Max Weber’e Göre Hukukun Rasyonelleşmesi

Yıl 2023, Cilt: 29 Sayı: 1, 32 - 53, 06.07.2023

Ahmet Selim Kadıoğlu , Ayşe Miray Altay

https://doi.org/10.33433/maruhad.1289099

Öz

Karl Marx ve Emile Durkheim ile beraber modern sosyolojinin üç kurucu babasından biri olarak kabul edilen Max Weber, ayrıca Hukuk Sosyolojisinin de kurucusu olarak kabul edilmektedir. Modern toplumu anlamak ve açıklamak için genel sosyoloji kuramının odağına rasyonalite kavramını/olgusunu yerleştiren Weber, modern toplumda hukuku da öncelikle rasyonel bir sosyal kurum olarak ele almıştır. Hukuk normlarının ve dolayısıyla hukuk olgusunun ortaya çıkışını toplumsal davranış üzerinden açıklayan Weber’e göre hukuk en temelde toplumsal bir kurum olup toplumun varlığına koşut olarak var olagelmiştir. Bu nedenle hukuk, modern topluma özgü olmadığı gibi, modern toplum öncesi ve dışı toplumlarda hukukun rasyonel niteliklerinin bulunmadığı da söylenemez. Ancak modern rasyonel hukuk sistemi ve anlayışı öncelikli olarak çağımıza özgü rasyonel kapitalizmin, rasyonel uzmanlık eğitiminin ve rasyonel bürokrasinin etkisiyle ortaya çıkmıştır. Weber’in, hukukun rasyonelleşmesine ilişkin kuramını, Auguste Comte'un üç hâl kanunu olarak adlandırılan toplumsal evrim kuramını hatırlatır tarzda tarihi bakımdan çizgisel biçimde ortaya koyduğu söylenebilir. Fakat bu çizgisel evrim esas olarak insanlığın tümü için değil, modern Batı toplumu için geçerlidir. Nitekim -özellikle kutsal hukuk sistemleri olmak üzere- diğer hukuk sistemlerinde yetkin bir rasyonelleşme süreci yaşanmamış, hatta irrasyonelleşme süreci söz konusu olmuştur. Batı toplumlarında ise, seküler niteliği baskın Roma Hukukunun, yaşadığı toplumun kurallarına -bilhassa ekonomik konularda- uyarlanma kabiliyetiyle öne çıkan Yahudi Hukukunun ve Sezar’ın hakkını Sezar’a veren anlayışıyla Kilise Hukukunun ortaklaşa etkisiyle, hukuk sistemi, rasyonelleşme sürecini tarihi olarak devam ettirip günümüzün tam anlamıyla rasyonel nitelikli hukuk formuna dönüşmüştür.

Anahtar Kelimeler

Weber, Hukuk, Rasyonalite, Hukukun Rasyonelleşmesi, bürokrasi, Seküler Hukuk, Kutsal Hukuk

Kaynakça

• Aron R, Sosyolojik Düşüncenin Evreleri (1. Bası, Kırmızı Yayınları 2021).
• Abdulrouf I ve Freda U.C, ‘Public Bureauc and National Development in Developing Countries: A Theoretical Analysis of The Characteristic, Roles and Factors Inhibiting It’s Performance’ (2023) 7(3) Irish International Journal of Law, Political Sciences and Administration 31-42.
• Bal H, Hukuk Sosyolojisi (Sentez Yayıncılık 2018).
• Crone P. ’Weber, Islamic Law and the Rise of Capitalism’ in Toby E.Huff and Wolfgang Schluchter (eds), Max Weber and Islam (Transaction Publishers 1999) 247-272.
• Işıktaç Y, Hukuk Sosyolojisi (Filiz Kitabevi 2013).
• Işıktaç Y, ‘Max Weber’in “Anlayış Sosyolojisi” Yönteminin Hukuka Uygulanması Üzerine Bir Deneme’ (2011) 53(1-4) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 273-281.
• Işıktaç Y ve Koloş U, Hukuk Sosyolojisi (İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2020).
• Kavas DC, ‘Max Weber Sosyolojisi Işığında Modern Hukukun Rasyonel Temeli’ (Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi 2007).
• Öktem N, ‘Max Weber’ (1994) 54(1-4) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 369-384.
• Özlem D, Max Weber’de Bilim ve Sosyoloji (Ara Yayınevi 1990).
• Ritzer G, ‘Profesyonelleşme, Bürokratikleşme ve Rasyonelleşme: Max Weber’in Görüşleri’ (Selin Atalay çev, 2016) Sosyoloji Dergisi Armağan Sayısı 189-202.
• Schroeder R, Max Weber ve Kültür Sosyolojisi (Mehmet Küçük çev, Bilim ve Sanat Yayınları 1996).
• Sutcliffe R, The Imaginary Excess of Reason: Critical Reflections on Magic and Modernity in the Context of PostMillennial Capitalism (University of Queensland Press 2011) 30-58.
• Topçuoğlu H, Hukuk Sosyolojisi Dersleri (Ajans-Türk Matbaası 1963).
• Topçuoğlu H, Max Weber’e Göre Hukukî Düşüncenin Kategorileri ve Yeni Hukuk Normlarının Teşekkül Tarzları (Ajans-Türk Matbaası 1964).
• Topuzkanamış E, ‘Max Weber’de Ekonomi, Hukuk ve Rasyonalite’ (2012) 14(1-4) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 253-274.
• Turner B, Max Weber ve İslam (Yasin Aktay çev, Vadi Yayınları 1991).
• Umur Z, ‘Eski Hukuklar Arasında Roma Hukukunun Bazı Özellikleri’ (1990) 0(12) Anadolu Araştırmaları Dergisi 145-156.
• Weber M, Economy and Society,vol 2 (University of California Press 1978).
• Weber M, Toplumsal ve Ekonomik Örgütlenme Kuramı (Özer Ozankaya çev, İmge Kitabevi 1995).
• Weber M, Ekonomi ve Toplum II (Latif Boyacı çev, 1. Bası, Yarın Yayınları 2012).
• Weber M, Ekonomi ve Toplum I (Latif Boyacı çev, 1. Bası, Yarın Yayınları 2012).
• Weber M, Max Weber on Law in Economy and Society (Edward Shils ve Max Rheinstein çev, Harvard University Press 1954).
• Weber M, Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu (Zeynep Gürata çev, Ayraç Yayınevi 1999).
• Weber M, Sosyoloji Yazıları (Taha Parla çev, 6. Bası, İletişim Yayınları 2004).