Theodor Kipp’in Çifte Etki (Doppelwirkung) Kuramı Işığında Geçersiz Sözleşmelerin Yenilik Doğuran Hakların Kullanılması Yoluyla Çözülüp Çözülemeyeceği Sorunu Üzerine Değerlendirmeler

Yıl 2022, Cilt: 28 Sayı: 2, 1065 - 1084, 24.12.2022

Ahmet Türkmen

https://doi.org/10.33433/maruhad.1174267

Öz

Theodor Kipp, bundan yüz yılı aşkın bir süre önce geçersiz bir sözleşmenin irade sakatlığı nedeniyle tekrar geçersiz hale getirilip getirilemeyeceği özelinde hukukta “çifte etki” (Doppelwirkung) kuramını ortaya atmıştır. Kipp’in bu kuramı kavram hukukçuluğundan menfaat hukukçuluğuna geçiş sürecinin önemli bir parçası olarak görülmektedir. Özünde hukukun pozitif bir bilim değil, normatif bir karakteri haiz olduğunu yansıtan bu kuram, yıllar sonra geçersiz bir sözleşmenin ifası sırasında meydana gelen aksaklık nedeniyle yenilik doğuran bir hakkın kullanılması yoluyla çözülüp çözülemeyeceği bağlamında yeniden gündeme gelmiştir. Alman Federal Mahkemesi 2000’li yıllarda verdiği radar uyarı cihazlarının satışına ilişkin kararlarında bu hususa ilişkin benzer konularda farklı sonuçlara varmıştır.

Kipp bu kuramını 1911 yılında ortaya koyduktan sonra, yeni öğretide özel hukuk alanında menfaat odaklı yeni kuramlar geliştirilmiştir. Bunlardan özellikle “esnek hükümsüzlük” yaptırımı veya bazı yazarların deyişiyle geçersizlik normlarının teleolojik redüksiyona tabi tutulması, Kipp’in çifte etki kuramı ışığında geçersiz bir sözleşmenin ifası sırasında meydana gelen bir aksaklık nedeniyle iptal, dönme, fesih, geri alma (cayma) gibi yenilik doğuran haklarla çözülüp çözülemeyeceğini belirlemekte yol gösterici bir işleve sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Theodor Kipp, Çifte Etki, Doppelwirkung, Esnek Hükümsüzlük (Esnek Geçersizlik), Yenilik Doğuran Hak

Kaynakça

• Acocella D, ‘Nichtigkeitsbegriff und Konzept einer einheitlichen vertragsrechtlichen Rückabwicklung gescheiterter Verträge’ (2003) 99 SJZ 494-497.
• Akbulut PE, Borçlar Hukukunda Kesin Hükümsüzlük Yaptırımının Amaca Uygun Sınırlama (Teleolojik Redüksiyon) Yöntemi ile Daraltılması (Oniki Levha Yayınları 2016).
• Akçura Karaman T, ‘Sona Ermiş veya Geçersiz Sözleşmelerde Tarafların İfa Etmiş Oldukları Edimlerin İadesi’ (2018) 1 Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 285-333.
• Altaş H, Şekle Aykırılığın Olumsuz Sonuçlarının Düzeltilmesi (Yetkin Yayınları 1998).
• Antalya G, Marmara Hukuk Yorumu Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt V/1,1 Temel Kavramlar Sözleşmeden Doğan Borç İlişkileri (2. Baskı, Seçkin Yayıncılık 2019).
• Aydoğdu M ve Kahveci N, Türk Borçlar Hukuku, Özel Borç İlişkileri (4. Baskı, Adalet Yayınevi 2019).
• Buz V, ‘Akamete Uğrayan Sözleşme İlişkilerinin Tasfiyesi’ (2010) Rona Serozan’a Armağan 611-662 (Akamet).
• Buz V, Medenî Hukukta Yenilik Doğuran Haklar (Yetkin Yayınları 2005) (Yenilik).
• Dural M, Öğüz T ve Gümüş MA, Türk Özel Hukuku, Cilt III, Aile Hukuku (Filiz Kitabevi 2021).
• Edis S, Medenî Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri (5. Baskı, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1993).
• Eren F, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (24. Baskı, Yetkin Yayınları 2019) (Borçlar Genel).
• Eren F, Borçlar Hukuku Özel Hükümler (6. Baskı, Yetkin Yayınları 2018) (Borçlar Özel).
• Hahn E, ‘Der Verbraucherwiderrufsrecht und die Kippsche Doppelwirkung im Recht’ (2010) NJ 281-284.
• Hatemi H ve Gökyayla E, Borçlar Hukuku Genel Bölüm (4. Baskı, Vedat Kitapçılık 2017).
• Herbert M, ‘100 Jahre Doppelwirkungen im Recht’ (2011) 10 JZ 503-513.
• Kipp T, ‘Über Doppelwirkungen im Recht, insbesondere über die Konkurrenz von Nichtigkeit und Anfechtbarkeit’ (1911) Festschrift für Ferdinand von Martitz, Verlag von Otto Liebmann, 211-233.
• Kocayusufpaşaoğlu N, Borçlar Hukuku Genel Bölüm, Borçlar Hukukuna Giriş- Hukuki İşlem-Sözleşme (7. Baskı, Filiz Kitabevi 2017).
• Lorenz S, ‘Grundsatz der Doppelwirkung und Verbraucherschutz bei der Vertragsanbahnung’, in: Dammann, Jens/Grunsky, Wolfgang/Pfeiffer, Thomas (Hrsg.), Gedächtnisschrift für Manfred Wolf, (2011) 77-89.
• Möller M, Anm. zu BGH Urteil vom 25.11.2009 – VIII ZR 318/08, (2010) NJW.
• Oellers B, ‘Doppelwirkungen im Recht?’ (1969) Archiv für die civilistische Praxis 169. Bd H. 1, 67-79.
• Oğuzman MK ve Öz MT, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt-1, (16. Baskı, Vedat Kitapçılık 2018).
• von der Pfordten D, ‘Moralisches Handeln und das Prinzip der Doppelwirkung’. in: Kühler M. und Rüther M. (eds), Handbuch Handlungstheorie (J.B. Metzler 2016) https://doi.org/10.1007/978-3-476-05359-6_38 accessed 12 September 2022, 334-341.
• Schmelz C, ‘Die Lehre von der Doppelwirkung im Recht – eine rechtspraktikable Betrachtung’ (2006) JA 21-22.
• Serozan R, ‘Haksız Fiil ve Haksız Zenginleşme Sorumluluklarının Açıklarını Sözleşme Sorumluluğu ile Kapatma Eğilimi’ Beta Yayınları, 2007 (Prof. Dr. Yavuz Alangoya için Armağan) 715-741 (Sözleşme).
• Serozan R, Medenî Hukuk, Genel Bölüm/Kişiler Hukuku (Vedat Kitapçılık, 2017) (Medenî).
• Tekinay SS, Akman S, Burcuoğlu H ve Altop A, Tekinay Borçlar Hukuku Genel Hükümler (7. Baskı, Filiz Kitabevi 1993).
• Würdinger M, ‘Doppelwirkungen im Zivilrecht, Eine 100-jährige juristiche Entdeckung’ (2011) JuS 769-774.
• Yavuz C, Acar F ve Özen B, Türk Borçlar Hukuku Özel Hükümler, 1. Cilt (11. Baskı, Beta Yayıncılık 2022).
• Zevkliler A ve Gökyayla KE, Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri (20. Baskı, Vedat Kitapçılık 2020).
• Zhang X, ‘Widerrufsrecht beim Fernabsatzgeschäft trotz Nichtigkeit des Vertrages’ (2011) 1 StudZR 179-191.