Uluslararası Hukukta İsnat Meselesi Bakımından Soykırım İddiaları ve Osmanlı Ermenileri Soykırımı İddiası’nın Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 1, 64 - 119, 30.06.2021

Hakkı Hakan Erkiner

https://doi.org/10.33433/maruhad.936313

Öz

Bu makâlede devletlerin uluslararası sorumluluğu dâiresinde uluslararası hukukta isnat meselesi bakımından soykırım iddiaları ve bu çerçevede Osmanlı Ermenileri Soykırımı İddiası isnat unsurunun ispâtı şartı bakımından değerlendirilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı Esnâsında Vukûu Rivâyet Edilen Osmanlı Ermenileri Kırımı’na ilişkin Osmanlı Ermenileri Soykırımı iddiasından dolayı uluslararası sorumluluğu uluslararası hukuka göre ileri sürülemese de; Soykırım Suçunun Önlenmesine ve Cezalandırılmasına Dair Sözleşme uluslararası hukuka göre geçmişe etkili olmasa da; Osmanlı Ermenileri Soykırımı İddiası hakkında uluslararası yargı kararı bulunmasa da; eldeki makâlede, belirtilen bu üç hukukî engel yokmuşçasına, uluslararası hukukta isnat meselesi bakımından soykırım iddialarına uygulanan uluslararası sorumluluk hukuku usûlünü incelemiş ve Osmanlı Ermenileri Soykırımı İddiası’nı değerlendirmiş bulunmaktayız. Osmanlı Ermenileri Soykırımı İddiası için uluslararası hukuka göre değerlendirmemiz odur ki, uluslararası hukuk bakımından orta yerde ne ihlâl unsuru bulunan, ne isnat edilmek için kanıtlanması gerekenlerin ispâtı şartı yerine gelmiş, ne de var olan bir devlete karşı uluslararası sorumluluğun ileri sürülebildiği mevcut bir uluslararası haksız fiil vardır.

Anahtar Kelimeler

uluslararası hukuk, uluslararası sorumluluk, uluslararası haksız fiil, uluslararası hukuka aykırı eylem, isnat, atfedilme, soykırım, Ermeni, Türkiye, Osmanlı, Birleşmiş Milletler, Uluslararası Hukuk Komisyonu, A/RES/56/83, Uluslararası Adalet Divanı, BM, UAD, UHK, TC

Kaynakça

• A/RES/56/83; https://undocs.org/A/RES/56/83 (01.05.2021); https://undocs.org/fr/A/RES/56/83 (01.056.2021)
• Activités militaires et paramilitaires au Nicaragua et contre celui-ci, Nicaragua c. États-Unis d’Amérique, fond, CIJ Recueil 1986; https://jusmundi.com/fr/document/decision/fr-activites-militaires-et-paramilitaires-au-nicaragua-et-contre-celui-ci-nicaragua-c-etats-unis-damerique-arret-fond-friday-27th-june-1986 (28.04.2021)
• Affaire Bolivar Railway Company Nation Unies, Recueil des sentences arbitrales, vol. IX, 1903
• Affaire Caire, Nations Unies, Recueil des sentences arbitrales, vol. V, 1929
• Affaire Chevreau, Nation Unies, Recueil des sentences arbitrales, vol. II, 1931
• Affaire Dix, Nation Unies, Recueil des sentences arbitrales, vol. IX, 1902
• Affaire French Company of Venezuela Railroads, Nation Unies, Recueil des sentences arbitrales, vol. X, 1902
• Affaire Moses, John Bassett Moore, International Arbitrations, vol. III, 1871
• Affaire Pellat, Nation Unies, Recueil des sentences arbitrales, vol. V, 1929
• Affaire Pinson, Nation Unies, Recueil des sentences arbitrales, vol. V, 1928
• Affaire Puerto Cabello and Valencia Railway Company, Nation Unies, Recueil des sentences arbitrales, vol. IX, 1903
• Affaire relative à l’application de la Convention pour la prévention et la répression du crime de genocide, Bosnie-Herzegovine c. Serbie-et-Montenegro, CIJ, 2007; https://www.icj-cij.org/fr/affaire/91 (01.05.2021)
• Affaire Salvador Commercial Company, Nations Unies, Recueil des sentences arbitrales, vol. XV, 1902
• Affaire Solis, Nation Unies, Recueil des sentences arbitrales, vol. IV, 1928
• Affaire Tellini, SDN, Journal officiel, quatrième année, no.11, novembre 1923; https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k9791854m.r=tellini?rk=21459;2 (01.05.2021)
• Affaire Velasquez Rodriguez, Cour interaméricaine des droits de l’homme, Série C, No 4, 1989
• Ahmet Şahin, “Türk’ü Öğretmek: Ermeni Tarih Ders Kitaplarında Türk İmgesi”, Ermeni Araştırmaları, sayı 46, 2013; https://dergipark.org.tr/tr/pub/erma/issue/43030/521000 (06.05.2021)
• Application de la Convention Pour la Prévention et la Répression du Crime de Génocide (Croatie c. Serbie), Arrêt du 3 Février 2015, CIJ, Recueil 2015; https://www.icj-cij.org/public/files/case-related/118/118-20150203-JUD-01-00-FR.pdf (02.05.2021)
• Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide, Bosnia and Herzegovina v. Serbia and Montenegro, ICJ, 2007; https://www.icj-cij.org/en/case/91 (01.05.2021)
• Application of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide (Croatia v. Serbia), Judgment of 3 February 2015, ICJ Reports 2015, para. 119; https://www.icj-cij.org/public/files/case-related/118/118-20150203-JUD-01-00-EN.pdf (02.05.2021)
• Armstrong Cork Company, Nations Unies, Recueil des sentences arbitrales, vol. XIV, 1953; https://legal.un.org/riaa/cases/vol_XIV/159-173.pdf (28.04.2021)
• Armstrong Cork Company, UNRIAA, vol. XIV; https://legal.un.org/riaa/volumes/riaa_XIV.pdf (28.04.2021)
• Bahadır Bumin Özarslan, “Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi Açısından Hocalı Katliamı”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, 2014
• Bayram Bayrakdar, “Tarih ve Propaganda: Morgenthau’nun Öyküsü ve Mavi Kitap Örneği”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVI/33, Güz 2016; https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/473621 (06.05.2021)
• Bilâl N. Şimşir, Malta Sürgünleri, Bilgi, İstanbul, 1985
• British Claims in the Spanish Zone of Morocco; UNRIAA, vol. II; https://jusmundi.com/en/document/decision/fr-biens-britanniques-au-maroc-espagnol-espagne-contre-royaume-uni-sentence-friday-1st-may-1925 (28.04.2021)
• Cemil Bilsel, Devletler Hukuku, Birinci Kitap, Devletler, Kenan Basımevi, İstanbul, 1941
• Center for Transitional Justice, “The Applicability of the United Nations Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide to Events Which Occured During the Early Twentieth Century, Legal Analysis Prepared for the International Center for Transitional Justice”, 2002; https://www.ictj.org/sites/default/files/ICTJ-Turkey-Armenian-Reconciliation-2002-English.pdf (05.05.2021)
• Ceren Zeynep Pirim, Devletlerin Uluslararası Sorumluluğa Halefiyeti, Turhan, Ankara, 2015
• Claims of Italian Nationals Resident in Peru, UNRIAA, vol. XV; http://www.worldcourts.com/pca/eng/decisions/1912.05.03_Italy_v_Peru.pdf (28.04.2021)
• Convention de Vienne sur le droit des traités, Nations Unies, Recueil des traités, vol. 1155
• Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide, Approved and proposed for signature and ratification or accession by General Assembly resolution 260 A (III) of 9 December 1948; https://www.un.org/en/genocideprevention/documents/atrocity-crimes/Doc.1_Convention%20on%20the%20Prevention%20and%20Punishment%20of%20the%20Crime%20of%20Genocide.pdf (01.05.2021)
• Corfu Channel, Merits, Judgment, ICJ Reports 1949; https://www.icj-cij.org/public/files/case-related/1/001-19490409-JUD-01-00-EN.pdf (28.04.2021)
• David Ruzié, Droit international public, Dalloz, Paris, 2000
• David Tolbert, “The Armenian Genocide: 100 Years of Denial (And Why It’s In Turkey’s Interest to End It)”; ICTJ, 24.04.2015; https://www.ictj.org/news/armenian-genocide-100-years-denial (05.05.2021)
• Deniz Akçay, “Türkiye Cumhuriyeti / Osmanlı Devleti ve Ardıllık/Devamlılık Sorunsalının Görelileşmesi”, AVİM Avrasya İncelemeleri Merkezi, Rapor No. 13, Ankara, Mayıs 2017; https://avim.org.tr/images/uploads/Rapor/rapor13.pdf (06.05.2021)
• Derk Jan van der Linde, “The Armenian Genocide Question & Legal Responsibility”, Review of Armenian Studies, No. 24, 2011; https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/777647 (07.05.2021)
• Détroit de Corfou, fond, CIJ Recueil 1949; https://jusmundi.com/fr/document/decision/fr-detroit-de-corfou-royaume-uni-de-grande-bretagne-et-dirlande-du-nord-c-albanie-arret-fond-y-compris-le-texte-des-declarations-de-mm-basdevant-et-zoricic-saturday-9th-april-1949 (28.04.2021)
• Dickson Car Wheel Company, Nations Unies, Recueil des sentences arbitrales, vol. IV, 1931; https://legal.un.org/riaa/cases/vol_IV/669-691.pdf (28.04.2021)
• Dickson Car Wheel Company, UNRIAA, vol. IV; https://legal.un.org/riaa/cases/vol_IV/669-691.pdf (28.04.2021)
• Dilaver Nişancı, “Soykırım Suçu ve 1915 Olayları”, Dicle Üniversitesi Adalet Meslek Yüksekokulu Dicle Adalet Dergisi, Cilt 4, Sayı: 1, Yıl 2020; https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1487986 (07.05.2021)
• Doğanay Eryılmaz, “Ermeni Literatüründe Anıların Niteliği ve Yazılış Amaçları”, Ermeni Araştırmaları, sayı 39, 2011, ss. 187-212; https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/639706 (06.05.2021)
• Dominique Carreau, Droit International, Pedone, Paris, 1986
• Draft articles on responsibility of States for international wrongful acts with commentaries, 2001; https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/commentaries/9_6_2001.pdf (28.04.2021)
• Draft articles on the responsibility of international organizations, with commentaries, 2011; https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/commentaries/9_11_2011.pdf (28.04.2021)
• Drozd et Janousek c. France et Espagne, CEDH, Série A, no. 240, 1992
• Ebru Çoban Öztürk, “Tarih, Travma ve Kimlik: Ermeni Diasporasında Kimlik ve Kimliğin Yeni Nesillere Aktarımı”, Ermeni Araştırmaları, sayı 52, 2015; https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/638612 (06.05.2021)
• Edip Çelik, Milletlerarası Hukuk, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1962
• Elif Uzun, “Devletin Milletlerarası Hukuka Aykırı Eyleminden Sorumluluğu”, Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Eskişehir, 2007
• Emre Öktem, “Turkey Successor or Continuing State of the Ottoman Empire”, Leiden Journal of International Law, vol. 24/3, 2011
• Ersin Şare, “Soykırım Suçundaki Özel Kast”, Hacettepe HFD, 10 (2), 2020; https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1167719 (07.05.2021)
• Factory at Chorzów, Jurisdiction, Judgment No. 8, 1927, PCIJ, Series A, No. 9; http://www.worldcourts.com/pcij/eng/decisions/1927.07.26_chorzow.htm (28.04.2021)
• Factory at Chorzów, Merits, Judgment No. 13, 1928, PCIJ, Series A, No. 17, s. 29; https://jusmundi.com/en/document/decision/en-factory-at-chorzow-merits-judgment-thursday-13th-september-1928 (28.04.2021)
• Farhad Mammadov, “Armenian Genocide: Not A Historical Fact, Rather Political Myth”, Review of Armenian Studies, No. 29, 2014, ss. 115-126; https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/777567 (07.05.2021)
• Farhad Mammadov, “Ermeni Soykırımı: Tarihsel Bir Gerçek Değil, Siyasi Bir Masal”, Ermeni Araştırmaları, sayı 48, ss. 109-120; https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/639393 (06.05.2021)
• François Finck, “L'imputabilité dans le droit de la responsabilité internationale: essai sur la commission d'un fait illicite par un Etat ou une organisation internationale”, Thèse du Doctorat, Université de Strasbourg, 2011 Gabčíkovo-Nagymaros Project (Hungary/Slovakia), Judgment, ICJ Reports 1997; https://www.icj-cij.org/en/case/92/judgments (28.04.2021)
• Genel Kurmay Başkanlığı, Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, Cilt I-II, Genelkurmay ATASE ve Genelkurmay Denetleme Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2005
• Genel Kurmay Başkanlığı, Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, Cilt III-IV, Genelkurmay ATASE ve Genelkurmay Denetleme Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2006
• Genel Kurmay Başkanlığı, Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, Cilt V-VI, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2006
• Genel Kurmay Başkanlığı, Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, Cilt VII, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2007
• Genel Kurmay Başkanlığı, Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918, Cilt VIII, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2008
• Giovanni Bonello, “The Malta Trials and The Turkish-Armenian Question”, Birinci Dünya Savaşı Belgeleri Sempozyum Bildirileri, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı Yayın No. 141; https://www.devletarsivleri.gov.tr/varliklar/dosyalar/eskisiteden/yayinlar/osmanli-arsivi-yayinlar/dunya_savasi_sempozyumu.pdf (04.05.2021)
• Gündüz Aktan, “The Armenian Issue - Ermeni Sorunu” in Gündüz Aktan, What He Said and What He Wrote - Söyledikleri ve Yazdıkları, Özyurt Matbaacılık, Ankara, 2012; https://www.mfa.gov.tr/site_media/html/gunduz-aktan-kitap-soyledikleri-ve-yazdiklari.pdf (06.05.2021)
• Gündüz Aktan, “The Armenian Problem and International Law”; https://www.mfa.gov.tr/data/DISPOLITIKA/ErmeniIddialari/gunduz-aktan-the-armenian-problem-and-international-law-2001.pdf (07.05.2021)
• Hakkı Hakan Erkiner, “Devletin Haksız Fiilden Dolayı Uluslararası Sorumluluğunda Uluslararası Hukuk Komisyonu’nun Tespit Ettiği İsnat Kuralları”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi (MÜHF-HAD), C. 13, Sa. 3-4; http://dspace.marmara.edu.tr/handle/11424/2010 (07.05.2021)
• Hakkı Hakan Erkiner, “Devletin Haksız Fiilden Kaynaklanan Milletlerarası Sorumluluğu”, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Hukuk Anabilim Dalı Kamu Hukuku Bilim Dalı, İstanbul, 2008; https://marmara.academia.edu/HakkıHakanErkiner (28.04.2021); https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp (28.04.2021)
• Hakkı Hakan Erkiner, “Devletin Uluslararası Sorumluluğunun Kaynağı ve Sonuçları - Birleşmiş Milletler Uluslararası Hukuk Komisyonu’nun Çalışmaları ve Uluslararası Yargı Kararları Işığı Altında”, Yüksek Lisans Tezi, Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Ekim 2002; https://marmara.academia.edu/HakkıHakanErkiner (07.05.2021)
• Hakkı Hakan Erkiner, “Uluslararası Topluluk Kavramı”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt 16, Sayı 1-2, Yıl 2010; https://marmara.academia.edu/HakkıHakanErkiner (07.05.2021)
• Hakkı Hakan Erkiner, “Uluslararası Topluluk Kavramının Başlıca Görünümleri”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt 16, Sayı 1-2, Yıl 2010; https://marmara.academia.edu/HakkıHakanErkiner (07.05.2021)
• Hakkı Hakan Erkiner, “Yirmi Birinci Yüzyılda Birleşmiş Milletler’in Hukuk Devleti ve Hukukun Üstünlüğü Yaklaşımı ve Bunun Uluslararası Hukuk Bakımından Yeri ve Değeri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 71, Sayı 1, Yıl 2013; https://marmara.academia.edu/HakkıHakanErkiner (07.05.2021).
• Hakkı Hakan Erkiner, Devletin Haksız Fiilden Kaynaklanan Uluslararası Sorumluluğu, On İki Levha, İstanbul, 2010
• Hakkı Hakan Erkiner, Tercüme - Devletin Uluslararası Sorumluluğu Maddeleri - Responsibility of States - Responsabilité de l’État; https://marmara.academia.edu/HakkıHakanErkiner (28.04.2021)
• Hakkı Hakan Erkiner, Uluslararası Terörizme Karşı Meşrû Müdâfaa, Seçkin, Ankara, 2020
• Hakkı Hakan Erkiner, Uluslararası Terörizme Karşı Meşrû Müdâfaa, Seçkin, Ankara, 2021
• Hande Seher Demir, “Ermeni Meselesinin Hukuki Boyutu”, Doktora Tezi, T.C. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, 2018
• Hatem Cabbarlı, “Ermeni Siyasal Düşüncesinde Terörizm”, Ermeni Araştırmaları, sayı 45, 2013; https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/639525 (06.05.2021)
• Hazel Çağan, “Ermeni Kültürü ve Ermeni Propagandası”, Ermeni Araştırmaları, sayı 46; https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/639473 (06.05.2021)
• Henri D. Bosly, Damien Vandermeersch, Génocide, crimes contre l’humanité et crimes de guerre face à la justice, Bruylant, Bruxelles, 2010
• Hüseyin Pazarcı, Türk Dış Politikasının Başlıca Sorunları, Turhan, Ankara, 2015