KURAKLIK, ÇÖLLEŞME VE BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÇÖLLEŞME İLE SAVAŞIM SÖZLEŞMESİ’NİN AYRINTILI BİR ÇÖZÜMLEMESİ

Yıl 2012, Cilt: 20 Sayı: 1, 7 - 55, 20.06.2012

Murat Türkeş

https://doi.org/10.29228/mjes.126

Öz

KURAKLIK, ÇÖLLEŞME VE BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÇÖLLEŞME İLE SAVAŞIM SÖZLEŞMESİ’NİN AYRINTILI BİR ÇÖZÜMLEMESİ

Öz

Çölleşme, Birleşmiş Milletler Şiddetli Kuraklık ve /ya da Çölleşmeden Etkilenen
Ülkelerdeki, Özellikle Afrika Ülkelerindeki, Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi’nde
(kısaca, BMÇSS ya da BM Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi), “iklimsel değişimleri
ve insan etkinliklerini de içeren, fiziksel, biyolojik, siyasal, sosyal, kültürel ve
ekonomik etmenler arasındaki karmaşık etkileşimlerin, kurak, yarıkurak ve kuruyarınemli
alanlarda oluşturduğu arazi degradasyonu” olarak tanımlanmıştır.
Günümüzde gerçek çöllerin ve çölleşmeye eğilimli alanların bulunduğu, çok kurak,
kurak, yarıkurak ve kuru-yarınemli araziler, Yerküre karalarının yaklaşık % 47’sini
kaplamaktadır. Türkiye’de ise, çölleşmeye eğilimli yarıkurak ve kuru-yarınemli
araziler, ülke topraklarının yaklaşık % 35’ini kaplar; yarınemli iklim koşulları ile
birlikte bu oran yaklaşık % 60’a ulaşmaktadır.
İklim, iklim değişikliği, kurak koşullar ve çölleşme arasındaki ilişki çok açık
olmasına karşın, Türkiye’deki Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi’ne yönelik ulusal
düzeydeki çalışmalarda ve yayınlarda, konuya çoğu kez insan etkinlikleri ve doğal
etmenler nedeniyle oluşan arazi degradasyonu açısından bakılmaktadır. Ancak,
konunun iklim değişikliği ve kuraklık ilişkisi ve boyutu ise dikkate alınmamaktadır.
Bu nedenle, bu makalede, BM Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi’nin iklim, iklim
değişikliği/değişkenliği ve kuraklık açısından ayrıntılı bir çözümlemesinin
yapılması ve Türkiye’deki yetersiz uygulamalara dikkat çekilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

BM Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi, iklim, iklim değişikliği, kuraklık, çölleşme, kuraklık indisi, Türkiye

Kaynakça

• Çölleşme, Birleşmiş Milletler Şiddetli Kuraklık ve /ya da Çölleşmeden Etkilenen Ülkelerdeki, Özellikle Afrika Ülkelerindeki, Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi’nde (kısaca, BMÇSS ya da BM Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi), “iklimsel değişimleri ve insan etkinliklerini de içeren, fiziksel, biyolojik, siyasal, sosyal, kültürel ve ekonomik etmenler arasındaki karmaşık etkileşimlerin, kurak, yarıkurak ve kuruyarınemli alanlarda oluşturduğu arazi degradasyonu” olarak tanımlanmıştır. Günümüzde gerçek çöllerin ve çölleşmeye eğilimli alanların bulunduğu, çok kurak, kurak, yarıkurak ve kuru-yarınemli araziler, Yerküre karalarının yaklaşık % 47’sini kaplamaktadır. Türkiye’de ise, çölleşmeye eğilimli yarıkurak ve kuru-yarınemli araziler, ülke topraklarının yaklaşık % 35’ini kaplar; yarınemli iklim koşulları ile birlikte bu oran yaklaşık % 60’a ulaşmaktadır. İklim, iklim değişikliği, kurak koşullar ve çölleşme arasındaki ilişki çok açık olmasına karşın, Türkiye’deki Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi’ne yönelik ulusal düzeydeki çalışmalarda ve yayınlarda, konuya çoğu kez insan etkinlikleri ve doğal etmenler nedeniyle oluşan arazi degradasyonu açısından bakılmaktadır. Ancak, konunun iklim değişikliği ve kuraklık ilişkisi ve boyutu ise dikkate alınmamaktadır. Bu nedenle, bu makalede, BM Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi’nin iklim, iklim değişikliği/değişkenliği ve kuraklık açısından ayrıntılı bir çözümlemesinin yapılması ve Türkiye’deki yetersiz uygulamalara dikkat çekilmesi amaçlanmıştır. Anahtar Kelimeler: BM Çölleşme ile Savaşım Sözleşmesi; iklim; iklim değişikliği; kuraklık; çölleşme; kuraklık indisi; Türkiye.
• Altınsoy, H., Öztürk, T., Türkeş, M. ve Kurnaz, M. L. (2011). ‘Küresel iklim modeli kullanılarak Akdeniz Havzası’nın gelecek hava sıcaklığı ve yağış değişikliklerinin kestirilmesi (Projections of future air temperature and precipitation changes in the
• Mediterranean Basin by using the global climate model)’. Proceedings of the National Geographical Congress with International Participitation (CD-R), ISBN 978-975-6686- 04-1, 7-10 September 2011, Türk Coğrafya Kurumu – Istanbul University, İstanbul. Grainger, A., Smith, Mark S., Squires, Victor R. and Glenn, Edward P. (2000).
• Desertification, and climate change: the case for greater convergence. Mitigation and Adaptation Strategies for Global Change 5, 361-377.
• Hartmann, D. L. (1994). Global Physical Climatology. San Diego:Academic Press.
• Hoffmann, M.T., Rounsevell, M., Sehgal, J. and Varally, G. (1996). ‘Land degradation and desertification’. R.T. Watson, M.C.Zinyowera and R.H. Moss (eds.), Climate Change
• 1995, Impacts, Adaptations and Mitigation of Climate Change: Scientific-Technical Analyses, Contributing of WG II to the Second Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). New York: Cambridge University Press,171-189.
• Imeson, A. C. and Emmer, I. M. (1992). ‘Implications of climate change on land degradation in the Mediterranean’. Jeftic, L., Milliman, J. D. and Sestini, G. (eds.), Climatic Change and the Mediterranean. London: Edward Arnold, 95-128.
• Lean, G. (1995 and 2008). Down to Earth. Centre for Our Common Future, Geneva.
• MoEF (2006a), ‘Turkey’s National Report on the Implementation Processes of the Convention . ’ Mayıs 2006, Ankara. Erişim: 23.03.2010, http://www.unccd.int/cop/reports/northmed/national/2006/turkey-eng.pdf;
• MoEF (2006b). Turkey’s National Action Program on Combating Desertification. Ankara: MoEF Publication No: 250, ISBN 975-7347-51-5.
• Monteith, J. L. (1991). ‘Weather and water in the Sudano-Sahelian zone’. M. V. K. Sivakumar, et al. (eds), Proceedings of the International Workshop on Soil Water Balance in the Sudano-Sahelian Zone, 18-23 February 1991, Niamey, Niger: IAHS Publication No. 199, 11-29.
• Noble, L.R., and Gitay, H. (1996). ‘Deserts in a changing climate: Impacts’. R.T. Watson, M.C.Zinyowera and R.H. Moss (eds.), Climate Change 1995, Impacts, Adaptations and Mitigation of Climate Change: Scientific-Technical Analyses, Contributing of WG II to the Second Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). New York: Cambridge University Press, 159-169.
• Tatlı, H. ve Türkeş, M. (2008). ‘Türkiye’deki 2006/2007 kuraklığı ile geniş ölçekli atmosferik değişkenler arasındaki bağlantının lojistik regresyonla belirlenmesi’. IV. Atmosfer Bilimleri Sempozyumu Bildiri Kitabı. 25-28 Mart 2008, İstanbul: İ.T.Ü. Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi, Meteoroloji Mühendisliği Bölümü, 516-527.
• MARMARA AVRUPA ARAŞTIRMALARI DERGİSİ 53 Tatlı, H. ve Türkeş, M. (2011a). ‘Türkiye’nin kurak ve nemli koşullarının model çıktı istatistiği (MOS) ile incelenmesi (Examinaton of the dry and wet conditions in Turkey via model output statistics (MOS) ’. O. Şen ve C. Kahya (ed.), 5th Atmospheric Science Symposium Proceedings Book: 27-29 April 2011, İstanbul – Turkey: Istanbul Technical University, 219-229.
• Tatlı, H. and Türkeş, M. (2011b). Empirical orthogonal function analysis of the Palmer drought indices. Agricultural and Forest Meteorology 151, 981–991.
• Topcu, S., Sen, B., Türkeş, M. and Sen B. (2010). Observed and projected changes in drought conditions of Turkey. Options Méditerranéennes, Series A, Mediterranean Seminars 2010, Economies of drought and drought preparedness in a climate change context. Paris:CIHEAM, No. 95, 123-127.
• TNR (2000). Turkish National Report (TNR), 11 Ekim 2000, Ankara. Erişim: 23.03.2010.
• Türkeş, M. (1990). ‘Türkiye’de Kurak Bölgeler ve Önemli Kurak Yıllar’. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi. 195 sayfa.
• Türkeş, M. (1996). Spatial and temporal analysis of annual rainfall variations in Turkey. International Journal of Climatology 16, 1057-1076.
• Türkeş, Murat (1998). Influence of geopotential heights, cyclone frequency and southern oscillation on rainfall variations in Turkey. International Journal of Climatology 18, 649–680.
• Türkeş, Murat (1999). Vulnerability of Turkey to desertification with respect to precipitation and aridity conditions. Turkish Journal of Engineering and Environmental Sciences 23, 363-380.
• Türkeş, M. (2003a). Küresel İklim Değişikliği ve Gelecekteki İklimimiz. M. Türkeş, (ed.): 23 Mart Dünya Meteoroloji Günü Kutlaması Gelecekteki İklimimiz Paneli, Bildiriler Kitabı.
• 23 Mart 2003, Ankara: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, 12-37. Türkeş, M. (2003b). ‘Spatial and temporal variations in precipitation and aridity index series of Turkey’. Hans-Jürgen Bolle, (ed.): Mediterranean Climate – Variability and Trends, Regional Climate Studies. Heidelberg: Springer Verlag, 181-213.
• Türkeş, M. (2007a), Türkiye’nin kuraklığa, çölleşmeye eğilimi ve iklim değişikliği açısından değerlendirilmesi. Pankobirlik 91, 38-47.
• Türkeş, M. (2007b). ‘İklim Değişikliği, Kuraklık, Çölleşme Süreçleri ve Tarıma Etkileri’, Kuraklık ve Türkiye Tarımı, TEMA Kuraklık Etkilerinin Azaltılmasında Kurağa Dayanıklı Bitki Çeşit Islahı ve Kurak Koşullarda Yetiştirme Tekniği Çalıştayı (Aralık 2001, Ankara) Bildiriler Kitabı. İstanbul, 1-40.
• Türkeş, M. (2008a). Gözlenen iklim değişiklikleri ve kuraklık: Nedenleri ve geleceği. Toplum ve Hekim 23, 97-107.
• Türkeş, M (2008b). ‘İklim değişikliği ve küresel ısınma olgusu: Bilimsel değerlendirme’. E. Karakaya (ed), Küresel Isınma ve Kyoto Protokolü: İklim Değişikliğinin Bilimsel, Ekonomik ve Politik Analizi. İstanbul: Bağlam Yayınları No. 308, 21-57. 54 KURAKLIK VE ÇÖLLEŞME – BM ÇÖLLEŞME İLE SAVAŞIM SÖZLEŞMESİ
• Türkeş, M. (2008c). İklim değişikliğiyle savaşım, Kyoto Protokolü ve Türkiye. Mülkiye 259, 101-131.
• Türkeş, M. (2010a), ‘BM Çölleşme İle Savaşım Sözleşmesi’nin İklim, İklim Değişikliği ve kuraklık açısından çözümlenmesi ve Türkiye’deki uygulamalar (Analysis of the UN Convention to Combat Desertification with respect to the Climate, Climate Change and Drought, and Applications in Turkey)’. Çölleşme İle Mücadele Sempozyumu Tebliğler Kitabı. 17-18 Haziran 2010, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı – Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü, Çorum , 601-616.
• Türkeş, M. (2010b), Klimatoloji ve Meteoroloji. Birinci Baskı, İstanbul: Kriter Yayınevi - Yayın No. 63, Fiziki Coğrafya Serisi No. 1, ISBN: 978-605-5863-39-6, 650 + XXII sayfa.
• Türkeş, M. (2011). Akhisar ve Manisa yörelerinin yağış ve kuraklık indisi dizilerindeki değişimlerin hidroklimatolojik ve zaman dizisi çözümlemesi ve sonuçların çölleşme açısından coğrafi bireşimi (Hydroclimatological and time-series analysis of variations in precipitation and aridity index series of the Akhisar and Manisa districts and geographical synthesis of their consequences with respect to desertification). Coğrafi Bilimler Dergisi 9, 79-99.
• Türkeş M. and Akgündüz, A. Serap (2011). Assessment of the desertification vulnerability of the Cappadocian district (Central Anatolia, Turkey) based on aridity and climate-process system. International Journal of Human Sciences 8, 1234-1268.
• Türkeş, M. and Erlat, E. (2003). Precipitation changes and variability in Turkey linked to the North Atlantic Oscillation during the period 1930-2000. International Journal of Climatology 23, 1771-1796.
• Türkeş, M. and Erlat, E. (2005). Climatological responses of winter precipitation in Turkey to variability of the North Atlantic oscillation during the period 1930–2001. Theoretical and Applied Climatology 81: 45–69.
• Türkeş, M. and Erlat E. (2006). ‘Influences of the North Atlantic Oscillation on precipitation variability and changes in Turkey’. Nuovo Cimento Della Societa Italiana Di Fisica CGeophysics and Space Physics 29, 117-135.
• Türkeş, M. ve Tatlı, H. (2008a). ‘Türkiye’de kuraklık olasılıklarının standartlaştırılmış yağış indisi (SPI) kullanılarak saptanması ve iklimsel değişkenlik açısından değerlendirilmes’i. Ünal Akkemik (ed), Küresel İklim Değişimi ve Su Sorunlarının Çözümünde Ormanlar Sempozyumu Bildiriler Kitabı. 13-14 Aralık 2007, Bahçeköy - İstanbul , 55-62.
• Türkeş, M. ve Tatlı, H. (2008b). ‘Aşırı kurak ve nemli koşulların belirlenmesi için yeni bir standartlaştırılmış yağış indisi (yeni-SPI): Türkiye’ye uygulanması’. IV. Atmosfer Bilimleri Sempozyumu Bildiri Kitabı, 25-28 Mart 2008, İstanbul: İ.T.Ü. Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi, Meteoroloji Mühendisliği Bölümü, 528-538.
• Türkeş, M. and Tatlı, H. (2009). ‘Use of the standardized precipitation index (SPI) and modified SPI for shaping the drought probabilities over Turkey’. International Journal of Climatology 29: 2270–2282.
• MARMARA AVRUPA ARAŞTIRMALARI DERGİSİ 55 Türkeş, M. ve Tatlı, H. (2010). ‘Kuraklık ve yağış etkinliği indislerinin çölleşmenin belirlenmesi, nitelenmesi ve izlenmesindeki rolü (The Role of Drought and Precipitation Severity Indices for Determination, Characterization and Monitoring of the Desertification)’. Çölleşme İle Mücadele Sempozyumu Tebliğler Kitabı, 245-263. T.C.
• Çevre ve Orman Bakanlığı – Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü, 17- 18 Haziran 2010, Çorum.
• Türkeş, M. and Tatlı, H. (2011). Use of the spectral clustering to determine coherent precipitation regions in Turkey for the period 1929-2007. International Journal of Climatology 31, 2055–2067.
• Türkeş, M. ve Deniz, Acar Z. (2010). Klimatolojik/meteorolojik ve hidrolojik afetler ve sigortacılık sektörü. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 7, 996-1020.
• Türkeş, M., Koç, T. ve Sarış, F. (2007). Türkiye’nin yağış toplamı ve yoğunluğu dizilerindeki değişikliklerin ve eğilimlerin zamansal ve alansal çözümlemesi. Coğrafi Bilimler Dergisi 5, 57-74.
• Türkeş, M., Akgündüz, S. A. ve Demirörs, Z. (2009a). Palmer Kuraklık İndisi’ne göre İç Anadolu Bölgesi’nin Konya Bölümü’ndeki kurak dönemler ve kuraklık şiddeti. Coğrafi Bilimler Dergisi 7, 129-144.
• Türkeş, M., Koç, T. and Sarış, F. (2009b). Spatiotemporal variability of precipitation total series over Turkey. International Journal of Climatology 29, 1056-1074.
• Türkeş, M., Sümer, Utku M. ve Yıldırım, Ersoy Y. (2005), ‘GAP Bölgesi’nde gözlenen uzun süreli iklimsel değişimlerin ve eğilimlerin zaman dizisi çözümlemeleri’. Ulusal Coğrafya
• Kongresi 2005 (Prof. Dr. İsmail Yalçınlar Anısına), 29-30 Eylül 2005, Bildiriler Kitabı, Beyazıt, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 373-384.
• UNCCD (1995). ‘The United Nations Convention to Combat Desertification in those Countries Experiencing Serious Drought and/or Desertification, Particularly in Africa, Text with Annexes’. Geneva:United Nations Environment Programme (UNEP).
• UNCCD Decision 3/COP.8. 2007. The 10-year strategic plan and framework to enhance the implementation of the Convention (2008–2018), ICCD/COP(8)/16/Add.1, Madrid.
• UNEP/WMO (1995). ‘United Nations Framework Convention on Climate Change’. UNEP/WMO Information Unit on Climate Change and Climate Change Secretariat, Geneva.
• UNEP/CCS (1998). ‘The Kyoto Protocol to the Convention on Climate Change’. Geneva:UNEP/IUC and Climate Change Secretariat.
• Williams, Martin A. J. and Balling, Robert J. (1995). Interactions of Desertification and Climate . ’ WMO – UNEP, London: Edward Arnold Press, 270 pp.