Turkey-Iraq Relations in Ataturk Period

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 181 - 193, 30.04.2021

Hüseyin Sevinç

https://doi.org/10.33712/mana.883709

Öz

Main foreign policy of Turkey during the Republican era primarily relied on the basis of maintaining the independence and protection of national interests. The diplomacy that should be carried out within the framework of this policy is formed by developing good neighborly relations and cooperating with the states that have a say in world politics. Main concern of this foreingn policy is not to being alone in its own geography and not to let form enemy blocks against Turkey. Atatürk's peaceful foreign policy began to be implemented primarily in relations with neighbors and attention was paid to establishing good relations with neighboring countries. Turkey has tried to improve its relations with Middle Eastern countries during this period. While developing these relations, friendly relations were tried to be established within the framework of peaceful foreign policy. In this study Turkey-Iraq relations is discussed wihtin the framework of establidshment of Iraq, Mosul Question and Sa'dabad Pact. Although the Sadabat Pact failed to produce the expected results, it is an important foreign policy development in terms of Turkey becoming a regional actor, similar to the Balkan Pact.

Anahtar Kelimeler

Mosul Question, Foreing Policy, Sa

Atatürk Dönemi Türkiye-Irak İlişkileri

Öz

Cumhuriyet döneminde Türkiye’nin temel dış politikası öncelikle olarak bağımsızlığın sürdürülmesi ve milli menfaatlerin korunması temeline dayanıyordu. Bu politika çerçevesinde yürütülmesi gereken diplomasi, iyi komşuluk ilişkilerini geliştirmek ve dünya politikasında söz sahibi devletlerle işbirliğine gitmek şeklinde belirlenmiştir. Yeni dış politika belirlenirken özellikle Osmanlı’nın son dönemindeki gibi kendi coğrafyasında yalnız kalmamaya ve bu çerçevede kendisine karşı bir düşman bloğunun oluşmamasına özen gösterilmiştir. Atatürk’ün barışçıl dış politikası, komşularla ilişkilerde öncelikli olarak uygulanmaya başlanmıştır. Bu kapsamda komşu ülkelerle iyi ilişkiler kurulmasına özen gösterilmiştir. Türkiye, bu dönemde Ortadoğu ülkeleri ile münasebetlerini geliştirmeye çalışmıştır. Bu ilişkileri geliştirirken barışçıl bir dış politika çerçevesinde komşu ülkeler ile dostane ilişkiler kurulmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada Atatürk dönemi Türkiye- Irak ilişkileri; Irak’ın kuruluşu, Musul sorunu ve Sadabat Paktı çerçevesinde ele alınmıştır. Sadabat Paktı, beklenen sonuçları ortaya çıkaramamış olsa da Balkan Antantına benzer bir biçimde Türkiye'nin bölgesel bir aktör olabilmesi açısından dış politikada yaşanmış önemli bir gelişmedir.

Anahtar Kelimeler

Musul Sorunu, Dış Politika, Sadabat Paktı

Kaynakça

• ANZERLİOĞLU, Yonca (2000), Nasturiler, Tamga Yayıncılık, Ankara.
• ARMAOĞLU, Fahir (1983), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi: 1914 - 1980, Turkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, Cilt.1.
• ARMAOĞLU, Fahir (1998), Lozan Konferansı ve Musul Sorunu: Misak-ı Milli ve Türk Dış Politikasında Musul, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara.
• ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ (2002), Türkiye Cumhuriyet Tarihi II, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMU (2006), Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara.
• AYDIN, Mesut (2001), Türkiye ve Irak Hudûdu Mes'elesi, ASAM Yayınları, İstanbul.
• AYIN TARİHİ (1926), “Musul Tahkîk Komisyonu’nun Cemiyet-i Akvâm’a Vermiş Olduğu Rapor” (1926), Ayın Tarihi Dergisi, Ankara, S.5(17), ss.315-445.
• BAYUR, Yusuf Hikmet (1973), Türkiye Devletinin Dış Siyasası, Türk Tarik Kurumu Yayını, Ankara.
• BİLGİN, Mustafa Sıtkı (2003), “Türk Irak İlişkilerinin Tarihsel Boyutu (1534-2002)”, Irak Krizi: 2002-2003 (Der. Umit Ozdağ, Sedat Laciner, Serhat Erkmen), Avrasya Stratejik Arastırma Merkezi Yayınları., Ankara, ss.215-237.
• CANATAN, Yaşar (1996), Turkiye-Irak Munasebetleri (1926-1958), T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• ÇEÇEN, Anıl (2006), Türkiye'nin B planı: Merkezi Devletler Birliği (MEDEB), Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul.
• DAVİŞA, Adid (2004), Arap Milliyetçiliği: Zaferden Umutsuzluğa (Çev. Lütfi Yalçın), Literatür Yayıncılık, İstanbul.
• DURGUN, Şenol (2013), Modernleşme ve Siyaset, A Kitap Yayınları, Ankara, 2. Baskı.
• ESİN, Necmettin (1974), “Irak Türkleri ve Musul Meselesi”, Türk Kültürü Dergisi, S.139-141, ss.346-352.
• GÖK, Dursun (1998), “1924 Türk Basınında Musul Meselesi”, Misak-ı Millî ve Türk Dış Politikasında Musul, Kerkük ve Erbil Meselesi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Atatürk Kültür - Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, ss.57-71.
• GÖNLÜBOL, Mehmet ve SAR, Cem (1977), Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1973), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• GÖNLÜBOL, Mehmet ve SAR, Cem (1997), Atatürk ve Türkiyenin Dış Politikası (1919-1938), Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayını, Ankara.
• KARACAN, Ali Naci (1993) , Lozan Konferansı ve İsmet Paşa, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• KISIKLI, Emine (1999), “Yeni Gelişmelerin Işığında Geçmişten Günümüze Musul Meselesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.6(24), ss.487-526.
• KOCAOĞLU, Mehmet (1995), Uluslararası İlişkiler Işığında Ortadoğu, GENKUR Yayınları, Ankara.
• KODAL, Tahir (2005), Paylaşılamayan Toprak: Türk Basınına Göre (1923-1926) Musul Meselesi, Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
• KOLOĞLU, Orhan (1994), Gazi'nin Çağında İslam Dünyası, Boyut Yayınları, İstanbul.
• KÖSOĞLU, Nevzat (2000), Türk Milliyetçiliği ve Osmanlı, Ötüken Yayınları, İstanbul, 3. Baskı.
• KURAT, Yuluğ Tekin (1975), “Elli Yıllık Cumhuriyetin Dış Politikası 1923-1973”, Belleten Dergisi, S.39(154), ss.265-285.
• KURTCEPHE, İsrafil (1998), Atatürk Dönemi Türk Dış Politikasında Musul Sorunu, Kara Harp Okulu Basım Evi, Ankara.
• KÜRKÇÜOĞLU, Ömer E. (1972), “Türkiye-Irak İlişkilerinde Son Gelişmeler”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, S.27(4), ss.247-253.
• MELEK, Kemal (1983), İngiliz Belgeleriyle Musul Sorunu: 1890-1926, Üçdal Neşriyat, İstanbul.
• MEMİŞ, Ekrem (2002), Kaynayan Kazan: Ortadoğu (Geçmişten Günümüze Ortadoğu Sorunları ve Çözüm Yolları), Çizgi Kitabevi, Konya.
• ORAN, Baskın (2008), Türk Dış Politikası, İletişim Yayınları, İstanbul, Cilt.1.
• ÖKE, Mim Kemal (1987), Musul Meselesi Kronolojisi: 1918-1926, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul.
• ÖKE, Mim Kemal (1992), Musul ve Kürdistan Sorunu 1918-1926, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayını, Ankara.
• ÖKE, Mim Kemal (1995), Musul - Kürdistan Sorunu (1918-1926), İz Yayayınları, İstanbul.
• ÖZGİRAY, Ahmet (1988), “Türkiye-İngiltere Münasebetleri ve Musul Meselesi (1924-1930)”, Türk Kültürü Dergisi, S.26(299), ss.1-15.
• SARIHAN, Zeki (1993), Kurtuluş Savaşı Günlüğü: Mondros’tan Erzurum Kongresi’ne (30 Ekim 1918–22 Temmuz 1919), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, Cilt.1.
• SONYEL, Salahi R. (1991), Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• SOYSAL, İsmail (1965), Türkiyeʼnin Dış Münasebetleriyle İlgili Başlıca Siyası̂ Andlaşmaları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• SOYSAL, İsmail (1994), “1937 Sadabat Pakti”, X. Turk Tarih Kongresi Bildiriler Kitabı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, Cilt.VI, ss.3136-3139.
• ŞAHİN, F. Şayan (1996), “Musul’un İşgali ve Ali İhsan Paşa”, Türk Kültürü Dergisi, S.34(402), ss.595-601.
• ŞAHİN, İsmail, ŞAHİN, Cemile ve YÜCE, Samet (2014), “Birinci Dünya Savaşı Sonrası İngiltere’nin Irak’ta Devlet Kurma Çabaları”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, S.8(15), ss.105-132.
• ŞİMŞİR, Bilal N. (2004), Türk - Irak İlişkilerinde Türkmenler, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• T.C. BAŞBAKANLIK ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (1993), Musul - Kerkük İle İlgili Arşiv Belgeleri (1525-1919), T.C. Başbakanlık Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, Ankara.
• YALÇIN, Semih (1998), "Misak-ı Milli ve Lozan Barış Konferansı Belgelerinde Musul Meselesi", Misak-ı Milli ve Türk Dış Politikası'nda Musul, Kerkük ve Erbil Meselesi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, ss.155-175.
• YAPP, Malcolm (1991), The Near East Since the First World War, Longman, London (UK).
• YEŞİLBURSA, Behçet Kemal (2009), “Geçmişten Günümüze Irak Meselesi”, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, S.29(Özel Sayı II), ss.1315-1343.