalışma Yaşamında Kadın İşgücü ve Cinsiyet Ayrımcılığı: Konaklama İşletmelerinde Bir Uygulama”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• DEMİRGÖZ BAL, Meltem (2014), “Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliğine Genel Bakış”, Kashed, S.1(1), ss.15-28.
• ERBAY, Ercüment ve TUNCAY, Tarık (2006), “Sosyal Hizmet Bakışıyla Kadın İstihdamı”, Toplum ve Sosyal Hizmet, S.17(2) ss.25-40.
• EROĞLU, Feyzullah ve İRDEM, Şeyda (2016), “Toplumsal Cinsiyet Ayrımcılığı ve Yönetim Kademelerindeki Yansımaları”, Pamukkale İşletme ve Bilişim Yönetimi Dergisi, S.3(2), ss.11-35.
• GİRGİNER, Nuray, KAYGISIZ ERTUĞ, Zeliha ve YİYİT, Tuba (2016), Akademisyenlerin Cam Tavan Sendromu Algılarının Açıklayıcı Faktör Analizi İle İncelenmesi: ESOGÜ Akademisyenleri Üzerine Bir Uygulama, Econ World 2016 Press, Londra (UK).
• GÖK, Fatma (1995), “Türkiye’de Eğitim ve Kadınlar”, Kadın Bakış Açısından Kadınlar (Ed. Şirin Tekeli), İletişim Yayınları, İstanbul, ss.161-176.
• GÜMÜŞOĞLU, Firdevs (2000), “Kurtuluş Savaşı, Cumhuriyet Devrimleri ve Kadın”, Yeni Dünya Düzeni, Kadın ve İrtica, Cumhuriyet Kadınları Derneği Yayınları, Ankara.
• İNCAZ, Serap (2011), “Cinsiyete Bağlı Yönetsel Farklılıklar ve Ayrımcılık İlişkisi”, (Ed. Erkan T.Demirel, Mehmet Tikici ve Canan Çetin) Türk İş Yaşamında Ayrımcılık. Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara, ss.25-43.
• KALKIN, Gökdeniz, ERDEM Haluk ve TİKİCİ, Mehmet (2015), “Cam Tavan Algısı İle Örgütsel Vatandaşlık İlişkisi: Yükseköğrenim Kurumlarında Görev Yapan Kadın Çalışanlar Üzerinde Bir Araştırma”, Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, S.7(13), ss.125-144.
• KELLY, Erin L., MOEN, Phyllis, OAKES, J. Mıchael, FAN, Wen, OKECHUKWU, Cassandra Davis and CASPER, Lynne M. (2014), “Changing Work and Work-Family Conflict: Evidence from the Work, Family, and Health Network”, American Sociological Review, S.79(3), ss.485-516.
• KLOOT, Louise (2004), “Women and Leadership in Universities: A Case Study of Women Academic Managers”, The International Journal of PublicSector Management, S.17, ss.6-7.
• KOCAKULA, Özge (2021), “Histerik mi Obsesif mi? Yerel Yönetimlerde Politik Cinsiyetin Psikanalizi: Topuklu Efe Örneği”, Premium E-Journal of Social Sciences, S.5(15), ss.337-351.
• KURNAZ, Şefika (1997), Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadınları, MEB Yayınları, İstanbul.
• LEBOS, Jessıca Leigh (2023), “Gender Equality around the World: Where and When Will it Be Reached?”, Kiva Org, https://www.kiva.org/blog/gender-equality-around-the-world-where-and-when-will-it-be-reached (Erişim Tarihi: 30.06.2023).
• MECEK, Mehmet (2018), “Siyasette Kadın Adayların Temsil Oranı: 2009 – 2014 Türkiye Mahalli Seçimleri Üzerinden Demografik Bir İnceleme”, Kent Yönetiminde Yeni Yaklaşımlar ve Etkin Belediyecilik Uygulamaları (Ed. Mehmet Mecek, Bekir Parlak, Emin Atasoy), Nobel Akademik Yayınları, Ankara, ss.1557-1574.
• MECEK, Mehmet ve DOĞAN, Hüsna (2015), “Üniversite Merkez Kampüsleri Dışındaki Meslek Yüksekokullarıda Görev Yapan Öğretim Üyelerinin Yaşadığı Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, Uluslararası Meslek Yüksekokulları Sempozyumu (UMYOS'2015) Bildiriler Kitabı, 21-23 Mayıs 2015 (Yalova), Yalova Üniversitesi Yayını, Yalova, ss.310-325.
• ÖZKAN, Emel (2020), “Cinsiyete Dayalı Mesleki Ayrımcılık: Cam Tavan ve Kraliçe Arı Sendromu”, Sosyolojik Düşün, S.5(2), ss.127-138.
• ÖZKAPLAN, Nurcan (2013), “Kadın Akademisyenler: Cam Tavanlar Hâlâ Çok Kalın”, Kadın Araştırmaları Dergisi, S.1(12), ss.1-23.
• ÖZTEPE CİĞEROĞLU, Mısra (2023), “Kamu Yönetiminde Kadın: Toplumsal Cinsiyet Temelli Bir Değerlendirme”, Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S.24(1), ss.203-223.
• SEFER, Selçuk Rafet (2006), “Üsküdar İlçesindeki Okullarda Çalışan Bazı Kadın Yöneticilerin Mesleklerine İlişkin Beklenti ve Sorunları”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• SİVRİKAYA, Neslihan ve WOLFF, Reyhan Ayşen (2021), “Kadın Liderlik Özelliklerinin Değerlendirilmesi”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kadın ve Aile Araştırmaları Dergisi, S.1(2), ss.59-78.
• SUĞUR, Serap ve CANGÖZ, İncilay (2016) “Üniversite Yönetiminde Kadınların Eksik Temsili Üzerinde Toplumsal Cinsiyet İlişkilerinin Rolü”, Amme İdaresi Dergisi, S.3(49), ss.89-115.
• ŞAHİN, Suna ve BAYHAN, Abdullah Cevdet (2020), “Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliğinin Ekonomik Boyutu”, Lectio Socialis, S.4(1), ss.59-74.
• ŞENESEN, Gülay Günlük (2012), “Üniversite Üst Yönetiminde Kadınların Konumu: Türkiye’de 1990’lardan 2000’lere Ne Değişti?”, Geçmişten Günümüze Türkiye’de Kadın Emeği (Ed. Ahmet Makal, Gülay Toksöz), Ankara Üniversitesi Yayınevi, Ankara.
• TAHTALIOĞLU, Hava (2016), “Türkiye’de Yükseköğretim Kurumlarında Cam Tavan Sendromunun Kadınlar Üzerindeki Etkileri”, Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S.9(2), ss.89-105.
• TERZİ, Arzu (2012), “Türk Siyaset Kültüründe Kadınların Rolü”, Eğitim ve Toplum, S.1(1), ss.17-24.
• TERZİOĞLU, Ahmet ve AKSÖZ, Fatmanur (2022), “Çalışma Hayatında Cinsiyet Ayrımcılığı ve Türk İş Hukukunda Kadınları Korumaya Yönelik Düzenlemeler”, Çalışma ve Toplum, S.1(2), ss.267-298.
• TOKOL, Aysen (1999), “Dünya’da Kadın İşgücü”, Türkiye’de Kadın İşgücü Seminerleri TİSK I-II,TİSK Yayınları, Ankara.
• TOKSOY REDMAN, Berna (tarihsiz), “Üst yönetimde Kadın Temsili: Avrupa Birliği ve Türkiye’deki Gelişmeler”, TÜSİAD Kurumsal Web Sayfası (E-Makale), (tarihsiz), https://www.tusiad.org/tr/fikir-ureten-fabrika/item/5533-ust-yonetimde-kadin-temsili--avrupa-birligi-ve-turkiyedeki-gelismeler (Erişim Tarihi: 21.07.2023).
• TÜİK – TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (2022), “İstatistiklerle Kadın”, TUİK Kurumsal Web Sayfası, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=%C4%B0statistiklerle-Kad%C4%B1n-2022-49668&dil=1 (Erişim Tarihi: 21.07.2023).
• TÜRKİYE CUMHURİYETİ CUMHURBAŞKANLIĞI (2023), “Cumhurbaşkanlığı Kabinesi”, Cumhurbaşkanlığı Kurumsal Web Sitesi, https://www.tccb.gov.tr/kabine/ (Erişim Tarihi: 23.07.2023).
• UÇAR, Gümran (2006), “Yöneticilerde Değer Yargıları”, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E- Dergisi, S.9, ss.1-28.
• USLUER, Lokman (2000), “Kadın Öğretmenlerin Yönetici Konumlara Yükseltilmeme Nedenleri Konusundaki Öğretmen ve Yönetici Görüşlerinin Değerlendirilmesi (Ankara İli Örneği)”,Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• ÜSTÜN, Suzan ve GÜMÜŞELİ, Ali İlker (2017), “Many Lives of Women Rectors at Turkish Universities”, Journal of Educationand Training Studies, S.5(8), ss.123-131.
• UTMA, Seçil (2019), “Kadına Yönelik Cinsiyet Ayrımcılığı ve Cam Tavan Sendromu”, Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, S.11(1), ss.44-58.
• ÜSTE, Rabia ve SIRRI, Cem (2023), “21. Yüzyılda Dünyada Kurumların Yönetim Kademelerindeki Sorunsal: Cinsiyet Ayrımcılığı”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.25(2), ss.877-901.
• YAVUZ, Meltem ve AKCA, Meltem (2018), “Çatışma, Stres, Tükenmişlik ve İşten Ayrılma Niyeti: Medeni Durum ve Cinsiyete Göre Farklılıkların İncelenmesi”, İşletme Araştırmaları Dergisi, S.10(2), ss.827-846.
• YILDIZ, Sebahattin (2014), “Türkiye’de Cam Tavan Sendromunun Varlığı Üzerine Bir Araştırma”, Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, S.6(1), ss.72-90.
• YÖK – YÜKSEKÖĞRETİM KURULU (2023a), ‘’Yükseköğretimde Yeni İstatistikler’’, YÖK Kurumsal Web Sayfası, https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2023/yuksekogretimde-yeni-istatistikler.aspx (Erişim Tarihi: 23.07.2023).
• YÖK – YÜKSEKÖĞRETİM KURULU (2023b), “YÖK Üyeleri”, YÖK Kurumsal Web Sayfası, https://www.yok.gov.tr/kurumsal/yuksekogretim-kurulu-uyeleri (Erişim Tarihi: 20.07.2023).
• YÖK – YÜKSEKÖĞRETİM KURULU (2023c), “Kadın Çalışmaları”, YÖK Kurumsal Web Sayfası, https://kadincalismalari.yok.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 20.07.2023).
• YÖK – YÜKSEKÖĞRETİM KURULU (2023d), “Üniversitelerimiz”, YÖK Kurumsal Web Sayfası, https://www.yok.gov.tr/universiteler/universitelerimiz (Erişim Tarihi: 10.07.2023).
• YÖK – YÜKSEKÖĞRETİM KURULU (2023e), “Tarihçe”, YÖK Kurumsal Web Sayfası, https://www.yok.gov.tr/kurumsal/tarihce (Erişim Tarihi: 08.10.2023).
• WEFORUM (2023), “Global Gender Gap Report, 2023”, Weforum Kurumsal Web Sayfası, https://www3.weforum.org/docs/WEF_GGGR_2023.pdf (Erişim Tarihi: 10.07.2023).
• XIONG, Aliun, TAO, Jiajia, LI, Hongyive WESTLUND, Hans (2022), “Will Female Managers Support Gender Equality? The Study of “Queen Bee” Syndrome in China”, Asian Journal of Social Psychology, S.25(3), ss.544-555.