Uluslararası İç Denetim Standartları Açısından Türk Bankacılık Sisteminin İncelenmesi: Bir Kamu Bankası Örneği

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 504 - 523, 08.07.2023

İdris Koloğlu

https://doi.org/10.33712/mana.1238591

Öz

Dünyada son yıllarda bankacılık sektöründe önemli gelişmeler yaşanmış olup, Türkiye de bu gelişmeleri yakından takip etmiş ve bankacılıkla ilgili birçok düzenlemeyi hızla hayata geçirmiştir. Bu düzenlemelerin önemli bir kısmı da bankalardaki iç denetim fonksiyonunun daha etkin ve verimli çalışabilmesine yönelik düzenlemelerdir. Dolayısıyla bu çalışmanın konusu, Basel Bankacılık Denetim Komitesi (BCBS) tarafından bankacılıkta esas alınan Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü (IIA)’nün iç denetim tanımı ile birlikte, iç denetime ilişkin uluslararası meslek etik ilkeleri, davranış kuralları ve iç denetim standartlarının, Türk bankacılık sisteminde ne oranda uygulama alanı bulduğunun incelenmesidir. Çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılmış olup, ilk olarak literatür taraması ve mevzuat incelemesi yapılmıştır. Daha sonra bir kamu bankasında rapor ve doküman analizine dayalı olarak standart karşılaştırması yapılmıştır. Yapılan bu çalışmalar sonucunda, bankadaki iç denetim tanımının, Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü (IIA)’nün iç denetim tanımı ile kısmen uyumlu olduğu; bankanın etik ilke ve davranış kurallarının ise Enstitü’nün etik ilke ve davranış kuralları ile “objektiflik”, “gizlilik” ve “yetkinlik” yönlerinden uyumlu, “dürüstlük” yönünden ise uyumsuz olduğu görülmüştür. Ayrıca bu bankada Uluslararası İç Denetim Nitelik Standartları ile uyumlu standart oranı %42,10, uyumsuz standart oranı %42,10 ve kısmen uyumlu standart oranı %15,78; Uluslararası İç Denetim Performans Standartları ile uyumlu standart oranı %69,70, kısmen uyumlu standart oranı %24,24 ve uyumsuz standart oranı ise %6,06 olarak bulunmuştur. Böylece elde edilen bulgular çerçevesinde Türk bankacılık sisteminde iç denetimin uluslararası standartlara uyum düzeyinin arttırılmasına yönelik dört adet öneri geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Bankacılık Sistemi, İç Denetim, Basel Prensipleri, Uluslararası Mesleki Uygulama Çerçevesi (UMUÇ), Uluslararası İç Denetim Standartları

Examining the Turkish Banking System in Terms of International Internal Audit Standards: An Example of a Public Bank

Öz

There have been significant developments in the banking sector in the world in recent years, and Turkey has closely followed these developments and rapidly implemented many banking regulations. An important part of these regulations is the regulations for the internal audit function in banks to work more effectively and efficiently. Therefore, the subject of this study is to examine the extent to which the definition of internal audit of the Institute of Internal Auditors, which is taken as a basis by the Basel Committee on Auditing in banking, as well as the international professional ethical principles, codes of conduct and internal audit standards regarding internal auditing are applied in the Turkish banking system. Qualitative research method was used in the study, and firstly, literature review and legislation review were made. Then, a standard comparison was made in a public bank based on the report and document analysis. As a result of these studies, it has been observed that the definition of internal audit in the bank is partially compatible with the definition of internal audit of the International Institute of Internal Auditors; the code of ethics and code of conduct of the bank is compatible with the Institute's code of ethics and code of conduct in terms of "objectivity", "confidentiality" and "competence", but incompatible in terms of "honesty". In addition, in this bank, the rate of standards compliant with the International Internal Auditing Qualification Standards was 42.10%, the rate of non-compliant standards was 42.10% and the rate of partially compliant standards was 15.78%; the rate of standards compliant with the International Internal Auditing Performance Standards was 69.70%, the rate of partially compliant standards was 24.24% and the rate of non-compliant standards was 6.06%. Thus, within the framework of the findings obtained, four recommendations have been developed to increase the level of compliance of internal audit with international standards in the Turkish banking system.

Anahtar Kelimeler

Turkish Banking System, Internal Audit, Basel Principles, International Professional Practice Framework (IPPF), International Internal Audit Standards

Kaynakça

• ARAS, Güler (2007), Basel II Bankacılık Düzenlemelerinin Ekonomiye ve Reel Sektöre Yansımaları, Deloitte Touch Yayını, İstanbul.
• ASLAN KÜLAHİ, Ezgi, TİRYAKİ, Göksel ve YILMAZ, Ahmet (2013), “Türkiye’de Basel I, II ve III Kurallarına Uyum Süreci”, Öneri Dergisi, S.10(40), ss.185-200.
• AYKUT, Cenan (2008), “Basel II Standartları”, Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, S.30, ss.1-10, https://www.mfa.gov.tr/data/Kutuphane/yayinlar/EkonomikSorunlarDergisi/sayi30/basel.pdf (Erişim Tarihi: 05.01.2023).
• BDDK – BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU (2010a), “Piyasa Riski Ölçümleme Yöntemlerine İlişkin Analiz”, BDDK Kurumsal Web Sayfası (E-Rapor), https://www.bddk.org.tr/ContentBddk/dokuman/duyuru_basel_0001_40.pdf (Erişim Tarihi: 06.01.2023).
• BDDK – BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU (2010b), “Sorularla Basel III”, BDDK Kurumsal Web Sayfası (E-Doküman), https://www.bddk.org.tr/ContentBddk/dokuman/duyuru_basel_0001_53.pdf (Erişim Tarihi: 05.01.2023).
• BDDK – BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU (2023a), “Basel Düzenlemeleri-Basel Standartlarının Amacı Nedir?”, BDDK Kurumsal Web Sayfası (E-Doküman), https://www.bddk.org.tr/Sss/Liste/108 (Erişim Tarihi: 12.12.2022).
• BDDK – BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU (2023b), “Basel Düzenlemeleri: Ülkemizin Basel Standartlarına Uyması Zorunlu mudur?”, BDDK Kurumsal Web Sayfası (E-Doküman), https://www.bddk.org.tr/Sss/Liste/108 (Erişim Tarihi: 12.12.2022).
• BDDK – BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU (2023c), “Basel Düzenlemeleri: Ülkemizde Basel Standartlarına Uyuma Yönelik Ne Gibi Çalışmalar Yapılmaktadır?”, BDDK Kurumsal Web Sayfası (E-Doküman), https://www.bddk.org.tr/Sss/Liste/108 (Erişim Tarihi: 12.12.2022).
• BDDK – BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU, Bankaların İç Denetim ve Risk Yönetimi Sistemleri Hakkında Yönetmelik (08.02.2001 tarih ve 24312 sayılı Resmî Gazete).
• BDDK – BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU, Bankaların İç Sistemleri Hakkında Yönetmelik (28.06.2012 tarih ve 28337 sayılı Resmî Gazete).
• BDDK – BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURUMU, Bankaların İç Sistemleri ve İçsel Sermaye Yeterliliği Değerlendirme Süreci Hakkında Yönetmelik (11.07.2014 tarih ve 29057 sayılı Resmî Gazete).
• BİLGE, Semih ve KİRACI, Murat (2010), Kamu Sektöründe İç Denetim ve İç Denetimin Başarıyla Uygulanmasında Rol Oynayan Faktörler (Kamu İç Denetçileri Üzerine Bir Araştırma), Gazi Kitabevi, Ankara.
• ERZİ, Handan (2010), Sarbanes-Oxley Yasasının Yolsuzluk Vakalarının Ortaya Çıkarılmasındaki Rolü: Yasa Öncesi ve Sonrasında Yaşanan Şirket Yolsuzluk Vakaları Üzerine Mukayeseli Bir İnceleme, Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hatay.
• GÖNÜLAÇAR, Şener (2007), “İç Denetimde Hedefler ve Beklentiler”, Mali Hukuk Dergisi, S.130, ss.20-27.
• İDKK – KAMU İÇ DENETİM VE KOORDİNASYON KURULU (2006), İç Denetçilerin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (12.07.2006 tarih ve 26226 sayılı Resmî Gazete).
• İDKK - KAMU İÇ DENETİM VE KOORDİNASYON KURULU (2011), 08.07.2011 tarih ve 14 sayılı kararı.
• İDKK - KAMU İÇ DENETİM VE KOORDİNASYON KURULU (2016), 29.12.2016 tarih ve 10 sayılı kararı.
• İDKK - KAMU İÇ DENETİM VE KOORDİNASYON KURULU (2017) - Kamu İç Denetim Standartları, https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/09/kamu_ic_denetim_standartlari.pdf (Erişim Tarihi: 09.01.2023).
• KAYA, Bertan (2017), “Yeni IPPF ve İç Denetimin Evrimi”, Bertan Kaya Bireysel Web Sayfası, https://bertankaya.net/2015/08/yeni-ippf-ve-ic-denetimin-evrimi/ (Erişim Tarihi: 05.01.2023).
• KİRACI, Murat ve ÇORBACIOĞLU, Sıtkı (2008), “Kamu Bankalarında İç Denetimin Yeniden Yapılandırılması: Ziraat Bankası Teftiş Kurulunda Yaşanan Örgütsel, Teknik ve Kültürel Değişim”, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.32(2), ss.331-349.
• KOLOĞLU, İdris (2019), Kalkınma Ajanslarında İç Denetim, Astana Yayınları, Ankara.
• KORKMAZ, Umut (2007), “Kamuda İç Denetim”, Bütçe Dünyası, S.2(25), ss.4-15.
• KÖKSAL, Mehmet Oğuz, BABUŞCU, Şenol ve HAZAR, Adalet (2020), “Basel IV Neleri Değiştirecek?”, Journal of Economics and Financial Researches, S.2(1), ss.1-25.
• RAMAMOORTI, Sridhar (2003), “Internal Auditing: History, Evolution, and Prospects”, Research Opportunities in Internal Auditing (Ed. Andrew D. Bailey, Audrey A. Gramling, Sridhar Ramamoorti), The Institute of Internal Auditors, Florida (US), ss.1-24.
• SAWYER, Lawrence B. (2001), Sawyer’s Internal Auditing, The Practice and Modern Internal Auditing, Florida (US).
• T.C. HAZİNE VE MALİYE BAKANLIĞI (2023), “İç Kontrolün Tarihçesi”, Hazine ve Maliye Bakanlığı Kurumsal Web Sayfası, https://www.hmb.gov.tr/ic-kontrolun-tarihcesi (Erişim tarihi: 09.05.2023).
• TBB - TÜRKİYE BANKALAR BİRLİĞİ (2023), “06.01.2023 Tarihi İtibariyle Gruplar Bazında Banka ve Bankaların Şube Sayıları”, TBB Kurumsal Web Sayfası (E-İstatistik), https://www.tbb.org.tr/modules/banka-bilgileri/banka_sube_bilgileri.asp (Erişim Tarihi: 06.01.2023).
• TİDE - TÜRKİYE İÇ DENETİM ENSTİTÜSÜ (2017a), “Uluslararası Mesleki Uygulama Çerçevesi”, TİDE Kurumsal Web Sayfası, https://www.tide.org.tr/page/307/UMUC (Erişim Tarihi: 05.01.2023).
• TİDE - TÜRKİYE İÇ DENETİM ENSTİTÜSÜ (2017b), “İç Denetimde Mesleki Uygulamalar İçin Ana Prensipler”, TİDE Kurumsal Web Sayfası, https://www.tide.org.tr/page/25/Ana-Prensipler (Erişim Tarihi: 30.12.2022).
• TİDE - TÜRKİYE İÇ DENETİM ENSTİTÜSÜ (2017c), “Standartlar”, TİDE Kurumsal Web Sayfası, https://www.tide.org.tr/tide/17/STANDARTLAR#:~:text=%C4%B0lk%20olarak%201947%20y%C4%B1l%C4%B1nda%20yay%C4%B1mlanan,G%C3%B6rm%C3%BC%C5%9F%20%C4%B0%C3%A7%20Denetim%20Standartlar%C4%B1%E2%80%9D%20yay%C4%B1mlanm%C4%B1%C5%9Ft%C4%B1r. (Erişim Tarihi: 09.05.2023).
• TİDE - TÜRKİYE İÇ DENETİM ENSTİTÜSÜ (2017d), “Uluslararası İç Denetim Standartları”, TİDE Kurumsal Web Sayfası, https://www.tide.org.tr/file/documents/pdf/UMUC-2017-updated.pdf (Erişim Tarihi: 30.12.2022).
• TİDE - TÜRKİYE İÇ DENETİM ENSTİTÜSÜ (2023), “TİDE Kilometre Taşları”, TİDE Kurumsal Web Sayfası, https://www.tide.org.tr/page/4/Kilometre-Taslari (Erişim tarihi 10.05.2023).
• UYAR, Süleyman ve AYGÖREN, Hakan (2006), “Basel II İlkelerinin Kobilere Olası Etkileri: Finansal Raporlama ve Muhasebe Açısından Değerlendirme”, Mali Çözüm Dergisi, S.77, ss.52-70.
• YURDAKUL, Didem (2014), “Avrupa Birliği’nde İç Denetim Sistemi: Üye Ülke Uygulamaları”, İç Denetim: Yönetime Değer Katmak (Ed. Halis Kıral), İç Denetim Koordinasyon Kurulu Yayınları, Ankara, ss.535-571.
• YURTSEVER, Gürdoğan (2008), Bankacılığımızda İç Kontrol, Türkiye Bankalar Birliği Yayını, İstanbul.
• 4389 sayılı Bankalar Kanunu (01.11.2005 tarih ve 25998 mükerrer sayılı Resmî Gazete).
• 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu (24.12.2003 tarih ve 25326 sayılı Resmî Gazete).
• 5411 sayılı Bankacılık Kanunu (19.10.2005 tarih ve 25983 mükerrer sayılı Resmî Gazete).
• 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (14.02.2011 tarih ve 27846 sayılı Resmî Gazete).