Şuşa Deklarasyonu: Türkiye’nin Güney Kafkasya Güvenlik Çerçevesinde Azerbaycan ve Gürcistan İle İşbirliğinin Önemi: Mevcut Beklentiler ve Zorluklar

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 346 - 370, 26.09.2023

Murat Asadov

https://doi.org/10.14782/marmarasbd.1222300

Öz

Bu çalışmada, Türkiye’nin Güney Kafkasya politikasında başta Azerbaycan olmak üzere, Gürcistan ile
kurduğu ekonomik ve siyasi ilişkilerine askeri boyutu da dâhil, bölgesel güvenliğe olumlu yönde katkı
sağlayacağı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Türkiye, bölgede ekonomik ve siyasi alanlarda başlattığı
ilişkileri her iki ülkenin de çıkarına uygun olacak şekilde güvenlik alanına taşımakla Güney Kafkasya’yı
bir “güvenlik bölgesi” haline getirmeye çalışmak ve bölgede Rusya-Ermenistan-İran üçgenine karşı bir
denge oluşturmaktadır. Böyle ki, Azerbaycan ve Gürcistan açısından bakıldığında Şuşa Deklarasyonu,
doğal müttefikleri olan Türkiye ile ilişkileri geliştirmeyi, Bakü ve Tiflis’in bölgesel jeopolitik konumunu
güçlendirmeyi ve istikrarsız Güney Kafkasya’da ek güvenlik garantilerini sağlamayı amaçlıyordu. Öte
yandan Türkiye, Azerbaycan ve Gürcistan ile ilişkilerini geliştirerek bölgeye gelebilecek tehditlere
karşı ittifak oluşturmuş olacaktır. Türkiye açısından Karabağ’daki savaşın etkileri Ankara’nın yeni
bölgesel düzende hayati bir oyuncu olarak konumunu güçlendirecek. Gerçekten de, Türkiye’nin Güney
Kafkasya’da artan ayak izi, doğuya doğru, hayati önem taşıyan Orta Asya’ya, özellikle de enerji zengini
Türkmenistan’a doğru rotasını daha aktif bir şekilde sürdürmesine olanak tanıyacaktı. Ancak Ankara’nın
bu eylemleri bölgesel amaçları olan Moskova ve Tahran’da endişelere yol açabilir. Çalışmamızın
birinci bölümü, Ermenistan-Azerbaycan savaşı sonrası Türkiye’nin bölge politikası, Azerbaycan ve
Gürcistan ile ilişkilerin geliştirilmesinde Ankara’nın farklı dış ve güvenlik politikası seçimlerini nasıl
yönlendirdiği ve savaş sonrası Türkiye’nin Güney Kafkasya politikası kapsamında mevcut fırsatlar
ve çözüm sürecindeki engellere odaklanmaktadır. İkinci bölüm, Ermenistan-Azerbaycan savaşının
ardından Gürcistan’ın bölge güvenlik politikasında tutumu, üç Güney Kafkasya ülkesinde güvenliği
ve dış politikaları güçlü bir şekilde etkileyen büyük tehditler incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise Şuşa
Beyannamesi kapsamında Türkiye, Gürcistan ve Azerbaycan işbirliğinin bölgede kalıcı barışa ve
güvenliğe katkıları araştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Guney Kafkasya, Türkiye, Azerbaycan, Şuşa Deklorasyonu, etnik çatışmalar

Declaration of Shusha: The importance of Turkey’s cooperation with Azerbaijan and Georgia in the security framework of South Caucasus: Current Expectations and Challenges

Öz

In this study, it has been tried to demonstrate that Türkiye’s economic and political relations with
Georgia, especially Azerbaijan, in the South Caucasus policy will contribute positively to regional
security, including its military dimension. Türkiye was trying to make the South Caucasus a “security
zone” by moving the relations it started in the region in the economic and political fields to the security
area in accordance with the interests of both countries, and to create a balance against the RussiaArmenia-Iran triangle in the region. Thus, from the perspective of Azerbaijan and Georgia, the Shusha
Declaration aimed to improve relations with their natural allies, Turkey, to strengthen the regional
geopolitical position of Baku and Tbilisi, and to provide additional security guarantees in the unstable
South Caucasus. On the other hand, by developing its relations with Türkiye, Azerbaijan and Georgia,
it will have formed an alliance against the threats to come in the region. The consequences of the
fighting in Karabakh will boost Turkey’s position as a crucial participant in the new regional order.
Indeed, Turkey’s expanding foothold in the Southern Caucasus would allow it to follow its eastward
track more aggressively, notably into critical Central Asia, particularly energy-rich Turkmenistan.
However, Ankara’s activities may worry Moscow and Tehran, both of which have regional goals.The
first part of our study focuses on Türkiye’s regional policy after the Armenia-Azerbaijan war, how
Ankara guided different foreign and security policy choices in the development of relations with
Azerbaijan and Georgia policy after the war. In this context, existing opportunities and obstacles in the
solution process are taken into account. In the second part, the attitude of Azerbaijan and Georgia in
the regional security policy after the war, the major threats that strongly affect the security and foreign
policies of the three South Caucasus countries are examined. In the third part, the contributions of
the Shusha Declaration and the cooperation of Turkey, Georgia and Azerbaijan to lasting peace and
security in the region were investigated.

Anahtar Kelimeler

South Caucasus, Turkey, Azerbaijan, Declaration of Shusha, ethnic conflicts

Kaynakça

• Aghayev, İ. (2021).The ‘Shusha Declaration’: Strategic realignment or business as usual? https://oc-media. org/features/the-shusha-declaration-strategic-realignment-or-business-as-usual/. Erişim Tarihi: 25.01.2021.
• Aslanlan, K. (2020). Karabağ Meselesi için “3 Boyutlu” Analitik Perspektif Önerisi. Karabağ Zaferi: Kafkasya’da Yeni Dengelerden Türk ve İslam Dünyasında Yeni İşbirliği Modeline. ULİSA1
• Asker, A və Özpınar, G. Z. (2021). Azerbaycan’ı Zafere Götüren Büyük Taarruz: 44 Günlük Savaşın Anatomis. Avrasya İncelemeleri Dergisi – Journal of Eurasian Inquiries 10, 1 DOI: 10.26650/jes.2021.004
• Azerbaycan Dışişleri Bakanı Bayramov’dan Şuşa Deklarasyonu açıklaması. Aralık 27, 2021 https:// www.hurriyet.com.tr/dunya/azerbaycan-disisleri-bakani-bayramovdan-susa-deklarasyonuaciklamasi-41969643. Erişim Tarihi: 18.05. 2021
• Azerbaycan Cumhurbaşkanlığı İdaresi yetkilisi Aslanov ‘Türkiye-Gürcistan-Azerbaycan Üçlü İttifakı ve Bölgesel Politikanın Geleceği’ konferansında konuştu. 17 Şubat 2014. https://www.star.com.tr/ dunya/turkiyegurcistanazerbaycan-ittifaki-dunyaya-ornek-olacak-haber-844504/. Erişim Tarihi: 12.06. 2021
• Atlas.media. Georgia. Retrieved from. 14 Şubat, 2019. https://atlas.media.mit.edu/en/profile/country/geo/. Erişim Tarihi: 14.02. 2021
• Bayramova, A. (2020). “Regional nəqliyyat-kommunikasiya sisteminin yeni qovşağı – Naxçıvan MR”, Milli. az, news.milli.az/economy/897251.html. Erişim Tarihi: 06.02. 2021
• Bingöl, O. (2013). Tarihsel Süreçte Rusya’nın Kuzey Kafkasya’yı Kontrol Stratejilerinde Gelinen Aşama: Başarısızlık ve Terör. Karadeniz Araştırmaları (37) https://doi.org/10.12787/KARAM704
• Büyükakıncı, E. (2012). XXI. Yüzyılın başında Türkiyeden Avrasyaya bakış: yeni algılama biçimleri ve kurumsal yöntemler. Ed. F.Sönmezoğlu, N.Ö.Baklacıoğlu, Ö.Terzi.. XXI.Yüzyılda Türk Dış Politikasının Analızı. İstanbul: Der Yayınları.
• Ceferova, E; Hüseynov,V; Bağırov, O; Hacıyev, Ş ve Esgerova, R. (2021). 44 Günlük Karabağ Savaşı: Mülahizə və nəticələr. Bakı: Beynəlxalq Münasibətlər Təhlil Mərkəzi,
• Cumhurbaşkanı Aliyev: “Şuşa Deklarasyonu ile Azerbaycan-Türkiye ilişkileri yeni bir aşamaya geldi”. 15. Haziran 2021, https://www.sondakika.com/haber/haber-susa-beyannamesi-ile-azerbaycan-turkiyeiliskileri-14202339/. Erişim Tarihi: 21.03. 2022
• Çalışkan, B. (2020). 2. Karabağ Savaşı ve Güney Kafkasya’da Yeni Dönem. https://insamer.com/tr/2-karabagsavasi-ve-guney-kafkasyada-yeni-donem_3524.html. Erişim Tarihi: 19.07. 2021
• Gérard Dussouy. (2006). Les Théories,Géopolitiques L’Harmattan, Paris
• Guliyev, S. (2018). Bölgeselleşme Çevresinde Kafkasyada İşbirliği İmkanları ve Engeller. Black Sea-Caucasus Region: Risks and Opportunities
• Güney Kafkasya’nın jeopolitik manzarası: karmaşıklık ve risklerin arka planına karşı 29.03.2019. Bakı, 29 mart. AZƏRTAC. https://azertag.az/xeber/Cenubi_Qafqazin_geosiyasi_menzeresi_murekkeblik_ ve_riskler_fonunda-1263163. Erişim Tarihi: 16.02. 2021Şuşa Deklarasyonu: Türkiye’nin Güney Kafkasya Güvenlik Çerçevesinde Azerbaycan ve Gürcistan ile İşbirliğinin Önemi: Mevcut Beklentiler ve Zorluklar 367
• Hacıyev, A. (2022). Rus uzman: Moskova ve Şuşa deklerasyonları Azerbaycan’ın blok dışı statüsünü güçlendiriyor. https://tr.sputniknews.com/20220223/rus-uzman-moskova-ve-susa-deklerasyonlariazerbaycanin-blok-disi-statusunu-guclendiriyor-105.416.4342.html. Erişim Tarihi: 16.03. 2022
• Huseynov, R. (2021). GUAM+: Türkiye ve NATO için yeni fırsatlar. https://www.independentturkish.com/ node/414431/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/guam-t%C3%BCrkiye-ve-nato-i%C3%A7inyeni-f%C4%B1rsatlar. Erişim Tarihi: 27.03.2022.
• İyikan, N. (2011). Türk Dış Politikasında Orta Asya ve Güney Kafkasya’nın Yeri. Orta Asya – Güney Kafkasya Siyasi Gelişmeler 1991-2010. İstanbul: Hiperlink Yayınları
• İsaev, A Boris (2006). Geopolitika, Sankt-Petersburg: Piter
• Kaşıkçı,N ve Yılmaz, H. (2000). Aras`tan Volga`ya Kafkaslar. İstanbul: Türk Metal Sendikası Araştırma Bürosu Yayınları
• Keskin, A. (2020). İran’ın Karabağ Siyasetinin 5 Yüzü, https://fikirturu.com/jeo-strateji/iranin-karabagsiyasetinin5-yuzu/, Erişim Tarihi: 16.02. 2021
• Kınık, H. (2020). Karabağ Savaşı ile Yeniden Dirilen Azerbaycan. (Ed) Özgür Tüfekçi. Karadeniz:2020 Gelişmeleri İşığında Bölgesel Değerlendirmeler. Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları
• Koçer, G. (2010). “Gürcistan: Jeopolitik, Jeokültür, Jeoekonomi”. Orta Asya ve Kafkasya Rekabetten İşbirliğine. Ed T. Arı, Bursa: Marmara Kitap Merkezi Yayınları
• Kommersant, Georgian President unbalances Transcaucasia. Retrieved from 14 Şubat, 2019. https://www. kommersant.ru/doc/3909782. Erişim Tarihi: 25.01.2020.
• Mammadov, F ve Garibov, A. (2021). South Caucasus as a Regional Security Complex: Divergence of Identity and Interdependence of Security. Cooperation in Eurasia. Linking Identity, Security, and Development. Bakü: South Caucasus as a Regional Security Complex.
• Nüsrətoğlunun, T. (2022). “Cənubi Qafqazda böyük sülh sazişi mümkündürmü?”. https://www.trt.net.tr/ azerbaycan/proqram/2021/10/21/c-nubi-qafqazda-boyuk-sulh-sazisi-mumkundurmu-1722593. Erişim Tarihi: 25.06.2021.
• Reşid, L. (2021). Şuşa Bəyannaməsi regional və qlobal təhlükəsizliyə zəmin yaradır. Halk Gazetesi. https:// xalqqazeti.com/az/news/78723. Erişim Tarihi: 25.01.2022.
• Patan, R ve Tüfekçi, Ö. (2020). Karabağ Savaşı ile Yeniden Dirilen Azerbaycan. Karadeniz 2020 gelişmeleri işığında bölgesel değerlendirmeler, (Ed) Özgür Tüfekçi, İstanbul: Karadeniz Texnik Üniversitesi
• Salmanov, E. (2019). Azerbaycan-Türkiye İlişkileri ve Haydar Aliyev(1993-2003). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Son dakika haberi... Cumhurbaşkanı Erdoğan Şuşa’da... Türkiye ve Azerbaycan imzaları attı. Haziran 16, 2021 https://www.hurriyet.com.tr/gundem/son-dakika-haberi-cumhurbaskani-erdogan-susadaturkiye-ve-azerbaycan-imzalari-atti-41832927. Erişim Tarihi: 20.01.2021.
• Sputnik-Georgia, Salome Zurabishvili’s first visit to Armenia. Retrieved from 14 Şubat, 2019. https:// sputnik-georgia.ru/trend/zurabishivili_armenia/. Erişim Tarihi: 20.01.2021.
• Salcı, T. (2021). 3+3 formatındaki bölgesel işbirliği platformu Güney Kafkasya’ya barış getirir mi? https:// tr.sputniknews.com/20211210/33-formatindaki-bolgesel-isbirligi-platformu-guney-kafkasyayabaris-getirir-mi-105.164.8310.html. Erişim Tarihi: 28.07.2021.
• Şimşir, B. Kars Antlaşması, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/kars-antlasmasi/. Erişim Tarihi: 16.02. 2022
• Şuşa Beyannamesi’nin Tam Metni, AVİM, 16 Haziran 2021, https://avim.org.tr/tr/Bulten/ISTE-SUSABEYANNAMESI-NIN-TAM-METNI. Erişim Tarihi: 25.06.2022. Şuşa Deklarasyonunun ittifak ilişkileri ve bölgesel güvenlik açısından tarihi-siyasi önemi. 12 Şubat, 2022. https://azertag.az/xeber/Muttefiqlik_munasibetleri_haqqinda_Susa_Beyannamesinin_tarixi_ siyasi_ehemiyyeti_ve_regional_tehlukesizlik-2011490. Erişim Tarihi: 25.02.2022
• Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti Arasında Müttefiklik İlişkileri Hakkında ŞUŞA BEYANNAMESİ. 15 Haziran, 2021 https://www.tccb.gov.tr/assets/dosya/2021-06-15-AzaebaycanSusaBeyannamesi.pdf. Erişim Tarihi: 25.06.2021.
• The Shusha Declaration as a roadmap for a new security architecture in the South Caucasus.Bulletin / Highlight of the Foreign Policy of Republic of Azerbaijan 2021
• Uğur, G. (2009). Türk Dış Politikasında Güney Kafkasya Bölgesindeki Güç Mücadeleleri ve Büyük Kafkasya Kalkınma Girişimi. Ankara: Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Basılmamış Yüksek Lisans Tezi Unanyanç, V. (2021). Alternativa Şuşinskoy deklaraçiy. https://www.ekhokavkaza.com/a/31315175.html. Erişim Tarihi: 18.04.2021. Yalçınkaya, A. (2006). Kafkasya’da Siyasi Gelişmeler: Etnik Düğümden Küresel Kördüğüme. Ankara, Lalezar. Yalçınkaya, A. (2011). TRACECA as a Eurasian organization. 6th silk road international conference, Tbilisi.