HULÛL HURAFE MİDİR? KELAMİ AÇIDAN BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 115 - 140, 16.06.2021

Yusuf Okşar

Öz

Dinin temel ilkelerinin akıl ve mantık dışı bir takım unsurlarla yozlaştırılması bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle İslam dini çerçevesinde ortaya çıkan bir takım bâtıl inanış ve davranışlar dinin saflığını koruması açısından bir tehdit oluşturmaktadır. Bu durum ilk planda bireyde dine karşı bir yabancılaşma ve dinin kendisinde ise aslından uzaklaşma olarak belirmektedir. Hurafelerin, tarihsel ve toplumsal birçok etkileşim sonucunda kuşaktan kuşağa aktarılma gibi bir özelliğinin bulunması bu sorunun süreğen bir yapıya sahip olduğunu da göstermektedir. Bu açıdan kelam ilminin aslı olan ulûhiyet çerçevesinde dine sonradan dâhil olan hulûl anlayışının tasviri ve tespiti önem arz etmektedir. Hulûl fikrinin bir takım aşırı gulat/sapkın çevrelerce dinin aslından gibi yansıtılıyor ve bir takım tevillerle de savunuluyor olması çalışmanın önemini arttırmaktadır. Bu itibarla öncelikle amacımız kronolojik olarak hulûl anlayışının kavramsal tahlilini yapmak ve diğer din ve inanışlardaki durumunu incelemek olacaktır. Ayrıca İslam düşüncesinde derin izler bırakmış olan hulûl inancının hurafe olup olmadığı epistemolojik açıdan ele alınacaktır. Bunun yanında kelam âlimlerinin, kelamın aslî gayesi çerçevesinde ortaya koydukları zât-sıfat ilişkisi bağlamındaki ontolojik tespitleri hulûl anlayışının hurafe olup olmadığı hakkında bizim için önemlidir. Bu nedenle betimsel nitelikli bu çalışmada doküman taraması yapılarak içerikler ve ilgili örnekler değerlendirilecektir. Son tahlilde hulûl anlayışının İslam dini açısından sınırlı çevreler tarafından dile getirildiği genel anlayışa yansımadığı tespit edilmiştir. Buna karşın diğer din ve akımlar ile var olan kültürel etkileşimin zaman zaman bu söylemlerin toplum içerisinde dillendirilmesine yol açtığı görülmüştür. Ayrıca tanrı ile insan arasındaki ontolojik farklılık ile ilgili vurgular burada daha anlamlı hale gelmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tevhid, Hulul, Hurafe, Batıl

Kaynakça

• Adıbelli, Ramazan. “İsa’nın “Maşiah”a Dönüşümü: Mesihi Yahudilikte Mesihlik Fenomeni”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 5/2 (2016): 242-270.
• Adıbelli, Ramazan. “Ve Yahudiler, “İsa Mesih, Allah'ın Oğludur” Dediler: Modern Bir Senkretik Fenomen Olarak Mesihi Yahudilik”. bilimname, 29/2 (2015): 9-32.
• Aydın, Ali. İnsanlık Tarihinde Şirk-I. İstanbul: Ortak Akıl Yayınları, 2019.
• Ay, Resul. “Erken Dönem Anadolu Sufiliği ve Halk İslam’ında Hulûlcü Yaklaşımlar ve Hulûl Anlayışının Farklı Tezahürleri”. Bilig 72 (2015): 1-24.
• Bağçeci, Muhittin. Kelam İlmine Giriş. Kayseri: Can Ofset, 2000. el-Bağdadî, Abdülkadir. Mezhepler Arasındaki Farklar. trc. E. R. Fığlalı. Ankara: TDV Yayınları, 2014. Bayat, Fuzuli. Mitolojiye Giriş. Çorum: KaraM Yayıncılık, 2005.
• el-Behiy, Muhammed. İslam Düşüncesinin İlâhi Yönü. trc. Sabri Hizmetli. Ankara: Fecr Yayınevi, 1992.
• Beyzâvî, Kâdî. Tavâli'u'l-envâr min metâli'i'l-enzar (Kelâm Metafiziği). trc. İ. Çelebi- M. Çınar. İstanbul: YEKBY., 2014. Champdor, Albert. Eski Mısır’ın Ölüler Kitabı. trc. Suat Tahsuğ. İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları, 1984.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Kitâbu’t-ta’rifât. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1985.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-mevâkıf. trc. Ömer Türker. 3. cilt. İstanbul: TYEKB, 2015.
• Cüveynî. Kitâbü’l-irşâd. trc. A. Bülent Baloğlu vdğr. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Çakan, İ. Lütfi. Hurâfeler ve Bâtıl İnanışlar. İstanbul: İfav, 2016.
• Çelebi, İlyas. “Uğursuzluk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2012. 42: 51-52.
• Demirci, Kürşat. Dinler Tarihinin Meseleleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2002.
• Demirci, Kürşat. “Hulûl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18: 340-341. İstanbul: TDV Yayınları, 1998. Eliade, Mircea. Kutsal ve Dindışı. trc. M. Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yayınları, 1991.
• Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi. trc. Ali Berktay, cilt: 2. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2003. Erdil, Kemalettin. Yaşayan Hurafeler. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Erşahin, Seyfettin. “Hurafe İle Mücadelenin Niceliği ve Niteliği Üzerine”. Diyanet İlmi Dergi 42/1 (2006): 7-20.
• el-Eş’arî, Ebû’l-Hasen. Mâkâlâtü’l-islâmiyyîn. trc. M. Dalkılıç-Ö. Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Eyyüboğlu, İ. Zeki. Anadolu İnançları. İstanbul: Derin Yayınları, 2007.
• Frazer, James G. Altın Dal (Dinin ve folklorun Kökleri). trc. Mehmet H. Doğan. 2 Cilt. İstanbul: Payel Yayınevi, 2004.
• Gazzâlî, Ebû Hamid. Tehâfütü’l-felâsife. trc. M. Kaya-H. Sarıoğlu. İstanbul: Klasik, 2005. Güler, İlhami. “İslam’da Otorite ve Kişi Kültünün Oluşmasının Psikoanalitik ve Dinî Saikleri Üzerine”, İslam Düşünce ve Geleneğinde Kutsiyet, Velayet ve Keramet. 301-323. İstanbul: Kuramer, 2017.
• Günaltay, M. Şemseddin. Hurâfeler ve İslam Gerçeği. İstanbul: Marifet Yayınları, 2015.
• Gündüz, Şinasi. Din ve İnançlar Sözlüğü. İstanbul: Vadi Yayınları, 2017.
• Hançerlioğlu, Orhan. Dünya İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2000.
• Hasanov, Eldar. “Yahudilikte Peygamberlik ve Peygamberler”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 3/4 (2014): 676-695.
• Hiriyanna, Mysore. Hint Felsefesi Tarihi. trc. Fuad Aydın. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Hitti, Philip K. The Origins Of The Druze People and Religion. New York: Columbia University Press 1928.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Fasl (Dinler ve Mezhepler Tarihi). trc. H. İbrahim Bulut. 3 cilt. İstanbul: TYEKB, 2017.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. Sünen. thk. M. Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, Kahire ts.
• İbn Manzûr. “hrf”. Lisânü’l-Arab. tah. Hey’et. 6: 1138-1140. Kahire: Daru’l-Mearif, 1119/1708.
• el-İsfahanî, Rağıb. “btl”. Müfredât. trc. A. Güneş-M. Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2010.
• İsmail İbn Sîde. “hrf”. el-Muhkem ve'l-muhîtiu'l- a'zam. tah. Abdülhamid Hindevî. 5: 169-171. Beyrut: Dâru’l-Kutûbi’İlmiyye, ts.
• Kādî Abdülcebbâr. Şerhu’l usûli’l-hamse. trc. İlyas Çelebi. İstanbul: TYEKB, 2013.
• Karagöz, Nail. “Kelam İlmi ve Diğer İlimlerle İlişkisi”. Kelam-I. ed. İ. Şık-N. Karagöz. Ankara: Gece Kitaplığı, 2017.
• Kurt, Hasan. “Şia’da Hulûl Anlayışının Etkileri”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/20 (2011/2): 5-28.
• Lings, Martin. Antik İnançlar Modern Hurafeler. trc. E. Harman- U. Uyan. İstanbul: Yeryüzü Yayınları, 1980.
• Mandal, Fatik Baran. “Superstitions: A Culturally Transmitted Human Behavior”. International Journal of Psychology and Behavioral Sciences 8/4 (2018): 65-69.
• el-Mâtürîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed. Kitâbü't-Tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu. Ankara: İsam Yayınları, 2003. Mavil, H. Yağlı. İmam Eş’arî’nin Kelâm Düşüncesi. İstanbul: İsam Yayınları, 2018.
• Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîh, nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 3 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1991.
• en-Nesefî, Ebu’l-Muin. Bahrü’l-kelam. trc. Ramazan Biçer. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2010.
• Okşar, Yusuf. “Gazâlî’nin Nedensellik ve Âdetullah Düşüncesi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/16 (2016): 277-303. Öcal, M. Oğuz. “Destan Tanımı ve Eski Türk Destanları”. Millî Folklor 16/62 (2004): 5-7.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi. Ankara: TTK, 2010): 1.
• Örnek, S. Veyis. Etnoloji Sözlüğü. Ankara: AÜDTCF Yayınları, 1971.
• Öz, Mustafa. “Gâliyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13: 333-337. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Özarslan, Selim. Pezdevî’nin Kelâmî Görüşleri. Ankara: DİB Yayınları, 2013.
• Öztürk, Nermin. “Hinduizm’de Ganga Arti Ritüeli”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23/40 (2019): 71-98.
• Renou, Louis. Hinduizm. trc. Maide Selen. İstanbul: İletişim yayınları, 1993.
• Sayar, Süleyman. “Yahudi Karakteri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/9 (2000): 307-324.
• es-Sâbûnî, Nûreddin. Mâtürîdiyye Akaidi. trc. Bekir Topaloğlu. Ankara: DİB yayınları, 2000.
• Şehristânî, Abdilkerîm b. Ahmed. Milel ve nihal. trc. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2011.
• es-Semerkandî, Şemsüddin. es-Sahâif, thk. Ahmet Abdurrahman Şerif, Riyad y.y., ts.
• es-Semerkandî, Şemsüddin. el-Me’ârif. Lâleli. 2432/5: 103b. Süleymaniye Kütüphanesi
• es-Semerkandî, Şemsüddin. İlmü’l-âfȃk ve’l-enfüs. Lâleli. nr. 2432/3: 54b. Süleymaniye Kütüphanesi.
• Şirinov, Agil. Nâsîrüddin Tûsî’de Varlık ve Ulûhiyyet. İstanbul: İsam Yayınları, 2011.
• Taşpınar, İsmail. “I. İznik Konsili (325) ve İslâm Kaynaklarındaki Yeri”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/26 (2004): 23-44.
• et-Teftâzânî, Sa‘düddîn. Şerhu’l-akâ’id. trc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1999.
• Tehanevî, Muhammed Ali. Keşşâfü İstlâhâti’l-fünûn vel’l-ulûm. tah. Ali Dahrouj. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Topaloğlu, Bekir. Kelam İlmi. İstanbul: Damla Yayınevi, 1988.
• Turan, Ahmet. “Kitabu’l-Mecmu’u’nun Tercümesi”. OMÜ. İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (1996): 5-18.
• et-Tûsî, Nasîrüddin. Tecrîdü’l-akâid. thk. A. H. Süleyman. İskenderiye: Dâru’l-Marifeti Camiati, 1993.
• Varlı, Mustafa. Bid’at Hurafe ve Bâtıl İnançlar. İstanbul: Ensar Yayınları, 2014.
• Yaran, Rahmi. “Bid’at”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6: 129-131. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Yel, Ali Murat. “Hurafe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28: 381-382. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Yılmaztürk, F. Büşra. Mircea Eliade’nin Kutsal Anlayışı. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2003.
• ez-Zebidi, Muhammed Murtazâ. “hrf”, Tacu'l-Arus, tah. Abdülfettah el-Hulu, 23:193-195. Kuveyt: Matbaat’u Hükümet-i Kuveyt, 1986.
• Jews for Jesus, “Statement of Faith”. Erişim: 1 Haziran 2019. https://jewsforjesus.org/about/statement-of-faith/ Erişim: 1 Haziran 2019. https://classicalchristian.org/statement-of-faith/
• Erişim: 1 Haziran 2019 https://kuran.diyanet.goö.tr/tefsir/Tevbe-suresi/1265/30-ayet-tefsiri
• Erişim: 9 Mayıs 2019, https://www.bbc.com/turkce/spor-37032584