1924 Anayasası Döneminde Yurttaşlık Anlayışı

Yıl 2015, Cilt: 21 Sayı: 1, 13 - 43, 01.03.2015

Bihterin Vural Dinçkol Alper Işık

Öz

Yurttaşlık kavramı, gerek yazılı anayasaların varlığından önce gerek yazılı anayasalardan sonraki süreçte devlete ait olmanın esaslarını belirleyen kilit bir kavram olarak her zaman önem arz etmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş ve Osmanlı Devleti’nin çöküş aşamalarında ilk olarak 1876 Kanun-i Esasisi, daha sonradan 1909 yılında yapılan kapsamlı değişiklikler, 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ve son olarak da 1924 Anayasası yürürlüğe girmiştir. 1924 Anayasası, 6 bölümden ve 105 maddeden oluşur. Kendisinden önce yürürlükte olan 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanununun aksine daha detaylı düzenlemeler içermektedir. Bunun yanı sıra 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanununda yer almayan temel hak ve hürriyetlere ilişkin düzenlemeler 1924 Anayasasında yer almaktadır. Kuşkusuz düzenlenen temel hak ve özgürlüklerin öznesi yurttaşlardır. Anayasada yer alan hakların öznesi olan yurttaşların kimler olduğu da Anayasa metninde yer almaktadır. 

Makalede, yurttaş kavramının kısa bir tanımı ve günümüzde taşıdığı anlam ele alınacak, ardından 1876 Kanun-i Esasisi, 1909 değişiklikleri, 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ve 1924 Anayasasında yer alan yurttaş tanımları incelenecek ve 1924 Anayasasında yurttaşlık tanımına ilişkin yürütülen tartışmalara değinilecektir. 1924 Anayasasının yürürlüğe girmesiyle anayasada yer alan yurttaş tanımının analizi yapılacak ve 1924 Anayasasının yürürlükte olduğu dönemde yurttaşlık anlayışını yansıtan belli başlı kanunlardan bahsedilecektir. Ardından 1924 Anayasasında yer alan tanımın 1961 ve 1982 Anayasalarındaki yurttaş tanımıyla arasındaki farka dikkat çekilecektir. Son olarak ise ülkemizde sıklıkla gündeme gelen yeni bir anayasa hazırlanması düşüncesi göz önüne alınarak, muhtemel bir yurttaşlık tanımı önerisi sunulmaya çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

1924 Anayasası, yurttaşlık anlayışı, millet anlayışı, çoğulcu demokrasi, ulus-devlet

Kaynakça

• AĞAOĞULLARI, Mehmet Ali, Ulus-Devlet ya da Halkın Egemenliği, İstanbul, 2010