“de minimis non curat praetor/lex” İdari yargılama usulünde parasal sınırların nedenleri üzerinde düşünmek

Yıl 2024, Cilt: 30 Sayı: 2, 655 - 683, 31.12.2024

Nuray Sümer

https://doi.org/10.33433/maruhad.1556503

Öz

Yargılama usulünde başvurulan parasal eşikler, temel hak ve hürriyetler bağlamında tartışılmaktadır. Bu çalışma parasal sınırlar meselesini, kökeninde yer alan hâkimin veya hukukun önemsiz işlerle ilgilenmemesi gerektiğini ifade eden de minimis non curat praetor/lex ilkesi açısından irdelemiştir. Bu ilkeye göre önemsiz veya daha az önemli görülen hususlar, katlanılması gereken nitelikte olduğundan veya hakkın kötüye kullanımını engellemek amacıyla yargılama müesseselerinin kapsamı dışında bırakılmaktadır. Esasında ekonomik veriye dayalı sabitlenmiş ve olgusal durumlardan bağımsız bir sınırlandırma, kökenindeki bu ilkeyi bertaraf ederek usul ekonomisi ilkesine vurgu yapmaktadır. Halbuki gerek de minimis ilkesi gerekse usul ekonomisi yargılamanın amacına hizmet etmektedir. Mikro ölçekte sınırlama öngören kuralın ilişkin olduğu yargılama müessesinin bu sınır getirilirken ileri sürülen amacı ve makro ölçekte ise idari yargının fonksiyonu dikkate alınarak bu ilkeler irdelenmelidir. Nihayetinde idari yargılama usulünde bu sınırların isabetliliği tartışmalıdır.

Anahtar Kelimeler

parasal eşik, önemsiz, idari yargı, de minimis, usul ekonomisi

Kaynakça

• Açımuz B, İdari Yargılama Hukukunda Olağan Kanun Yollarına Başvurunun Sınırlanması (Adalet 2023).
• Akıllıoğlu T, ‘İdare Hukukunun Ortaya Çıkışı Konusunda Bir Karşılaştırma’ (2012) 15(2) İHİD 171-194.
• Akıncı M,‘İdari Yargıda ‘Duruşma’’ (2010) 49(5) Terazi Hukuk Dergisi 127-143.
• Akkaya T, Medeni Usul Hukukunda İstinaf (Yetkin 2009).
• Akyıldız A, ‘İstinafa İlkesel Bakmak’ iç. 147. Yıl Danıştay ve İdari Yargı Günü Sempozyumu (12 Mayıs 2015) (Danıştay Başkanlığı Yayınları 2015).
• Akyılmaz B, Sezginer M, Kaya C, Açıklamalı İçtihatlı Türk İdari Yargılama Hukuku (Savaş 2019).
• Alangoya Y, ‘Kanunyolunun Anayasal Temeli ve HUMK 427 hükmü ile Kanun yolu Kapatılmış Olan Kararlara Karşı Kanunyoluna Müracaat İmkânı’ iç. 75. Yaş Günü için Prof. Dr. Baki Kuru Armağanı (Türkiye Barolar Birliği Yayınları 2004) 17-48.
• Arat N, ‘Madde 45 – 46’ iç. Zehreddin Aslan (ed) Açıklamalı ve İçtihatlı İdari Yargılama Usulü Kanunu (3. Baskı Seçkin 2023).
• Aslan Z, “Madde 2”, iç. Zehreddin Aslan (ed) Açıklamalı ve İçtihatlı İdari Yargılama Usulü Kanunu (3. Baskı Seçkin 2023).
• Atay E E, İdari Yargılama Hukuku (Seçkin 2022).
• Atay E E, İdari Yargılama Hukuku (Seçkin 2023).
• Atay E E, İptal Davasının Nitelikleri ve İptal Davasının Uygulanması’ iç. 139. yıl Danıştay ve İdari Yargı Günü Sempozyumu (Danıştay Yayınları 2007).
• Atay E E, Kuvvetler Ayrılığı İlkesi Uyarınca Yürütme Yargı Ayrılığı ve İdari Yargının Denetiminin Niteliği’ iç. 140.
• Atay E E, Yıl Danıştay ve İdari Yargı Günü Sempozyumu (12 Mayıs 2008) (Danıştay Yayınları 2008).
• Avcı M, ‘İdari Yargıda İstinaf ’ (2011) 96 TBB Dergisi 179-203.
• Ayanoğlu T, ‘Yargısal Korunma İşlevi Bakımından Tam Yargı Davasının Niteliği’ iç. 135. Yıl Danıştay ve İdari Yargı Sempozyumu (9 Mayıs 2003) (Danıştay Yayınları 2003).
• Aydınoğlu Z N, ‘İstinaf Kanun Yolunun İdari Yargılama Usulüne Başlıca Etkileri’ (2018) 34(9) Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 387-423.
• Bilgin H, Bölge İdare Mahkemelerinin Kesin Kararları Arasındaki İçtihat Farklılıkları (Seçkin 2021).
• Black Law Dictionary,<https://thelawdictionary.org/de-minimis-non-cnrat-lex/> Erişim Tarihi 02 Ağustos 2024.
• Blackstone’s Commentaries,The Right of Things, II. Kitap <https://avalon.law.yale.edu/18th_century/blackstone_bk2ch16. asp> Erişim Tarihi 02 Ağustos 2024.
• Boom W H V, ‘De Minimis Curat Praetor. Redress for Dispersed Trifle Losses’ (2009) 4 Journal of Comparative Law 171-185.
• Boz S S, Tetik A T, Bölükbaşı M O, Nacak M, Türk İdari Yargılama Hukukunda Temyiz (Adalet 2021).
• Broom H, Selection of Legal Maxims (T. & J. W. Johnson & Co 1874).
• Caenegem R C V, ‘Modernity of Medieval Law’ (2000) 8(1) European Review 37 – 53. DOI:https://doi. org/10.1017/S106.279.8700004531>.
• Candan T, Açıklamalı İdari Yargılama Usulü Kanunu (9. Baskı Yetkin 2022).
• Cin E, ‘Danıştay Kararları Işığında İdari Yorum’ (2024) 12(1) Sakarya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 790.
• Çağlayan R, Çınarlı S, Türk İdari Yargılama Hukuku Dersleri (Astana 2018).
• Çağlayan R, İdari Yargılama Hukuku (15. Baskı Seçkin 2023).
• Çakrak R, İldeş S, ‘Kamu Hukuku ve Özel Hukuk Açısından Dürüstlük Kuralı ve Uygulama Alanı’ (2014) 2(2) Sakarya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 47-76.
• Çetin İ, ‘Medeni Usul Hukukunda Usul Ekonomisi’ 78 Sayıştay Dergisi 81-109.
• Çıtak H A, İdare Hukukunun İçtihadi Karakteri (Onikilevha 2020).
• Danelius F, ‘De Maximis Non Curat Praetor or Judicial Review: The Hague Court in a Time of Transition’ 5 Asian Yearbook of International Law 3-13.
• Doğan Z P, Bireysel Başvuru Usulünde Önemli Zarar Ölçütü (On İkilevha 2021).
• Duran L, Türkiye İdaresinin Sorumluluğu (TODAİE 1974).
• Durkal M E, ‘Tam Yargı Davalarında Manevi Tazminat’ (2017) 131 TBB Dergisi 179-210.
• Erkut C, ‘İdari Yargıya Başvuru Haklarının Sınırı ve ‘İdari Dava’ların Kapsamı’ iç. 2000 Yılında İdari Yargı Sempozyumu. (11-12 Mayıs 2000) (Danıştay Yayınları 2000).
• ‘İdari Yargı Birinci Oturum’ iç. S Ağar, O Güzel, M Çaptuğ (edr) İdari Yargılama Usulü Kanununun 30. Yılında İdari Yargı Sempozyumu (Ankara Barosu 2013) <http://kutuphane.ankarabarosu.org.tr/cgi-bin/ koha/opac-retrieve-file.pl?id=c07bc79a5a520e9dbd1c2e927c2bf88c > Erişim Tarihi 28 Ağustos 2024.
• Kamu Kudreti Ayrıcalıkları ve Tutuk Adalet Anlayışı (Yenilik 2004).
• Faure M. G. F. W, ‘Dispersed losses in tort law An economic analysis’ (2015) 6(2) Journal of European Tort Law 163-196 <https://doi.org/10.1515/jetl-2015-0012> Erişim Tarihi 28 Ağustos 2024.
• Gözübüyük Ş, Tan T, İdare Hukuku II İdari Yargılama Hukuku (Turhan 2022).
• Gözübüyük Ş, Yönetsel Yargı (36 Baskı Turhan 2017).
• Gözübüyük Ş, Danıştay Kanununda Yapılan Değişiklikler’ (1960) 15(1) Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 239-248.
• Gözübüyük Ş, Hukuka Giriş ve Hukukun Temel Kavramları (38. Baskı Turhan 2016).
• Güler M, ‘İçtihat Aykırılıklarının Giderilmesinde Önleyici ve Giderici Mekanizmaların Güçlendirilmesi’ iç. 151. Yıl Danıştay ve İdari Yargı Sempozyumu (10 Mayıs 2019), (Danıştay Yayınları 2019) 181-191.
• Günday M, ‘1982 Anayasasına Göre İdari Yargı Denetiminin Kapsamı ve Sınırları’ iç. I. Ulusal İdare Hukuku Kongresi (Birinci Kitap: İdari Yargı) (1-4 Mayıs 1990) (Danıştay Yayınları 1991)139-48.
• Gündüz F E, Gündüz H, Anayasa Mahkemesi Kararlarında Hükmün Denetlenmesini Talep Etme Hakkı’ (2022) 49(13) Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 1-28.
• Güran S, ‘Türk İdare Hukukunda Tam Yargı Davalarının Hedefi ve İşlevi’ (1979) 10 Yargı 40.
• Hasoğlu A, Türk İdari Yargılama Hukukunda Usul Ekonomisi İlkesi (Seçkin 2024).
• Hondu S, ‘İdari Yargılama Usulünde ‘Duruşma’ Yapılması ve Uygulamadaki Durum’ (1995) 89 Danıştay Dergisi 2-16.
• Karahanoğulları O, İdari Yargı İdarenin Hukuka Zorlanması (Turhan 2019).
• Karahanoğulları O, İdarenin Hukukla Kavranması: Yasallık ve İdari İşlemler (Güncelleştirilmiş 3. Baskı Turhan 2015).
• Kalabalık H, İdari Yargılama Hukuku (17. Baskı Seçkin 2024).
• Kaplan G, İdari Yargılama Hukuku (3. Baskı Ekin 2018).
• Kaplan G, İdari Yargılama Hukukunda Sözlülük Usulü ve Tanık Dinlenebilmesi Hakkında Kısa Bir Değerlendirme’ 13(1) İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 33-46.
• Koçak N T, Tam Yargı Davaları (2. Baskı Seçkin 2022).
• Kunter N, Ceza Muhakemesi Hukuku (9. Bası Yaylacılık Matbaası 1989).
• Kuru B, İstinaf Sistemine Göre Yazılmış Medeni Usul Hukuku (Legal 2016).
• Latournerie R, çev. Y Yayla, Conseil d’Etat’ın Yargılama Yöntemleri Üzerine Bir Deneme (İÜSBF Yayınları 1982).
• McKean Jr, Frederick G, ‘De Minimis Non Curat Lex’ (1927) 75 University of Pennsylvania Law Review 429 https://scholarship.law.upenn.edu/penn_law_review/vol75/iss5/3.
• Merhacı S Ö, Erkan V, ‘Anglo-Amerikan Hukukundan Kıta Avrupası Hukukuna. Özel Hukukta De Minimis Kuralı’ (2018) 9(2) İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 49-70.
• Morgan E, ‘De minimis non curat lex: A Profound Juridical Unity?’ (2018) 20(3) Ecclesiastical Law Journal 261- 277.
• Nemerofsky J, ‘What Is a ‘Trifle’ Anyway?’ (2001) 37(2) Gonzaga Law Review 315-341.
• Ocak M, ‘İdari Yargıda Duruşmanın Adil Yargılanma Hakkı Açısından İncelenmesi’ (2019) 145 TBB Dergisi 349-367.
• Onar S S, İdare Hukukunun Umumi Esasları C I (İsmail Akgün Matbaası 1966).
• Onar S S, İdare Hukukunun Umumi Esasları C III (İsmail Akgün Matbaası 1966).
• Oğuzman M K, Barlas N, Medenî Hukuk Giriş, Kaynaklar, Temel Kavramlar (27. Baskı Oniki Levha 2021).
• Ozansoy C, ‘İdarenin Kusurlu Sorumluluğundan Kusursuz Sorumluluğuna’ iç. Ankara Barosu Hukuk Kurultayı 2000 <https://ankarabarosu.org.tr/eyayin/kategori/2> Erişim Tarihi 27 Ağustos 2024.
• Ökçesiz H, ‘Yargıtay’ın İş Yükünün Hafifletilmesinin Bir Aracı olarak HUMK’un 427. Maddesi Üzerine’ (1987) Hukuk Araştırmaları Dergisi 75-79.
• Önüt L B, İdari Yargılama Hukukunda Adil Yargılanma İlkesi Çerçevesinde Grup Dava Uygulaması (Seçkin 2018).
• Özdemir A E, Danıştay Kararları Işığında Tam Yargı Davalarında Manevi Değer (Seçkin 2021).
• Öztek S, ‘HUMK m.427’deki Kesinlik Sınırının Temyiz Kanun Yolunun Amacı Bakımından Değerlendirilmesi ve Anayasa Mahkemesinin 20.1.1986 Tarihli Kararı’ (1987) Hukuk Araştırmaları Dergisi 62-74.
• Rechberger W. H, çev. M. Kamil Yıldırım ‘Avusturya Medeni Yargılamasında Yargılamanın Hızlandırılması’ iç. Kamil Yıldırım (ed) İlkeler Işığı Altında Medeni Yargılama Hukuku (Beta 2016).
• Rüzgaresen C, Medeni Muhakeme Hukukunda Usul Ekonomisi İlkesi (Yetkin 2013).
• Sağlam F, Temel Hakların Sınırlanması ve Özü (Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgileri Fakültesi Yayınları 1982) <https://dspace.ankara.edu.tr/items/ca4ffec8-07ca-40a3-86d0-fdb3c6f124c6> Erişim Tarihi 30 Ağustos 2024.
• Salmond J W, Jurisprudence (Ballytine Press 1920).
• Sancakdar O, Önüt L B, İdari Yargılama Hukuku Genel Esaslar (5. Baskı Seçkin 2023).
• Sancakdar O, ‘İdari Yargı İstinaf Sistemindeki Olası Sorunlar ve Çözüm Önerileri’ iç. 148. Yıl Danıştay ve İdari Yargı Günü Sempozyumu (Danıştay Yayınları 2016) 29-115.
• Sancakdar O, ‘İdari Yargılama Usulünde İvedi Yargılama ve Grup Davaları’ iç. 146. Yıl Sempozyumu Danıştay ve İdari Yargı Günü (12 Mayıs 2014) (Danıştay Yayınları 2014).‘
• Sancakdar O, ‘Özelleştirmenin Kamu Hukuku-Özel Hukuk Ayırımına Etkileri ve Bu Bağlamda Özelleştirme Tartışmalarında Başlıca Görüşler’ (2016) 8(1) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 241- 270.
• Sezginer M, ‘İdari Yargıda İçtihat Aykırılıkların Giderilmesinde Danıştay’ın İçtihat Mahkemesi Rolünün Önemi’ iç. 151. Yıl Danıştay ve İdari Yargı Sempozyumu (10 Mayıs 2019) (Danıştay Yayınları) 167-181.
• Sezginer M, ‘ İdari Yargılama Hukukunda Yargılamanın Hızlandırılması Tartışmaları ve ‘Grup Dava’ Uygulaması’ iç. 146. Yılı Sempozyumu Danıştay ve İdari Yargı Günü (12 Mayıs 2014) (Danıştay Yayınları).
• Sevinç E, ‘İdari Yargılama Hukukunda Kanun Yoluna Başvuru Hakkının Anayasal Güvenceye Sahip Olması Bakımından Ele Alınması’ (2020) 24(3) Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 421-445.
• Söyler Y, Yılmaz M, ‘Temyiz Kanun yolunda Uygulanan Parasal Sınırın Her Yıl Artırılmasının Görülmekte Olan İdari Davalara Etkisi’ (2021) 29(3) Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2131-2168.
• Ulusoy A D, ‘İdari Yargı’da Temyiz Parasal Sınırı Hakkındaki Anayasa Mahkemesi İptal Kararının Değerlendirilmesi’ (2024) 157 Danıştay Dergisi 9-34.
• Uyar T, ‘Yargıtay Kararlarında ‘Dürüstlük Kuralı’ ve ‘Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı’’ Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 439-465.
• Ünlüçay M R, ‘Birinci Oturum Açılış Konuşması’ iç. 147. Yıl Danıştay ve İdari Yargı Günü Sempozyumu (Danıştay Yayınları 2015) 7-9.
• Üstün G, ‘İdari Yargıda İstinaf Kanun Yolu Üzerine Bir Değerlendirme’ (2016) 22(2) Marmara Üniversitesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 13-38.
• Üstün, K. T, İdari Yargılama Usulüne Hâkim Olan İlkeler (Seçkin 2019).
• Veech, M. L, Moon C R, ‘De Minimis Non Curat Lex’ (1947) 45(5) Michigan Law Review 537-570.
• Yaşar H N, İdari Yargı Kararlarının Etkinleştirilmesi Arayışında İdari Yargı İdari Yargıç Yargısal Emir (Oniki Levha 2013).
• Yıldırım T, Üstün G, Açıklamalı Notlu İdari Yargılama Usulü Kanunu (2. Baskı On İki Levha 2023).
• Üstün Ü S, ‘Vergi Mahkemesinde Tek Hakimle Çözümlenecek Davalara İlişkin Sınırı Artıran Kanun Tasarısı Hükmünün Değerlendirilmesi’ (2012) 16(2) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 217-229.
• Yıldırım T, ‘İdari Yargıda İçtihat Farklılıkları ve Çözüm Önerileri’ iç. 149. Yıl Danıştay ve İdari Yargı Günü Sempozyumu (Danıştay Yayınları 2017).
• Yıldırım R, ‘Türkiye’de İstinaf Uygulamasının İdari Yargıya Etkileri’ iç. 147. Yıl Danıştay ve İdari Yargı Günü Sempozyumu (Danıştay Yayınları 2015).
• Yıldız H, ‘Mahkemeye Erişim Hakkı Kapsamında İdari Yargıda Parasal Sınırların Değerlendirilmesi’ (2023) 168 Türkiye Barolar Birliği Dergisi 199-226.
• Yılmaz D, ‘Usul Ekonomisi İlkesi’ Çerçevesinde Türk İdari Yargılama Usulünde Sözlülük İlkesine İlişkin Bazı Değerlendirmeler’ (2019) 23(2) Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 267- 320.
• Yılmaz S, ‘İdari Yargıda Parasal Sınırlar’ın Konu ve Zaman Bakımından Uygulanması Sorunu’ (2023) 72(4) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1905-2006.
• Yılmaz E, ‘Hukuk Davalarında Yasa Yollarına Başvuru Hakkı ve Bu Hakkın Sınırlandırılışının Yerindeliği Sorunu’ 1988(1) Türkiye Barolar Birliği Dergisi 131-155.
• Yılmaz E, 'Usul Ekonomisi’ (2008) 57(1) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 243-274.