TÜRKİYE’DE FİZİKİ COĞRAFYA: DEĞİŞEN DİSİPLİNER PRATİĞİN AMPİRİK BİR ANALİZİ

Yıl 2017, Sayı: 35, 40 - 54, 10.02.2017

ERDEM Bekaroğlu , FAİZE Sarış

https://doi.org/10.14781/mcd.291143

Cited By: 3

Öz

Türkiye’deki fiziki
coğrafyanın değişen disipliner pratiğini soruşturan bu yazının temel amacı, bir
öz-değerlendirme çalışması olarak, 
fiziki coğrafyanın yayın pratikleri bakımından gösterdiği tarihsellik
ile bu tarihselliğin ortaya çıkardığı örüntüyü, Batı’daki fiziki coğrafya
pratiğiyle makro ölçekte karşılaştırmalı olarak incelemektir. Bu doğrultuda,
çalışmada dört farklı veri serisi (Türk coğrafya dergilerinde fiziki coğrafya
yayınlarının performansı, fiziki coğrafya alanında yapılmış doktora tezlerinin
sayısı, jeomorfoloji çalışmalarının yerbilimi dergilerindeki performansı ve de
fiziki coğrafyanın SCI-SSCI veri tabanında taranan dergilerdeki yayın
performansı) kullanılmıştır. Elde edilen bulgular, Türk fiziki coğrafyasının
1990’lı yılların ortalarına dek disiplinin en güçlü kanadını oluşturduğunu, bu
tarihlerden sonra ise daralma sürecine girerek coğrafyanın küçük ortağı haline
geldiğini ortaya koymaktadır. Genel olarak Türk yerbilimi literatüründeki ve
2005 yılına kadar da uluslararası platformdaki görünürlülüğü oldukça düşük olan
Türk fiziki coğrafyasının uluslararası yayın performansında 2005 yılı
itibariyle dikkate değer bir ivmelenme gözleniyor olsa da, bu pratik büyük
ölçüde aktör bağımlı olup, disiplindeki kurumsal bir dönüşümün çıktısı
niteliğinde değildir. Bu çalışmada, Anglo-Amerikan muadillerinden farklı
olarak, Türk fiziki coğrafyasının disipliner pratiğinin kendine özgü değişen
bir bağlama sahip olduğu sonucuna varılmıştır. Bu bağlam, söz konusu
alt-disiplinin Türk coğrafyası içerisinde küçüldüğü, kendisini kurumsal olarak
yenileyemediği, daha çok aktör bağımlı ve işbirliklerine dayalı bir şekilde
uluslararasılaşmaya başladığı karmaşık bir örüntüyü yansıtmaktadır. Bu karmaşık
örüntünün günümüzdeki kompozisyonu, Türk coğrafyasının makro ölçekte yerelde fiziki
coğrafya-dışı alanlar, uluslararası platformda ise fiziki coğrafya tarafından
temsil edildiğini göstermektedir. 

Anahtar Kelimeler

Türk coğrafyası, fiziki coğrafya, yayın pratikleri, Anglo-Amerikan coğrafyası, kantitatif devrim

Physical Geography in Turkey: An Empirical Analysis of Changing Disciplinary Practices

Öz

The aim of this study, as a disciplinary review, is to question the
changing disciplinary practices of Turkish physical geography in a historical
and empirical context. Four data sets (performances of physical geography publications
in geography journals in Turkey, number of Ph.D. thesis made in physical
geography, performances of geomorphology articles in the local earth science
journals, performances of Turkish physical geography articles in the SCI-SSCI
data base) are used in this study. Results show that, on one hand, Turkish
physical geography dominated the whole discipline until the mid-1990s but afterwards
the sub-discipline gradually became the small partner of geography in Turkey.
On the other hand, Turkish physical geography practices simply ignored the
quantitative revolution developed firstly in the Anglo-American geography by
the time of 1960s, and reproduced its descriptive, pure empiricists and
map-making practices onwards. While Turkish physical geography has had a very
low publication records in local earth science journals as well as
international journals, by 2005; it has been observed a relatively sharp upward
trend in the rate of international publication records of Turkish physical
geography since that time. This trend, however, is mostly actor-depended and
does not indicate any institutional restructuring occurred in the discipline.
The study concludes that, apart from its Anglo-American counterparts, Turkish physical
geography has its own disciplinary context. Such a context shows that physical
geography has been getting smaller in the discipline and also has not renewed
its institutional structure considerably and also its international publication
records depend mostly on the national/international collaboration in which
Turkish partners take a small part. Such a complex disciplinary pattern clearly
shows that Turkish geography, now, is represented by non-physical geographers
locally while international disciplinary representation is made by physical
geographers.

Anahtar Kelimeler

Turkish geography, physical geography, publication practices, Anglo-American geography, quantitative revolution

Kaynakça

• Agnew, C. & Spencer, T. (1999). Editorial: Where have all the physical geographers gone? Transactions of the Institute of British Geographers, 24, 5-9.
• Akyol, İ. H. (1943a). Son yarım asırda Türkiye’de coğrafya I: Mutlakiyet devrinde coğrafya. Türk Coğrafya Dergisi, 1, 3-15.
• Akyol, İ. H. (1943b). Son yarım asırda Türkiye’ de coğrafya II: Meşrutiyet devrinde coğrafya. Türk Coğrafya Dergisi, 2, 121-136.
• Akyol, İ. H. (1943c). Son yarım asırda Türkiye’ de coğrafya III: Cumhuriyet devrinde coğrafya. Türk Coğrafya Dergisi, 3-4, 247-276.
• Arı, Y. & Köse, A. (2005). İnsan-çevre etkileşimini yorumlamada yeni bir alternatif: Kültürel coğrafya. Ulusal Coğrafya Kongresi 2005 (Prof. Dr. İsmail Yalçınlar Anısına) Bildiriler Kitabı içinde (s. 51-59). İstanbul: Türk Coğrafya Kurumu.
• Aspinall, R. (2010). A century of physical geography research in the Annals. Annals of the Association of American Geographers, 100, 1049-1059.
• Atalay, İ. (2014). Biyocoğrafya Üzerine. E. Bekaroğlu, A. L. Özdemir (Eds). Bir disiplinin iç dünyası: Modern Türk coğrafyası üzerine söyleşiler içinde, (s.125-140), İstanbul: İdil.
• Barrows, H. (1923). Geography as human ecology. Annals of the Association of American Geographers, 13, 1-14.
• Barrows, H. (2005). İnsan ekolojisi olarak coğrafya. Y. Arı (Ed.). 20. yüzyılda Amerikan coğrafyasının gelişimi içinde (s. 39-52). çev. Erol Tümertekin. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Beckinsale, R. P. & Chorley, R. J. (1991). The history of the study of landforms or the development of geomorphology. Volume 3: Historical and Regional Geomorphology 1890-1950. London: Routledge.
• Bediz, D. (1966). XIX. Asırda Türkiye’nin coğrafya sahasındaki büyük hamlesi ve milletlerarası bir yarışmada Türk başarısının 90. yıl dönümü. Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 1, 17-24.
• Bekaroğlu, E. (2016). Modern dünya-sisteminin bilgi yapıları bağlamında coğrafya disiplini için bir dışsal tarih okuması. Toplum ve Bilim, 136, 117-145.
• Bekaroğlu, E. & Yavan, N. (2013). Modern Türk coğrafyasının tarihsel gelişiminde batılı coğrafya okullarının etkisi: Ampirik bir analiz. Beşeri Coğrafya Dergisi, 1, 51-66.
• Bekaroğlu, E. & Özdemir, A. R. (Ed) (2014). Bir disiplinin iç dünyası: Modern Türk coğrafyası üzerine söyleşiler. İstanbul: İdil.
• Bird, J. (1993). The Changing Worlds of Geography. Oxford: Oxford Press.
• Brockman, J. (2014). Yeni hümanistler. J. Brockman (Ed). Yeni hümanistler: insandan evrene son bilimsel tartışmalar içinde, iii-xiv, çev. S. Nalan Büyükkantarcıoğlu, Alper Kumcu. Ankara: Tübitak.
• Brown, E. H. (1975). The content and relationhips of physical geography. Geographical Journal, 141, 35-48.
• Chorley, R. J., Beckinsale, R. P. & Dunn, A. J. (1973). The history of the study of landforms or the development of geomorphology. Volume 2: The life and work of William Morris Davis. London: Methuen.
• Clarck, M. J., Gregory, K. J. & Gurnell, A. M. (1987). Introduction: Change and continuity in physical geography. M. J. Clark, K. J. Gregory, A. M. Gurnell (Eds). Horizons in physical geography içinde, (s. 1-5). London: Macmillan.
• Collins, R. (2005). İkinci binyıl’da dünya entelektüel yapılarının ortak noktaları ve farklılıkları. I. Wallerstein (Ed), Modern küresel sistem içinde, (s. 197-213). Çev. Kürşad Atalar. İstanbul:Pınar Yayınları.
• Cowell, C. M. & Parker, A. J. (2004). Biogeography in the Annals. Annals of the Association of American Geographers, 94, 256-268.
• Çalışkan, O., Türkoğlu, N. & Matzarakis, A. (2013). The effects of elevation on thermal bioclimatic conditions in Uludağ (Turkey). Atmósfera, 26, 45-57.
• Çiçek İ. & Türkoğlu, N. (2009). The effects of urbanization on water vapour pressure in a semi-arid climate. Theorotical and Applied Climatology, 95, 125-134.
• Darkot, B. (1951). Türkiye coğrafyasının kuruluşuna bir bakış. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 1, 59-62.
• Davis, W. M. (1899). The geographical cycle. Geographical Journal, 14, 481–504.
• Demir, T., Seyrek, A., Westaway, R., Bridgland, D. & Beck, A. (2008). Late Cenozoic surface uplift revealed by incision by the River Euphrates at Birecik, southeast Turkey. Quaternary International, 186, 132–163.
• Doğan, U. (2011). Climate-controlled river terrace formation in the Kızılırmak Valley, Cappadocia section, Turkey: Inferred from Ar-Ar dating of Quaternary basalts and terraces stratigraphy. Geomorphology, 126, 66–81.
• Dönmez, Y. (1966). Trakya’nın bitki coğrafyası. (Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Coğrafya Enstitüsü, İstanbul). (Ayrıca bkz.
• Dönmez, Y. (1968). Trakya’nın bitki coğrafyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Coğrafya Enstitüsü Yayınları).
• Efe, R., Ekinci, D. & Cürebal, İ. (2008). Erosion analysis of Fındıklı creek catchment (NW of Turkey) using GIS based on Rusle (3D) method. Fresenius Environmental Bulletin, 17, 576-586.
• Erinç, S. (1973). 50 yılda coğrafya. Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı. Ankara: Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayınları.
• Erinç, S. (1997). Coğrafya. Cumhuriyet döneminde Türkiye’de bilim “sosyal bilimler” içinde (s. 51-55). Ankara: TÜBA Yayınları.
• Erol, O. (1993). Türkiye’de jeomorfoloji. Cumhuriyetin 70. Yılında Türkiye’de Bilim II, Bilim ve Teknik Dergisi Özel Eki içinde (s. 112-117). Ankara: Tübitak.
• Freeman, T. W. (1961). A Hundred Years of Geography. London: Cox Wyman.
• Gregory, K. J. (2000). The Changing Nature of Physical Geography. London: Arnold.
• Gregory, K. J. (2003). Physical geography and geography as an environmental science. R. Johnston ve M. Williams (Eds), A century of british geography içinde, (s. 93-136). Oxford: Oxford University Press.
• Gregory, K. J., Gurnell, A. M. & Petts, G. E. (2002). Restructuring physical geography. Transactions of the Institute of British Geographers, 27, 136-154.
• Gümüşçü, O. (2012). Katip Çelebi’den günümüze Türkiye’de coğrafyanın tarihi serüveni. TÜCAUM VII. Coğrafya Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s. 355-389). Ankara: TÜCAUM.
• Haines-Young, R. & Petch, J. (1986). Physical Geography: Its Nature and Methods. London: Paul Chapman Publishing.
• Harrison, S. (2005). What kind of science is physical geography. N. Castree, A. Rogers, D. Sherman (Eds), Questioning geography içinde, (s. 80-95), Oxford: Blackwell.
• Hartshorne, R. (1939). The nature of geography: A critical survey of current thought in the light of past. Annals of the Association of American Geographers, 29: 173-658.
• Horton, R. E. (1945). Erosional development of streams and their drainage basins: hydrophysical approach to quantitative morphology. Bulletin of the Geoglogical Society of America, 56, 275-370.
• Hütteroth, W. D. (1992). Cumhuriyet döneminde coğrafya biliminin gelişmesine dışarıdan bir bakış. Ata Dergisi, 2, 21-28.
• Inkpen, R. (2005). Science, Philosophy and Physical Geography. Oxon: Routledge.
• Işık, O. (1994). Değişen toplum/mekan kavrayışları: Mekanın politikleşmesi, politikanın mekanlaşması. Toplum ve Bilim, 64-65: 7-38.
• Johnston, R. (2003). Geography: a different sort of discipline? Transactions of the Institute of British Geographers, 28, 133-141.
• Johnston, R., Claval, P. (2013). Geography since the second world war. London: Routledge.
• Jones, R. L. (1980). Biogeography: Structure, process, pattern and change within the biosphere. Amersham: Hulton Educational Publications.
• Karabulut, M. (2003). An examination of relationships between vegetation and rainfall using maksimum value composite AVHRR-NDVI data. Turkish Journal of Botany, 27, 93-101.
• Karabulut, M. (2013). Fiziki coğrafya tarihi ve felsefesi. Coğrafyacılar Derneği yıllık kongresi bildiriler kitabı içinde (s. 428-433). Balıkesir: Coğrafyacılar Derneği.
• Kargıoğlu, M., Serteser, A., Şenkul, Ç. & Konuk, M. (2011). Bioclimatic characteristic of oak species Quercu macranthera subsp. syspirensis and Quercus petraea subsp. pinnatiloba in Turkey. Journal of Environmental Biology, 32, 127-131.
• Kayan, İ. (1999). Holocene stratigraphy and geomorphological evolution of the Aegean coastal plains of Anatolia. Quaternary Science Reviews, 18, 541-548.
• Kayan, İ. (2014). Fiziki Coğrafya Üzerine. E. Bekaroğlu, A. L. Özdemir (Eds), Bir disiplinin iç dünyası: Modern Türk coğrafyası üzerine söyleşiler içinde, (s. 73-94). İstanbul: İdil.
• Kuzucuoğlu, C., Christol, A., Mouralis, D., Doğu, A. F., Akköprü, E., Fort, M., Brunstein, D., Zorer, H., Fontugne, M., Karabıyıkoğlu, M., Scaillet, S., Reyss, J. L. & Guillou, H. (2010). Formation of the Upper Pleistocene terraces of Lake Van (Turkey). Journal of Quaternary Science, 25, 1124-1137.
• Leopold, L. B., Wolman, M. G. & Miller, J. P. (1964). Fluvial processes in geomorphology. San Francisco: Freeman.
• Lowe, J. J. & Walker, M. J. C. (1984). Reconstructing quaternary environments. Harlow: Longman.
• Marcus, M. G. (1979). Coming full circle: Physical geography in the twentieth century. Annals of the Association of American Geographers, 69, 521-532.
• McGarigal, K., Tağıl, Ş. & Cushman S. A. (2009). Surface metrics: an alternative to patch metrics for the quantification of landscape structure. Landscape Ecology, 24, 433-450.
• Nebeker, F. (1995). Calculating the weather: Meteorology in the 20th century. New York: Academic Press.
• Orme, A. R. (2011). The cycle of erosion: Changing times, changing science. J. A. Agnew, D. N. Livingston (Eds), The sage handbook of geographical knowledge içinde, 475-491, Sage: London.
• Özcan, H., Erginal, A. E., Akbulak, C., Sungur, A. & Bozcu, M. (2010). Physico-chemical characteristics of coastal dunes on the Saros Gulf, Turkey. Journal of Coastal Research, 26, 132-142.
• Özgür, E. M. & Yavan, N. (2013). Türk coğrafyacılarının iç hesaplaşması: Neden başaramadık, nasıl başarabiliriz? Beşeri Coğrafya Dergisi, 1, 14-38.
• Rhoads, B. L. (1999). Beyond pragmatism: The value of philosophical discourse for physical geography. Annals of the Association of American Geographers, 89, 760-771.
• Rhoads, B. L. (2004). Whitter pysical geography? Annals of the Association of American Geographers, 94, 748-755.
• Rhoads, B. L. (2005). Process/form. N. Castree, A. Rogers, D. Sherman (Eds), Questioning geography içinde, (s. 131-150), Oxford: Blackwell.
• Rhoads, B. L. & Thorn, C. E. (1994). Contemporary philosophical perspectives on physical geography with emphasis on geomorphology. Geographical Review, 84, 90-101.
• Roberts, N., Black, S., Boyer, P., Eastwood, W. J., Griffiths, H. I., Lamb, H. F., Leng, M. J., Parish, R., Reed, J. M., Twigg, D. & Yiğitbaşıoğlu, H. (1999). Chronology and stratigraphy of Late Quaternary sediments in the Konya basin, Turkey: Results from the KOPAL project. Quaternary Science Reviews, 18, 611-630.
• Sanır, F. (1943). Mürted ovasının jeomorfolojisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Coğrafya Enstitüsü, Ankara).
• Sarış, F. (2014). Klimatoloji Üzerine. E. Bekaroğlu, A. L. Özdemir (Ed.), Bir disiplinin iç dünyası: Modern Türk coğrafyası üzerine söyleşiler içinde, (s. 111-124). İstanbul: İdil.
• Sarış, F., Hannah D. M. & Eastwood, W. J. (2010). Spatial variability of precipitation regimes over Turkey. Hydrological Sciences Journal, 55, 234-249.
• Sauer, C. (1925). The morphology of landscape. University of California Publications in Geography 2, 2, 19-54.
• Sauer, C. (2005). Peyzajın morfolojisi. Y. Arı (Ed.). 20. yüzyılda Amerikan coğrafyasının gelişimi içinde (s. 53-84), çev. Yılmaz Arı, Konya: Çizgi Kitabevi.
• Schumm, S. A. (1977). The Fluvial System. New York: Wiley.
• Semple, E. (1911). Influences of Geographic Environment on the Basis of Ratzel’s System of Anthropogeographie. Henry Holt: New York.
• Semple, E. (2005). Fiziki çevrenin insana etkileri. Y. Arı (Ed.). 20. Yüzyılda Amerikan Coğrafyasının Gelişimi içinde (s. 23-37). çev. Yılmaz Arı. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Seyrek, A., Demir, T., Pringle, M., Yurtmen, S., Westaway, R., Bridgland, D., Beck, A. & Rowbotham, G. (2008). Late Cenozoic uplift of the Amanos mountains and incision of the middle Ceyhan river gorge, southern Turkey: Ar-Ar dating of the Düziçi basalt. Geomorphology, 97, 321-355.
• Skaggs, R. H. (2004). Climatology in American geography. Annals of the Association of American Geographers, 94, 446-547.
• Snow, P. C. (2001) İki Kültür. Çev. Tuncay Birkan. Ankara: Tübitak.
• Stoddart, D. R. (1986). On Geography and its History. Oxford: Blackwell.
• Strahler, N. A. (1952). Hypsometric (area-altitude) analysis of erosional topography. Geological Society of America Bulletin, 63: 1117-1142.
• Stremlin, B. (2007). Otoritenin kuruluşu: Modern dünya biliminin yükselişi. R. E. Lee, I. Wallerstein (Ed), İki kültürü aşmak içinde, (s. 17-49). Çev. Aysun Babacan. İstanbul: Metis.
• Şenkul Ç. & Doğan, U. (2013). Vegetation and climate of Anatolia and adjacent regions during the Last Glacial period. Quaternary International, 302, 110-122.
• Tekeli, İ. (2011). Türkiye için siyaset ve demokrasi yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Thrift, N. (2002). The future of geography. Geoforum, 33, 291-298.
• Tunay, R. (1954). Türkiye’de hakim rüzgarlar bakımından hava hareketleri. Ankara Üniversitesi, Coğrafya Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Tümertekin, E. (1971). Türkiye’de beşeri coğrafyanın gelişmesi. E. Tümertekin, F. Mansur ve P. Benedict (Eds). Türkiye: Coğrafi ve sosyal araştırmalar içinde (s. 1-16). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Türkeş, M. & Erlat, E. (2003). Precipitation changes and variability in Turkey linked to the North Atlantic Oscillation during the period 1930-2000. International Journal of Climatology, 23, 1771-1796.
• Türkeş, M., Koç, T. & Sarış, F. (2009). Spatiotemporal variability of precipitation total series over Turkey. International Journal of Climatology, 29, 1056-1074.
• Türkeş, M. & Tatlı, H. (2011). Use of the spectral clustering to determine cohorent precipitation regions in Turkey for the period 1919-2007. International Journal of Climatology, 31, 2055-2067.
• Vita-Finzi, C. (1969). The mediterranean valleys. Cambridge: Cambridge University Press.
• Wallerstein, I. (1998). The time of space, the space of time: the future of social science. Political Geography, 17, 71-82.
• Weart, S. R. (2003). The Discovery of Global Warming. Cambridge: Harvard University Press.
• Wooldridge, S. W. (1960). The progress of geomorphology. T. Griffith (Ed), Geography in the twentieth century içinde, 165-177, Methuen: London.
• Yavan, N. (2005). SCI ve SSCI bağlamında Türkiye’nin coğrafya biliminde uluslararası yayın performansının karşılaştırmalı analizi: 1945-2005. Coğrafi Bilimler Dergisi, 3, 27-55.
• Yiğitbaşıoğlu, H. (2014). Jeomorfoloji üzerine. E. Bekaroğlu, A. L. Özdemir (Eds), Bir disiplinin iç dünyası: Modern Türk coğrafyası üzerine söyleşiler içinde, (s. 95-110). İstanbul: İdil.
• Zreda, M., Çiner, A., Sarıkaya, M. A., Zweck, C. & Bayarı, S. (2011). Remarkably extensive glaciation and fast deglaciation and climate change in Turkey near the Pleistocene-Holocene boundary. Geology, 39, 1051-1054.