SAKARYA İLİ’NDE KENTSEL GELİŞİM SÜRECİNİN ARAZİ KULLANIMI VE JEOMORFOLOJİK BİRİMLER ÜZERİNDEKİ ETKİSİNİN ZAMANSAL DEĞİŞİMİ

Yıl 2016, Sayı: 34, 268 - 282, 29.10.2016

SÜMEYRA Kurt , EMRE Duman

Öz

Son yıllarda nüfusun hızla artması, şehirlerin çevresine doğru plansız ve kontrolsüz bir şekilde büyümesine ve altyapı sorunları ile karşı karşıya kalmasına neden olmaktadır. Kentsel alanlardaki büyümeler de arazi kullanımlarında önemli değişimlere ve doğal ekosistemlerde olumsuz etkilenmelere sebep olmaktadır. Bu nedenle şehirlerin gelişimi sırasında ve sonrasında yapılan çalışmalar, çevresel etkilerin azaltılmasında, şehirlerin gelecekteki durumlarının tahmin edilmesinde ve sürdürülebilir şekilde planlanmasında büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, Sakarya İli’nde kentsel gelişim ile arazi kullanımı ve jeomorfolojik birimler arasındaki etkileşimlerin Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algılama teknolojilerinden yararlanarak belirlenmesi amaçlanmıştır. Şehirsel gelişimin belirlenmesinde, arazi kullanım yapısına ait bilgiler 2000 ve 2014 yıllarına ait 15 m mekânsal çözünürlüklü Landsat uydu görüntülerinin sınıflandırılmasıyla elde edilmiştir.  Sakarya İli’nde yerleşim alanlarının tarım alanlarını işgal ederek genişlemesi, tarım alanlarının da orman alanlarını istila etmesi son 10-15 yılda yaşanmış en önemli arazi örtüsü değişimlerindendir. Nüfus artışı ve turizm etkinliklerine bağlı olarak da yerleşme alanları alansal olarak büyürken, orman ve çalılık alanlar ise alansal olarak küçülmüştür. Yerleşmelerin kıyı alanlarını istila etmesiyle ise kıyının doğal niteliğinin bozulmasına neden olunmaktadır.  Çalışma sonucunda Sakarya İli’nde şehir gelişiminin mevcut arazi kullanımı ve jeomorfolojik birimler üzerinde önemli bir baskı oluşturduğu sonucuna varılmıştır.  Sakarya’da şehirsel büyümenin bu olumsuz değişiminin bir plan kapsamda ele alınıp değerlendirilmesi ve daha sürdürülebilir bir arazi kullanım modelinin geliştirilmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler: Arazi kullanımı, coğrafi bilgi sistemleri (CBS), kentsel gelişim, Sakarya, uzaktan algılama (UA)

Anahtar Kelimeler

Arazi kullanımı, coğrafi bilgi sistemleri (CBS), kentsel gelişim, Sakarya, uzaktan algılama (UA)

Kaynakça

• Akbulak, C., Erginal, A. E. & Öztürk, B. (2008a). Gelibolu Yarımadası’nın kuzeybatı kıyılarında arazi kullanımının uzaktan algılama ile incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 41–50.
• Akbulak, C., Erginal, A. E., Gönüz, A., Öztürk, B. & Çavuş, Z. (2008b). Investigation of land use and coastline changes on the Kepez delta using remote sensing. Black Sea/Mediterranean Environment, 14, 95-106.
• Akova Balcı S. (2002a). Ergene Havzası’nın Coğrafi Potansiyeli. İstanbul: Çantay Yayınları.
• Akova, Balcı S. (2002b). Ergene Havzası’nda Mekânsal Kullanımlar. İstanbul: Çantay Yayınları.
• Akyol, M. (2007). Sakarya’da deprem sonrasında kurulan yeni yerleşim alanları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Altın, B. N. (2005). Bolkar Dağları doğal ortam koşulları ve arazi kullanımı. Türkiye Kuvaterner Sempozyumu. İstanbul: TURQUA-V, İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü.
• Atasoy, M. (2007). Yaylalardaki arazi kullanım değişiminin CBS İle izlenmesi: Trabzon örneği. TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Avcı, S. & Döker, F. (2005). Ömerli Havzası-İstanbul'da mekânsal değişimin uzaktan algılama metotları ile belirlenmesi. K. Ölgen (Ed), Ege Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s. 91-103). İzmir.
• Bahadır, M. (2011). Uzaktan algılama ve coğrafi bilgi sistemleri ile Acıgöl Havzası’nın (Denizli- Afyonkarahisar) sürdürülebilir kullanımı ve yönetimi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, , Afyonkarahisar). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Bahadır, M. (2013). Işıklı Gölü Havzası’nda doğal ortam koşulları ve arazi kullanımına yansıması. Coğrafya Dergisi, 26, 1-20.
• Bayar, R. (2003). Arazi kullanımı-nüfus ilişkisi: Anamur örneği. Coğrafi Bilimler Dergisi, 1 (1), 97-116.
• Bilgin, T. (1984). Adapazarı Ovası ve Sapanca Oluğu’nun alüvyal jeomorfolojisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, No: 2572.
• Bol, E. & Önalp, A. (2002). Adapazarı zeminlerinin jeomorfolojik ve geoteknik özellikleri. Zemin Mekaniği ve Temel Mühendisliği Dokuzuncu Ulusal Kongresi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Ceylan, M. A. (1990). Sapanca Gölü’nün hidrolojik etüdü. (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, İstanbul).https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Chen, Z. & Wang, J. (2010). Land use and land cover change detection using satellite remote sensing techniques in the mountainous three gorges area, China. International Journal of Remote Sensing, 31(6), 1519–1542.
• Çölkesen, İ. (2009). Uzaktan algılamada ileri sınıflandırma tekniklerinin karşılaştırılması ve analizi. (Yüksek Lisans Tezi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Anabilim Dalı, İstanbul).
• Dikbaş, A. & Akyüz, H. S. (2010). KAF Zonu üzerinde İzmit-Sapanca Gölü segmentinin fay morfolojisi ve paleosismolojisi. İTÜ Mühendislik Dergisi, 9(3), 141-152.
• Duran, C. (2005). Hazar Gölü Havzası arazi kullanımındaki değişikliklerin belirlenmesi (1956–2004), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ).https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Edecin, N. (2007). Sakarya’da nüfus hareketleri. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Ege, İ. (2008). Bolkar Dağları’nın doğu kesiminde jeomorfolojik birimler üzerinde arazi kullanımı. (Doktora Tezi, Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara).https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Ekinci, D. (2006). Tuzla kıyıları ve yakın çevresinde insan kontrollü güncel jeomorfolojik değişim. Türk Coğrafya Dergisi, 46, 123-145.
• Elmastaş, N. (2008). Kâhta Çayı Havzası’nda arazi kullanımı. Coğrafi Bilimler Dergisi, 6 (2), 159–190.
• Erlich, P. R. (1988). The loss of diversity: causes and consequences. In. Wilson, E. O. & Peter, F. M. (Eds.), Biodiversity. Washington: National Academic Press.
• Eroğlu, İ. & Bozyiğit, R. (2011). Güzelhisar Çayı Havzası’nda yapısal unsurların jeomorfolojik birimlere etkileri. Selçuk Üniversitesi. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 32, 169-190.
• Gülersoy, E. A. (2014). Seferihisar’da arazi kullanımının zamansal değişimi (1984-2010) ve ideal arazi kullanımı için öneriler. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 31, 155-180.
• Gürbüz, M., Denizdurduran, M., Karabulut, M. & Kızılelma, Y. (2011). Uzaktan algılama ve CBS kullanılarak Elbistan ovasında arazi kullanımı / arazi örtüsünde meydana gelen değişimlerin incelenmesi. KSÜ Mühendislik Bilimleri Dergisi, Özel Sayı, 36-37.
• Huang, Z. A. X. & Ge, L. (2010). Sampling approaches for one-pass land-use/land-cover change mapping. International Journal of Remote Sensing, 31(6), 554.
• Işık, S. (2007). Sakarya’nın tarım coğrafyası. (Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• İkiel, C. & Kaymaz, B. (2005). Adapazarı’nda iklim koşullarının mısır yetiştiriciliğine etkisi. Ulusal Coğrafya Kongresi. İstanbul.
• İnandık, H. (1952-1953). Adapazarı Ovası ve çevresinin jeomorfolojik etüdü. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 2(3-4), 107-138.
• İnandık, H. (1955). Adapazarı bölgesinin iklim ve bitki örtüsü. Türk Coğrafya Dergisi, 13-14, 125-140.
• İnandık, H. (1963). Sakarya Deltası. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 13, 84.
• Kalafatçıoğlu, A. (1968). 1967 Yılı Sakarya depremine ait kısa not. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Dergisi, 70, 129-136.
• Kılıç, A. (2006). Uydu görüntüleri ile arazi kullanımı ve değişikliğinin araştırılması. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Kıroğlu, E. (2016). 20 Nisan 2016 tarihinde http://www.kirogluemlak.net/resimler-galeri-15--1-1.html adresinden edinilmiştir.
• Koç, T. (2008). Kaz Dağı kuzeyinde (Bayramiç-Evciler Havzası) morfolojik birimler ve arazi kullanımı ilişkisi. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu (Prof. Dr. Mehmet Ardos anısına) Bildiriler Kitabı içinde (s. 134-153). Çanakkale: 18 Mart Üniversitesi.
• Korkmaz, H., Çetin, B., Kuşçu, V., Ege, İ., Bom, A., Özşahin, E. & Karataş, A. (2010). Temporal changes ın land use ın asi river delta. 2nd International Geography Symposium (GEOMED–2010). Kemer–Antalya: Rose Hotel.
• Kurt, S. (2013). Land use changes in Istanbul’s Black Sea coastal regions between 1987 and 2007. Journal of Geographical Sciences, 23(2), 271-279.
• Kurt, S. (2015). The Geographical analysis of the changes occurring in Terkos Lake (Istanbul) and Its surroundings. International Journal of Social Science, 43(2), 331-342.
• Kurt, S. & Duman, E. (2015). Sakarya Nehri deltasında kıyı alan kullanımı değişiminin coğrafi analizi. Türkiye Coğrafyacılar Derneği Yıllık Kongresi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Kurt, S. & Haybat, H. (2014). Population distribution by geomorphological units in Yalova. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(1), 327-336.
• Kurt, S., Karaburun, A. & Demirci, A. (2010). Coastline changes in Istanbul between 1987 and 2007. Scientific Research and Essays, 5(19), 3009-3017.
• Lillesand, T. M., Kiefer, R.W. & Chipman, J. W. (2007). Remote sensing and ımage ınterpretation. (6th Edition). New York: John Wiley & Sons.
• Özcan, O. (2008). Sakarya Nehri alt havzasının taşkın riski analizinin uzaktan algılama ve CBS ile belirlenmesi. (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Bilişim Enstitüsü, , İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Özçağlar, A. (1994). Çarşamba Ovası ve yakın çevresinde araziden faydalanma. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 3.
• Özdemir, M. A. & Bahadır, M. (2008). Armutlu Yarımadası’nda arazi kullanımının zamansal değişimi. 2. Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Sempozyumu. Kayseri.
• Özdemir, M. A. & Bahadır, M. (2010). Uzaktan algılama İle Acıgöl Havzası’nda arazi kullanımının zamansal değim analizi (1975–2005). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(12), 335–351.
• Özkan, C. (1998). Uzaktan algılama verileriyle orman yangını analizi. (Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul).
• Özşahin, E. (2011). Gönen Havzası’nda jeomorfolojik birimlerle arazi kullanımı arasındaki ilişki (Balıkesir). Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(7), 187-205.
• Özşahin, E. (2014). CBS Kullanılarak şehir ve jeomorfoloji arasındaki ilişkinin incelenmesi: Tekirdağ Şehri Örneği. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 93-122.
• Reis, S. & Yomralıoğlu, T. (2003). Landsat ETM+ uydu görüntüsü ile Trabzon ili arazi örtüsünün belirlenmesi. Doğu Karadeniz Bölgesinde Kırsal Alanda Ulaşım Yerleşim Sorunları ve Çözümleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s. 306–315). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Sandalcı, M., Sünbül, F., Sandalcı, M. & Saltabaş, L. (2005). Kaf üzerinde Arifiye-Sapanca İzmit Körfezi kolunda 1955-1995 yılları arası meydana gelen depremlerin Sapanca Gölü’ne etkisi. Kocaeli Deprem Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s. 90-93. Kocaeli.
• Sönmez, E. M. (2012). Kızıltepe ilçesinde bitkisel ürün deseninde meydana gelen değişimler ve olası olumsuz sonuçları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 10, 43.
• Şengün, M. T. (2008). Uluova'da jeomorfolojik birimlerle arazi kullanımı arasındaki ilişkiler. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu (Prof. Dr. Mehmet Ardos Anısına) Bildiriler Kitabı içinde (s. 167–183). Çanakkale: 18 Mart Üniversitesi.
• Şengün, M. T. & Siler, M. (2010). Kadıköy birikinti yelpazesinin (Baskil-Elazığ) jeomorfolojik özellikleri ve arazi kullanım durumu. e- Journal of New World Sciences Academy, 5(1), 1-17.
• Taş, B. (2006). Tosya ilçesinde jeomorfolojik birimlerin arazi kullanımı üzerine etkileri Coğrafi Bilimler Dergisi, 4(1), 43–66.
• Taş, B. (2009). Sultandağı İlçesinde Tarımsal Arazi Kullanımı ve Planlama Önerileri. Doğu Coğrafya Dergisi, 22, 29–44.
• Taş, B. (2010). Sandıklı İlçesinde Arazi Kullanımı ve Planlama Önerileri. Afyonkarahisar: Ümit Ofset Matbaacılık.
• Turoğlu, H. (1998). Sinop şehri ve çevresinde arazi kullanımı- jeomorfoloji ilişkisi. Türk Coğrafya Dergisi, 33, 519-528.
• Turoğlu, H. (2000). Doğal Ortam Analizi ve Düzenleme-Planlama Çalışmaları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi, 8, 201-212.
• TÜİK, (2016). 20 Nisan 2016 tarihinde http://www.tuik.gov.tr/Start.do adresinden edinilmiştir.
• Uzun, M. (2015). İzmit Körfezi kıyılarında, kıyı jeomorfolojisi-kıyı kullanımı ilişkisinin coğrafi analizi. Zeitschrift für die Welt der Türken Journal of World of Turks, 17(2), 351-375.
• Vural, E. (2008). Boğaziçi sit alanındaki arazi kullanımının zamansal değerlendirmesi. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Yüksel, İ., Sandalcı, M. & Öncül, M. (2008). Aşağı Sakarya Havzasındaki küçük akarsuların enerji potansiyellerinin yapay sinir ağları yöntemiyle tespiti. VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu (UTES’2008). İstanbul.
• Zorlu, K. (2010). Adapazarı Ovası ve aşağı Sakarya Platosu’nda tarımsal değişim. (Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya).https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.