Tespit Edici İşlemlerle Bağlantılı Olarak İdari Yargılama Hukukunda Tespit Davalarının Uygulama Alanı ve Gerekliliği Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Cilt: 26 Sayı: 1, 131 - 145, 25.06.2020

Onur Kaplan , Gül Üstün

https://doi.org/10.33433/maruhad.715240

Öz

İdarenin kamu gücü ayrıcalıklarından yararlanarak tesis ettiği idari işlemlerin hukuk düzeninde etki ve sonuç doğurabilmesi karşısında, bireylerin temel hak ve hürriyetlerinin korunmasında en etkin yol yargısal başvuru olarak karşımıza çıkmaktadır. Bununla birlikte idari yargılama hukukunda dava türlerinin belirli formlarla ifade edilen sınırlı bir yapıda bulunduğu göz önüne alındığında; bu durumun bireylerin etkin bir yargısal yoldan yararlanamaması neticesine yol açacağı da ifade edilebilecektir. Özellikle idari işlemlerin çeşitli konulara yönelmesi ve hukuka uygunluk karinesinden yararlanması karşısında belirli hukuki konuların yargısal yola başvurularak saptanmasında bireylerin hukuki menfaatlerinin bulunduğundan bahsedilebilir. Bu anlamda kamu hukukunu ilgilendiren uyuşmazlıkların idari yargı düzeninde çözümlenmesi gereğine rağmen, idari yargılama hukukunda delil tespiti kurumunun sadece maddi olguların tespitine yönelmesi ve dava türlerinin sınırlı sayıda olduğu görüşü karşısında, söz konusu hukuki menfaatin tam olarak karşılanmasına yönelik herhangi bir hukuki müessesenin bulunmadığı belirtilebilir. Bu doğrultuda, çalışmada öncelikle tespit davası kavramı tanımlanarak uygulama alanı belirtilecek; sonrasında tespit davalarının idari yargılama hukukunda gerekliliği meselesi irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

İdari İşlem, İdari Dava, Tespit Davası, Delil Tespiti, Hukuki Menfaat

Kaynakça

• AKYILMAZ, Bahtiyar/SEZGİNER, Murat/KAYA, Cemil, Türk İdari Yargılama Hukuku, Savaş Yayınevi, Ankara, 2018.
• AUBY, Jean-Bernard, “Administrative Law in France”, Administrative Law of the European Union, Its Member States and the United States (A Comparative Analysis) (ed. SEERDEN, René/STROINK, Fritz), Intersentia, Antwerpen-Groningen, 2002, (ss.59-90).
• BİLGEN, Pertev, “İdari Uyuşmazlıklar, Hukuki Nitelikleri, Çözüm Usulleri”, II. Ulusal İdare Hukuku Kongresi Bildiri Özetleri, Danıştay Yayınları, Ankara, 1993, (ss.148-193).
• BULL, H. Peter/MEHDE, Veith, Allgemeines Verwaltungsrecht mit Verwaltungslehre, 8. Baskı, C. F. Müller Verlag, Heidelberg, 2009.
• CAN, Hacı, “Avrupa Birliği Yargılama Hukukunda Maddî Olayın Tespiti”, Fasikül Hukuk Dergisi, Sayı:43, 2013, (ss.7-17).
• CANDAN, Turgut, “Tespit Davası ve İdari Yargı”, DD. Sayı:72-73, 1989, (ss.3-7).
• CANDAN, Turgut, Açıklamalı İdari Yargılama Usulü Kanunu, Maliye ve Hukuk Yayınları, Ankara, 2006.
• ÇAĞLAYAN, Ramazan, İdari Yargılama Hukuku, 11.Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019.
• DEFOORT, Benjamin, La décision administrative, LGDJ, Paris, 2015.
• DERDİMAN, R. Cengiz, İdarî Yargının Genel Esasları, Alfa Aktüel Yayıncılık, Bursa, 2014.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Doğuş Matbaası, Ankara, 1962.
• DURAN, Lütfi, “İdari İşlem Niteliğinde Vergi Kararlarıyla Vergi Davalarının Çözümü (II)”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt:21, Sayı:1, 1988, (ss.63-77).
• DURSUN, Hasan, “İdari Yargıda Tespit Davasına Yer Verilmesi Bir Zorunluluktur”, Terazi Hukuk Dergisi, Sayı:24, 2008, (ss.111-135).
• ERDOĞDU, Ahmet, “Tespit Davası”, DD. Sayı:3, 1971, (ss.12-31).
• ERDOĞDU, Ahmet, “Almanya’da Tespit ve İptal Dâvalarının Uygulama Biçimi”, DD. Sayı:2, 1971, (ss.59-63). ERGEN, Cafer, İdari Yargı Davaları, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2008.
• ERKUT, Celal, “İ.Y.U.K. Çerçevesinde İdari Dava Türleri ve Bazı Usuli Değişiklikler”, İÜHFM, Cilt:51, Sayı:1-4, 1985, (ss.221-235).
• ERKUT, Celal, “Tespit Davasının İdari Bir Dava Türü Olarak Kabul Edilip Edilemeyeceği Sorununa Uyuşmazlık Mahkemesinin Yaklaşımı”, İHİD, Cilt:11, Sayı:1-2, 1990, (ss.6-17).
• ERKUT, Celal, “İdari Yargıya Başvuru Haklarının Sınırı ve İdari Davaların Kapsamı”, 2000 Yılında İdari Yargı Sempozyumu, Ankara 11-12 Mayıs 2000, Danıştay Yayınları, Ankara, 2000, (ss.89-96).
• ERKUT, Celal/SOYBAY, Selçuk, Anayasa ve İdari Yargılama Hukukuna İlişkin Kanunlar, 5. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2001.
• FİŞ ÜSTÜN, Gül, “Yatırımcıları Koruma Fonu Tarafından Tesis Edilen İdari Para Cezası Bildirim Tutanaklarının Niteliği”, Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:1, Sayı:2, 2011, (ss.64-72).
• FROMONT, Michel, “Avrupa Topluluğu’na Üye Devletlerde, İdari Kararlar Karşısında Bireylerin Geçici Olarak Korunması Sorunu” (çev. ERKUT, Celal), İHİD, Cilt:7, Sayı:1-3, 1986, (ss.37-71).
• GÖZLER, Kemal, İdare Hukuku Cilt-II, 3.Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa, 2019.
• GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref/TAN, Turgut, İdare Hukuku Cilt II: İdari Yargılama Hukuku, 7. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2014.
• GÜNDAY, Metin, “İdari Yargının Görev Alanının Anayasal Dayanakları”, Anayasa Yargısı Dergisi, Sayı:14, 1997, (ss.347-358).
• GÜRAN, Sait, “Yargı Denetiminin Kapsamı”, İÜHFM (Ord. Sulhi Dönmezer’e Armağan), Cilt 52, Sayı:1-4, 1985, (ss.35-45).
• İNCEOĞLU, Sibel, “Hukuk Devletinin İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi ve Türk Anayasa Mahkemesi Kararlarında Tezahürü: Karşılaştırmalı Bir Çalışma”, Anayasa Hukuku Dergisi, Cilt:4, Sayı:7, 2015, (ss.85-108).
• KALABALIK, Halil, İdari Yargılama Hukuku, 13. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019.
• KAPLAN, Gürsel, İdari Yargılama Hukuku, Ekin Yayıncılık, Bursa, 2016.
• KARAHANOĞULLARI, Onur, “İdari İşlem Niteliğinde Yargı Kararları ve Vergi Davaları”, Prof. Dr. A. Şeref Gözübüyük’e Armağan, Turhan Kitabevi, Ankara, 2005, (ss.199-214).
• KARAHANOĞULLARI, Onur, İdarenin Hukukla Kavranması: Yasallık ve İdarî İşlemler, Turhan Kitabevi, Ankara, 2019.
• KARAHANOĞULLARI, Onur, İdari Yargı İdarenin Hukuka Zorlanması, Turhan Kitabevi, Ankara, 2019.
• KURU, Baki, Tesbit Dâvaları, AÜHF Yayınları, Ankara, 1963.
• ODER, Burak/AYANOĞLU, Taner, “Yorum ve Tespit Davaları”, İdari Yargının Yeniden Yapılandırılması ve Karşılaştırmalı İdari Yargılama Usulü Danıştay 133. Yıl Sempozyumu, Danıştay Yayınları, Ankara, 2003, (ss.105-140).
• ÖZAY, İl Han, Günışığında Yönetim, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2004.
• ÖZAY, İl Han, Günışığında Yönetim II: Yargısal Korunma, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2010.
• ÖZKOL, Adil, Uyuşmazlık Mahkemesi Kararları Açısından İdari Yargının Görev Alanı, Sevinç Matbaası, Ankara, 1970.
• ÖZSOYLU, Kırdar, “İdari Yargıda Tesbit Davalarının Yeri”, DD. Sayı:68-69, 1988, (ss.136-139).
• PAZARCI, Ayşe Almıla, İdârî Yargılama Hukuku Açısından Tespit Davasının Uygulanabilirliği, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya, 2014.
• PRÉVÉDOUROU, Eugénie, Les recours administratifs obligatoires étude comparée des droits Allemand et Français, LGDJ, Paris, 1996.
• SCHENKE, Wolf-Rüdiger, Verwaltungsprozessrecht, 12.Baskı, C. F. Müller Verlag, Heidelberg, 2009.
• SUNAY, Süheyla Şenlen, İdari Yargılama Usulüne Hakim Olan İlkeler Karşısında İsbat ve Delil Hususları, Kazancı Yayınları, İstanbul, 1997.
• TAN, Turgut, “Sınav Notları ve Yargısal Denetim”, DD. Sayı:18, 1975, (ss.187-192).
• TAN, Turgut, İdare Hukuku, 7. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2018.
• TANRIVERDİ, Ayşe Almıla, “Danıştay Beşinci Dairesinin 03.02.1988 Tarih, 1987/2333 E. 1988/408 K. Sayılı Kararı Uyarınca Danıştay’ın Tespit Davasına Bakışı”, 5.İdare Hukuku Buluşması “Danıştay Kararı İncelemeleri” 4-6 Mayıs 2018, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2019, (ss.107-116).
• ULUSOY, Ali D., İdari Yargılama Hukuku, Yetkin Yayıncılık, Ankara, 2020.
• YASİN, Melikşah, İdari Yargılama Usulünde İspat, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2015.
• YAŞAR, H. Nuri, İdari Yargı Kararlarının Etkinleştirilmesi Arayışında İdari Yargı İdari Yargıç Yargısal Emir, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• YILDIRIM, Turan, “Yargı Kararlarının Uygulanmaması Sorunu”, İdari Yargının Yeniden Yapılandırılması ve Karşılaştırmalı İdari Yargılama Usulü Danıştay 133. Yıl Sempozyumu, Danıştay Yayınları, 2001, (ss.153-164).
• ZABUNOĞLU, Yahya K., İdare Hukuku Cilt-II, Yetkin Yayıncılık, Ankara, 2012.