Türkiye'de Hukuk Eğitimi, Mevzuat ve Uygulamada Toplumsal Cinsiyete Duyarlılık

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 2, 933 - 982, 03.12.2021

Özlem Yenerer Çakmut , Özge Yücel Dericiler , Sendi Yakuppur Işık Özer , Ferhat Yıldırım

https://doi.org/10.33433/maruhad.1016933

Öz

Eğitim, içerik ve yöntemine bağlı olarak toplumsal cinsiyete dayalı ayırımcılığı yeniden üreten süreçlerden biri olabileceği gibi, toplumsal cinsiyet eşitsizliğiyle mücadelenin temel araçlarından biri de olabilir. Bu nedenle, eğitimin her kademesinde ve eğitim yoluyla toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasını sorunsallaştırmak önem taşır. Aynı nedenle ve hukukun ataerkil bir sistem olduğu kabulünden hareketle, hukuk eğitiminin ve eğitimde kullanılan materyallerin de toplumsal cinsiyet perspektifinden gözden geçirilmesi gerekir. Bu çalışma, bir Hukuk Fakültesinden bir grup akademisyenin bir araya gelerek kendi alanlarıyla ilgili mevzuatı ve uygulamaları toplumsal cinsiyet açısından incelemeleri ve tespit ettikleri sorunlar ile önerilerini bir araya getirmeleriyle ortaya çıkmıştır. Bu kapsamda, öncelikle toplumsal cinsiyet kavramı ve hukuk ile ilişkisine ilişkin çerçeve çizilmiş, daha sonra medeni hukuk, ceza hukuku, ticaret hukuku ve uluslararası insan hakları hukukunda toplumsal cinsiyete ilişkin öğrencilerin dikkatlerine sunulması gerektiği düşünülen sorunlar değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hukuk eğitimi, Toplumsal cinsiyet, Eşitlik, Ayırımcılık, Sürdürülebilir kalkınma

Kaynakça

• Abik Y, Kadının Soyadı ve Buna Bağlı Olarak Çocuğun Soyadı (Seçkin 2005).
• Akın M Y ve Yağmur S, ‘Türk Anonim Şirketler Hukukunda Eşit İşlem İlkesinin Uygulanması Açısından Objektif Kriter Kavramı’ (2018) 13(144) Terazi Aylık Hukuk Dergisi 96–105.
• Aksakal H, “Yargıtay Kararlarında Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği: “Erkekler Lehine İşleyen Haksız Tahrik Kurumu””, (2018), 1, Suç ve Ceza, Ceza Hukuku Dergisi, 25-46.
• Arkan S, Ticari İşletme Hukuku (24. Baskı, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü 2018).
• Aydın D H, “Kadınların Adalete Erişimi”, (2015), 4, ABD, 77-107.
• Aydın Ünver T ve Dursun Karaahmetoğlu Ş, ‘Ana ile Çocuk Arasında Kurulan Soybağının Reddi’ iç Zeynep Özlem Üskül Engin (ed), Toplumsal Cinsiyet ve Hukuk (I) (On İki Levha 2019) 299-333.
• Bahtiyar M, Ticari İşletme Hukuku (21. Baskı, Beta 2020).
• Bay Yılmaz Ö, ‘Topluma Değer Katan Şirketler’, Ekonomist (29.12.2019) <https://www.ekonomist.com.tr/dosya/topluma-deger-katan-sirketler.html> Erişim Tarihi 13.04.2021.
• Birinci Uzun T, ‘Aile Soyadı Çıkmazı- Anayasa Mahkemesi’nin Çocuğun Soyadının Velayeti Kendisine Bırakılan Annesi Tarafından Değiştirilmesi Hakkındaki 25 Haziran 2015 Tarihli ve 2013/3434 Başvuru Sayılı Kararının İncelenmesi’ (2016) (4) Ankara Barosu Dergisi 97-137.
• Bozkurt Yaşar S, Anonim Şirketlerde İşadamı Kararı İlkesinin (Business Judgment Rule) Uygulanması (Beta 2015).
• Bunch C, ‘Transforming Human Rights from a Feminist Perspective’ iç Julie Peters Women’s Rigths, Human Rights: International Feminist Perspectives (Routledge 1995).
• Centel N, “Yeni Türk Ceza Yasası Ve Kadın”, 1-16.
• Centel N, Zafer H ve Çakmut Ö, Karşılaştırmalı ve Tablolu Türk Ceza Kanunu ve İlgili Mevzuat, (18.Bası, Beta 2020).
• Centel N, Zafer H ve Çakmut Ö, Türk Ceza Hukukuna Giriş, (11.Bası, Beta 2020).
• Centel N, Zafer H ve Çakmut Ö, Türk Ceza Kanunu, Ceza Muhakemeleri Usulü Kanun ve Yeni Türk Ceza Kanunu, (4. Bası, Beta 2004).
• Charlesworth H, ‘Human Rights as Men’s Rights’ iç Julie Peters and Andrea Wolper (eds) Women’s Rigths, Human Rights: International Feminist Perspectives (Routledge 1995).
• Charlesworth H, Chinkin C and Wright S, ‘Feminist Approaches to International Law’ (1991) 85(4) The American Journal of International Law 613.
• Çağlar-Gürgey F İ, ‘‘Feminist Hukuk Kuramı’ Nedir?’ (2014) 1(5) Hukuk Kuramı 28, 29-30.
• Çağlar-Gürgey F İ ve Yücel-Dericiler Ö, ‘Uluslararası İnsan Hakları Hukukunda Özen Yükümlülüğünün Dönüşümünün Bir Örneği Olarak CEDAW Komitesi’nin 35 Sayılı Tavsiye Kararı’ (2019) 1 Ankara Barosu Dergisi 231-266.
• Çakırca S İ, ‘Turkish Civil Code and CEDAW: Never Shall the Twain Meet?’ (2015) 45(62) Annales de la Faculté de Droit d’Istanbul 145-192.
• Çakmut Ö Y, “Cinsel Suçlarda Hukuksal Boyut”, (2018), 4(1), Türkiye Klinikleri Adli Tıp- Özel Konular, 65-72.
• Çakmut Ö Y, “Yargı Kararları Işığında Genital Muayene Suçu (TCK m.287)”, iç Yener Ünver ve İ.Hamit Hancı (edr), V. Uluslararası Sağlık Hukuku Kongresi, Özyeğin Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Adli Bilimciler Derneği, Balıkesir Barosu, (Seçkin 2020), 125-138.
• Çakmut Ö Y ve Akyıldız A, “Sporda Ayrımcılık ve Türk Ceza Hukuku” (2021), III (2), İstanbul Spor Hukuku Dergisi, 3-53. Çelebi Ö, ‘Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Bağlamında Kadının Soyadı ve Soyadının Çocuğa Aktarımı’ (2019) (2) Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 537-614.
• Demir E, Sermaye Piyasası Kurulu’nun Anonim Şirketlerdeki Yönetim Kuruluna İlişkin Kurumsal Yönetim İlkeleri (Oniki Levha 2013).
• Develioğlu M, ‘Rupture d’égalité entre hommes et femmes autour de la question du nom de famille en Turquie’ (2013) 65(4) Revue Internationale de Droit Comparé 859-878.
• Dönmezer S, Umumî Âdap ve Aile Nizamı Aleyhine Cürümler, (İstanbul Üniversitesi Yayınları 1945).
• Dumanlı D, ‘Reklamlarda Toplumsal Cinsiyet Kavramı ve Kadın İmgesinin Kullanımı; Bir İçerik Analizi’ (2011) 1(2) Yalova Sosyal Bilimler Dergisi 132–149.
• Ekşi N, ‘Medeni Kanunun Kadının Soyadına İlişkin Hükmünün AİHS, Anayasa, Cedaw ve Möhuk Kapsamında Değerlendirilmesi’ (2012) Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Özel Sayısı, 2011/II – 2012/I, Prof.Dr. Erhan ADAL’a Armağan 311-331.
• “En Yüksek Kadın İstihdam Oranı Yüzde 55 İle Sigorta Sektöründe” Sigortix (2014)
• Erdem J G, “Yargı Kararlarında Kanun Önünde Eşitlik İlkesi Ve Kadın Erkek Eşitliği”, (2017), 4 (8), Akademik Hassasiyetler, 19-44.
• Ergene D, ‘İnsan HaklarıHukukundaki Gelişmeler Işığında Türk Hukukunda Kadının ve Çocuğun Soyadı Meselesi ve Medeni Kanunda Değişiklik Önerisi’ (2011) 31(2) Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, 123-176.
• Ertürk Y, Sınır Tanımayan Şiddet: Paradigma, Politika ve Pratikteki Yönleriyle Kadına Şiddet Olgusu, (Metis 2015).
• Gerçek L Ç, “Yargıtay Kararlarıyla Cinsel Taciz Suçu”, (2011), 60 (1), AÜHFD, 47-82.
• “Goal 5: Achieve gender equality and empowerall women and girls”, <https://www.un.org/sustainabledevelopment/gender-equality/> Erişim Tarihi 13 Eylül 2021.
• Göktürk K, ‘Amerikan, Alman, İsviçre ve Türk Hukukunda İşadamı Kararı İlkesi’ (2011) 2(2) İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 207–246.
• Gülseven A S, ‘Türk Aile Hukukunda Toplumsal Cinsiyet Rolleri’ (2017) (132) Türkiye Barolar Birliği Dergisi 183-230.
• Helvacı S, ‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin ve Anayasa Mahkemesinin Kararları Işığında Evli Kadının Soyadı’ (2015) 35(1) MHB 157-169.
• Işıntan P, ‘Anayasa Mahkemesinin 8.12.2011 Tarihli Kararı Işığında Türk Hukukunda Velayet Hakkı Kendisine Verilmiş Kadının Çocuğun Soyadını Seçme Hakkı Mevcut Mudur?’ (2012) (1) Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 265-279.
• Kamuajans, ‘Girişimci Kadınlara 2021 Yılı Destek Veren Kamu Kurumları ve Sivil Toplum Örgütleri’ (Kamuajans, 16.06.2021) <https://www.kamuajans.com/> Erişim Tarihi: 26.09.2021.
• Karan U, “Türk Hukukunda Ayrımcılık Yasağı ve Türk Ceza Kanunu’nun 122.Maddesinin Uygulanabilirliği” (2007), 20 (73), Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 146-173.
• Kaufman N H ve Lindquist S A, ‘Critiquing Gender-Neutral Treaty Language: The Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women’ in Julia Peters ve Andrea Wolper (eds), Women’s Rights, Human Rights: International Feminist Perspective (Routledge 1995), 114-125.
• Kaya F, ‘Reklam ve Pazarlama Stratejileri: Bir Reklamda Olması Gerekenler’ (2018) 3(5) Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 99–111.
• Keskin S, ‘Kadın ve Erkek Girişimciler Arasındaki Farklılıklar’ (2017) 1(1) Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü e-Dergi 64–76. Kılınç Savrul B ve Akyüz D, ‘Türkiye Ekonomisinde Kadın Girişimcilerin Mevcut Durumu ve Geliştirilmesine Yönelik Çözüm Önerileri’ (2016) 11(1) ÇÖMÜ Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi 165–185.
• Kılıçoğlu A, ‘Medeni Kanun Açısından Kadın-Erkek Eşitliği’ (1991) (1) Ankara Barosu Dergisi 9-17.
• Mikkola M., ‘Feminist Perspective on Sex and Gender’, (Stanford Encyclopedia of Philosophy Fall 2019 edition), Edward N. Zalta (ed.), <https://plato.stanford.edu/archives/fall2019/entries/feminism-gender/> Erişim Tarihi 13 Ağustos 2021.
• Moroğlu N, ‘Kadının Kimlik Sorunu: Kadının Soyadı’ (2012) Türkiye Barolar Birliği Dergisi 245-268. Mossman M J, “Shoulder To Shoulder”: Gender And Access To Justice”, 350-363.
• Nomer H, ‘Avrupa Birliği’ne Üye Devletlerde ve Türkiye’de Evlenen Kadının ve Ortak Çocuğun Soyadı’ (2002) (22) Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni 421-450.
• Nowak M, International Human Rights Regime (Martinus Nijhoff Publishers 2003).
• Oakley A, Sex, Gender and Society (Gower Publishing 1985).
• Oktay Özdemir S, ‘Soyadı ve ile İlgili İsviçre Medeni Kanunu’nda 2013 Yılında Yürürlüğe Giren Değişiklikler ile Türk Hukukundaki Durumun Karşılaştırılması’ (2016) 22(3) Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 2017-2032.
• Önder A, Türk Ceza Hukuku, Özel Hükümler, (4.Bası Filiz Kitabevi 1994).
• Özen B, ‘Soyadının Soybağı Yoluyla Kazanılması ve Bu Yolla Kazanılan Soyadında Değişiklik Yapılması’ (2010) 16(3-4) Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 171-194.
• Özkaya E, Açıklamalı – İçtihatlı İnançlı İşlem ve Muvazaa Davaları (7. Baskı, Seçkin 2017).
• Pulaşlı H, ‘Türk Ticaret Kanunu Tasarısı’na Göre Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin Özen Yükümlülüğü ve Müteselsil Sorumluluğu’ (2009) 25(1) BATİDER 27–63.
• Reyhani Yüksel S, ‘Türk Medenî Kanunu Bakımından Kadın-Erkek Eşitliği’ (2014) 18(2) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 175-200.
• Romany C, ‘Women as Aliens: A Feminist Critique of the Public/Private Distinction in International Human Rights Law’ (1993) 6 Harvard Human Rights Journal.
• Sabancı Üniversitesi Kurumsal Yönetim Forumu, ‘Türkiye’de Yönetim Kurulunda Kadınlar’ (Yönetim Kurulunda Kadın Derneği, 2020) <https://www.yonetimkurulundakadin.org/assets/node_modules/source/pdf/sabanci-2020-8th_yillik_rapor.pdf> Erişim Tarihi: 25.04.2021.
• Scales A, Hukuki Feminizm: Aktivizm, Savunma ve Hukuk Kuramı (Dost 2019).
• Serozan R, Çocuk Hukuku (2. Baskı, Vedat 2005).
• Sert Sütçü S, Miras Bırakanın Muvazaalı Hukuki İşlemleri ve Sonuçları (1. Baskı, Seçkin 2018).
• Songur D, ‘Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Perspektifinden Ticaret Hukuku ve Uygulamasına Genel Bakış’ iç Gülriz Uygur ve Nadire Özdemir (edr) Hukuk ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları (Seçkin 2018) 413‒432.
• Sullivan D, ‘The Public/Private Distinction in International Human Rights Law’ in Julia Peters ve Andrea Wolper (eds), Women’s Rights, Human Rights: International Feminist Perspective (Routledge 1995).
• Şıpka Ş, ‘Taşıyıcı Annelik ve Getirdiği Hukuki Sorunlar’ <https://www.turkhukuksitesi.com/makale_537.htm> Erişim Tarihi 24.12.2018.
• Şimşek A, ‘Bir İnsan Hakları İhlali ve Ayırımcılık Biçimi Olarak Toplumsal Cinsiyet Rolleri ve Kalıpyargılar: CEDAW Çerçevesinde Bir İnceleme’ (2020) 11(2) İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 496-513.
• Toluay M, İnsan Hakları Hukukunda Cinsiyet Temelinde Ayrımcılık Yasağı, (1.Bası Onikilevha 2021).
• Türkiye Kadın Girişimciler Derneği (KAGİDER), ‘Türkiye Kadın Girişimcilik Endeksi - 2019 Araştırma Raporu’ (Cinsiyet Eşitliği İzleme Merkezi, 2019) <https://dspace.ceid.org.tr/xmlui/handle/1/427> Erişim Tarihi: 20.04.2021.
• UNESCO moving forward the 2030 Agenda for Sustainable Development, <https://en.unesco.org/creativity/sites/creativity/files/247785en.pdf> Erişim Tarihi 13 Eylül 2021
• Uygur G, “Toplumsal Cinsiyet ve Adalet: Hukuk Adaletsizdir”, (2015), 4, Ankara Barosu Dergisi, 121-132.
• Uygur G ve Özdemir N, ‘Giriş’ iç Gülriz Uygur, Nadire Özdemir (edr), Hukuk ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları (Seçkin 2018).
• Uygur G ve Özdemir N, ‘Hukuk eğitiminde Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine İlişkin Problemler ve Çözüm Önerileri: Etik Temelde Bir Arayış-Dönüşüm İlkesi I’ iç Gülriz Uygur, Nadire Özdemir (edr), Hukuk ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları (Seçkin 2018).
• Vujadinovic D., ’“Gender Mainstreaming in Law and Legal Education’, (2015) 3 Belgrade Law Review, 63,<https://www.researchgate.net/publication/314484835_Gender_mainstreaming_in_law_and_legal_education> Erişim Tarihi 1 Ağustos 2021.
• Yelkikalan N, ‘Başarılı Girişimcilikte Cinsiyetin Rolü: Kadın Girişimciler’ (2006) 1(1) ÇÖMÜ Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi 45–54.
• Yıldız Ş, Anonim Ortaklıkta Pay Sahipleri Açısından Eşit İşlem İlkesi (Seçkin 2004).
• Yongalık A, ‘Pozitif Ayrımcılığın Aracı Olarak Hukuk: Şirket Yönetim ve Denetim Kurullarında Kadın Kotası Uygulaması’, iç Fatma Güven Lisaniler ve Süheyla Üçışık Erbilen (edr) Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Hukuk: 4. Uluslararası Kadın/Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları Konferansı, Bildiri Özetleri Kitabı (2012) 5.
• Yücel-Dericiler Ö, Sosyal Haklar ve İnsan Hakları Hukukunda Devletin Yükümlülükleri: Refah Devletinin Krizi Ekseninde Bir İnceleme (On İki Levha 2014).
• İNTERNET SAYFALARI <http://www.sigortatahkim.org/files/karardrgs46.pdf> Erişim Tarihi 12.07.2021.
• ˂https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/ND/1991/40?KararNo=1991%2F40˃ Erişim Tarihi 04.05.2021.
• <https://tsb.org.tr/media/attachments/Deniz_Aracları_Zorunlu_Mali_Sorumluluk_Sigortası_Genel_Sartları.pdf> Erişim Tarihi 10.07.2021.
• <https://tsb.org.tr/media/attachments/Emtea_Nakliyat_Sigortası_Genel_Sartları.pdf> Erişim Tarihi: 10.07.2021.
• <https://tsb.org.tr/media/attachments/Tekne_Policesi_Genel_Sartları.pdf > Erişim Tarihi 10.07.2021.
• ˂https://www.barobirlik.org.tr/Haberler/2019-avukat-sayilari-31122019-81078˃ Erişim Tarihi 04.05.2021.
• ˂https://www.echr.coe.int/Documents/Convention_TUR.pdf ˃ Erişim Tarihi 04.05.2021.
• ˂https://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/Dosyalar/39c8a8cb-7600-4159-933b-48881447f0d4.pdf˃ Erişim Tarihi 04.05.2021.
• <https://www.legislation.gov.uk/ukpga/Edw7/6/41/contents > Erişim Tarihi 10.07.2021.
• ˂https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat˃ Erişim Tarihi 04.05.2021.
• ˂http://www.multeci.org.tr/wp-content/uploads/2016/12/Insan-Haklari-Beyannamesi-1.pdf˃ Erişim Tarihi 04.05.2021.
• <https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/gender?q=gender> Erişim tarihi 13 Ağustos 2021.
• ˂https://www.researchgate.net/publication/342511353_Turkiye'de_Akademide_Cinsiyet_Esitsizligi_Raporu_2020_Gender_Inequality_Report_at_the_Academy_in_Turkey_2020 ˃ Erişim Tarihi 04.05.2021.
• <https://www.sigortix.com/haberdetay-HaberID-132-Haber-en-yuksek-kadin-istihdam-orani-yuzde-55-ile-sigorta-sektorunde.html> Erişim Tarihi 15.07.2021.
• <https://www.tsb.org.tr/tr/istatistikler> Erişim Tarihi 23.07.2021.
• <https://www.willistowerswatson.com/tr-TR/About-Us/overview> Erişim Tarihi 12.07.2021.
• Lexpera <https://www.lexpera.com.tr/> Erişim Tarihi 30.09.2021.
• Yargıtay Bilgi Bankası <https://karararama.yargitay.gov.tr/YargitayBilgiBankasiIstemciWeb/>, Erişim Tarihi 24.12.2020.