İmam-Hatip Ortaokul ve Liselerinde Kur’ân Eğitimi Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2014, Cilt: 47 Sayı: 47, 69 - 106, 06.01.2015

Mustafa Kılıç

https://doi.org/10.15370/muifd.58509

Cited By: 10

Öz

Öz: Türkiye’de, İmam Hatip Ortaokulları ve Anadolu İmam Hatip Liselerinde verilen Kur’an eğitiminin mevcut durumu, düzeyi, verimliliği, niteliği ve sorunlarına yönelik bilimsel-
akademik çalışmaların oldukça yetersiz olduğu söylenebilir. Hâlbuki bu tarz çalışmalar,
bahsi geçen kurumlardaki Kur’an eğitiminin yeni yaklaşımlar etrafında iyileştirilmesi
ve geliştirilmesi açısından son derece önemlidir. Bu makale, sözü edilen perspektiften hareketle yapılan bir saha çalışmasının neticesinde kaleme alınmıştır. Çalışma iki bölümden
oluşmaktadır. İlk bölümde Kur’an eğitimine ilişkin teorik bir çerçeve çizilmiş; burada Kur’an eğitiminin niteliği ve düzeyi üzerine düşünmenin, onu sorgulamanın kavramsal zemini inşa edilmiştir. İkinci bölümde ise yapılan saha çalışması etrafında İmam Hatip Ortaokulları ve Anadolu İmam Hatip Liselerindeki Kur’an eğitiminin iyileştirilmesi ve geliştirilmesi konusu ele alınmıştır. Burada öncelikle söz konusu okullardaki Kur’an eğitiminin
mevcut durumu değerlendirilmiş; özellikle öğretmenlerin Kur’ân eğitimiyle ilgili genel profilleri incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Kur’ân eğitimi, Kur’ân öğretimi, kıraat, tilâvet, talim, tecvid, tashih-i hurûf, fem-i muhsin, müşâfehe,
A Study on the Education of the Qur’anic Recitation at Imam Hatip Secondary and High Schools
Abstract: It can be said that the academic studies on current situation, level, efficiency, quality and problems of teaching the Qur’anic recitation at Imam Hatip Secondary Schools and Anadolu Imam Hatip High Schools are not enough in Turkey. However, these kind of studies are very important in terms of enhancement and improvement of the Qur’anic recitation at these schools around new approaches. This article has been written in consequence of a survey from the perspective mentioned above. The article comprises two parts. In the first part, a theoretical framework has been drawn up with regard to teaching the Qur’anic recitation; it has been constructed the bases of cognitive in thinking and examination of quality and level of teaching the Qur’anic recitation. In the second part, it is argued enhancement and improvement of the Qur’anic recitation at Imam Hatip Secondary Schools and Anadolu Imam Hatip High Schools around the survey. In this part, it is evaluated first current situation of teaching the Qur’anic recitation at Imam Hatip Secondary Schools and Anadolu Imam Hatip High Schools; especially it is examined general profile of the teachers’ Qur’anic recitation who work at these schools.
Keywords: Teaching the Qur’anic recitation, Recitation of the Qur’an (qiraat), tilawat, tajweed, correcting the pronunciation of the Qur’anic letters, reciter of the Qur’an, competent in reciting the Qur’an, face to face education,

Anahtar Kelimeler

Kur’ân eğitimi, Kur’ân öğretimi, kıraat, tilâvet, talim, tecvid, tashih-i hurûf, fem-i muhsin, müşâfehe

Kaynakça

• Abdürrezzâk b. Hemmâm, es-San‘ânî, el-Musannef, thk. Habîbürrahmânel-A‘zamî, Beyrut 1983.
• Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî, Müsnedü’l-İmâmAhmed b. Hanbel, thk. Şuayb el-Arnaût ve diğerleri, Beyrut 2001.
• Akdemir, Mustafa Atilla, “Kıraat Eğitiminde Tarikler”, Kur’an ve Kıraati Sempozyumları Kitabı, Adapazarı 2006, s. 165-177.
• Alemdar, Yusuf, “İlâhiyat Fakültelerinde Kur’an Dersleri İle İlgili Problemler ve Çözüm Önerileri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, cilt: XII, sayı: 1, Sivas 2008, s. 177-212.
• ------- “Teknik ve Estetik Açıdan Kur’an Öğretme ve Okumaya Dair Bazı Gözlem ve Görüşler”, Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, cilt: XII, sayı: 1, Sivas 2008, s. 213-252.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasan Nureddîn Ali b. Sultân Muhammed, el-Minehu’l-fikriyye ‘alâ metni’l- Cezeriyye, Mısır 1948.
• Bakıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib ,İ‘câzü’l-Kur’ân, thk. Ahmed Sakr, Kahire 1963.
• Baktır, Mustafa, “Suffe, DİA, XXXVII, 469-470, Ankara 2009.
• Baltacı, Cahit, “Cumhuriyet Döneminde Kur’an Kursları” Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 6, s. 181-186, İstanbul 1999.
• Bozan, İrfan, Devlet ile Toplum Arasında Bir Okul: İmam Hatip Liseleri… Bir Kurum: Diyanet İşleri Başkanlığı…, İstanbul 2007.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl, el-Câmi‘u’s-sahîh, thk. M. el-Hatîb ve diğerleri, Kâhire 1979.
• Cezerî, Abdurrahmân b. Muhammed b. İyâz, Kitâbü’l-fıkh ale’l-mezâhibi’l-erbea, Beyrut 2003.
• Cüraysî, Muhammed Mekkîn Nasr, Nihâyetü’l-kavli’l-müfîd fî ilmi tecvîdi’l-Kur’âni’l-Mecîd, Beyrut 2003.
• Çelik, Ömer, Kur’ân’a Göre Kur’ân-ı Kerîm ve Muhatapları, (yayımlanmamış doktora tezi), Mar- mara Üniv. SBE, İstanbul 1997.
• Çetin, Abdurrahman, Kur’an Okuma Esasları, Bursa 2013.
• --------“Lahn”, DİA, XXVII, 55-56, Ankara 2003.
• Çollak, Fatih, ““Reîsü’l-Kurrâ”lık Müessesesi ve Esâmî-i Kurrâ Defteri”, Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları-IV (Kırâat İlmi ve Problemleri), s. s. 179-240, İstanbul 2002.
• -------“Reîsü’l-Kurrâ Hendekli Hâfız Abdurrahman Gürses Hocaefendi’nin Hayatı (1909-1999)”, Abdurrahman Gürses Anısına I. Kur’an ve Kıraati Sempozyumu, s. s. 11-45,Sakarya 2000.
• Çakan, İsmail Lütfi ve diğerleri (röportaj), “Abdurrahman Gürses Hoca ile Kur’an Saatleri”, Altınoluk, sayı: 15 (Mayıs 1987), İstanbul 1987.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd b. Osman el-Ümevi, et-Tahdîd fi’l-itkân ve’t-tecvîd (şerhu kasîdeti’l- Hâkânî fî’t-tecvid), thk. Ğânim Kaddûrî Hamed, Ummân 2000.
• Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman, Sünenü’d-Dârimî, thk. Hüseyin Selîm Esed, Riyad 2000.
• Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Abdülgani, İthâfu fudalâi’l-beşer bi’l- kırââti’l-erbeate aşer, thk. Şa’bân Muhammed İsmâîl, Beyrut 1987.
• Draz, M. Abdullah, En Mühim Mesaj Kur’ân, trc. Suat Yıldırım, İstanbul 2006.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as b. İshâk el-Ezdî es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvûd, nşr. İzzet Ubeyd ed-De‘âs, Âdil es-Seyyid, Beyrut 1997.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî, Tefsîru’l-bahri’l-muhît, thk. Â. Abdü’l-Mevcûd, Ali Muhammed Muavvid, Beyrut 1993.
• Ebû Mücâhid, Abdülaziz b. Abdülfettâh el-Kârî, Sünenü’l-kurrâ ve menâhicü’l-mücevvidîn, Medi- ne 1993.
• Gülle, Sıtkı, Açıklamalı Örnekleriyle Tecvîd İlmi, İstanbul 2005.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb el-Büstî, Beyânü i‘câzi’l- Kur’ân, (Muhammed Ahmed Halefullâh, Muhammed Zağlîl es-Selâm; Rummânî, Hattâbî ile Abdülkâhir Cürcânî’nin i‘câzü’l-Kur’ân’a dair yazdıkları üç eseri tahkik etmiş ve Selâsü resâil fî i‘câzi’l-Kur’ân adı altında neşretmiştir), Kahire 1955.
• Hayıt, Halit, “Din Öğretiminde Öğretmenlerin Branşlaşma Meselesi”, Yükseköğretimde Din Bilim- leri Öğretimi Sempozyumu, s. 141-146, Samsun 1988.
• Hüseynî, Seyyid Cafer, Esâlîbü’l-beyânfi’l-Kur’ân, Tahran 1992.
• İbn Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemseddîn Muhammed b. Muhammed, et-Temhîd fî ilmi’t-tecvîd, thk. Ğânim Kadûrî Hamed, Beyrut 2001.
• --------Ğâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ, nşr. Gotthelf Bergstraesser, Beyrut 2006.
• -------en-Neşrfi’l-kırââti’l-aşr, thk. Ali Muhammed ed-Dabbâ’, Beyrut ts.
• İbn  Hibbân, EbûHâtim Muhammed b.  Hibbân  b. Ahmed et-Temîmî, Sahîhu İbn  Hibbân  el- müsnedü’s-sahîh ale’t-tekâsim ve’l-envâ‘, thk. Şuayb el-Arnaût, Beyrut 1993.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaleddîn Abdülmelik, es-Sîretü’n-Nebeviyye, thk. Mustafa es- Sakkâ, İbrâhîm el-Ebyârî, Abdülhafîz Şelebî, Beyrut 1971.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed ve diğerleri, Kahire 2000.
• İbn Mâce, Muhammed, Sünenü İbn Mâce, thk. M. FuâdAbdülbâkî, Kahire 1975.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Musa b. el-Abbâs et-Temîmî, Kitâbü’s-seb‘ fi’l-kırâât, thk. Şevkî Dayf, Kahire 1980.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn Zeyn b. İbrâhîm b. Muhammed Mısrî Hanefî, el-Bahru’r-râik şerhu kenzi’d-dekâik, y.y.,y.y.
• Karaçam, İsmail, Kur’ân-ı Kerîm’in Faziletleri ve Okuma Kâideleri, İstanbul 2007.
• Karlık, Halil, “İmam-Hatip Liselerinde Mesleki Eğitimin Geliştirilmesi”, Diyanet Dergisi, Ekim- Kasım-Aralık, Ankara 1991, s. 229-237.
• Kılıç, Mustafa, Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ında Kıraat Olgusu, (yayımlanmamış doktora tezi), Mar- mara Üniv. SBE, İstanbul 2014.
• Koç, Ahmet, “İmam Hatip Lisesi Meslek Dersleri Öğretmenlerinin Yeterlikleri Üzerine Bir Araştırma”, C.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sayı: XIII/2, yıl: 2009, s. 131-174.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekir, el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Abdülmuhsin et- Türkî, Beyrut 2006.
• Mersafî, Abdülfettâh Seyyid Acemî, Hidâyetü’l-kârî ilâ tecvidi kelâmi’l-Bârî, Medine 2005.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn el-Kuşeyrî Müslim b. el-Haccâc, Sahîhu Müslim, nşr. Muhammed Fuâd- Abdülbâkî, Kâhire 1955.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Ali, es-Sünenü’l-kübrâ, thk. Şuayb el-Arnaût, Beyrut 2001.
• Öcal, Mustafa, “Din Kültürü ve İ. H. Lisesi Meslek Dersleri Öğretmenleri Hizmetiçi Eğitim Kursları Hakkında Bazı Tesbitler ve Teklifler”, Diyanet Dergisi, Ocak-Şubat-Mart 1986, cilt: XXII, sayı: 1, s. 9-20.
• ------ “İlâhiyat Fakültelerinde Programlar ve Bölümleşme”, Yükseköğretimde Din Bilimleri Öğretimi Sempozyumu, s. 171-194, Samsun 1988.
• --------“İmam-Hatip Liselerinde Din Öğretimi (Tarihi Süreci ve İstatistikî Yapı)”, IV. Din Şûrası, s. 590-606, Ankara 2009.
• -------- İmam Hatip Liseleri ve İlköğretim Okulları, İstanbul 1994.
• --------“Kuruluşundan Günümüze İmam-Hatip Liseleri”, Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, sayı: 6, yıl: 1999, s. 201-254.
• --------“Türkiye’de Kur’an Eğitim ve Öğretiminde Görülen Gelişmeler ve Bir İcazetname Örneği”, UÜİFD, Cilt: 13, sayı: 2, s. 81-140, Bursa 2004.
• --------“İmam Hatip Liseleri Müdürlerine Göre İmam-Hatip Liseleri ve İlâhiyat Fakülteleri”, (yayımlanmamış çalışma), Bursa 1987.
• Özcan, Bekir, “Din Bilimleri Öğretiminde Branşlaşmanın Önemi”, Yükseköğretimde Din Bilimleri Öğretimi Sempozyumu, s. 147-170, Samsun 1988.
• Paksoy, Kadir, “Kur’an’a Abdestli Dokunmakla İlgili Rivayetlerin Tahlili”, Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 5, Şanlıurfa 1999, s. 331-378.
• Râfiî, Mustafa Sâdık, İ‘câzü’l-Kur’ân ve’l-belâğatü’n-nebeviyye, Beyrut 1973.
• Saçaklızâde, Mehmed b. Ebûbekir Maraşî, Cühdü’l-mukıl (mine’t-tecvîd), thk. Sâlim Kaddûrî el- Hamed, Amman 2001.
• Sarı, Mehmet Ali, Kur’ân-ı Kerîm’i Güzel Okuma Tekniği ve Kuralları, İstanbul ts.
• Senemoğlu, Nuray, Gelişim, Öğrenme ve Öğretim: Kuramdan Uygulamaya, Ankara 2010.
• Şentürk, Habil, “İmam-Hatiplerin Din Hizmetlerinde Karşılaştığı Problemler ve Çözüm Önerileri -Isparta Örneği-”, I. Din Hizmetleri Sempozyumu (3-4 Kasım 2007), Ankara 2008, II, 63-78.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân, thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî, Riyad 2003.
• Temel, Nihat, Kıraat ve Tecvîd Istılahları, İstanbul 2013.
• Temizer, Aydın, Kur’ân’da “De ki” Hitabı, İstanbul 2012.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ b. Sevre, el-Câmiu’l-kebîr, thk. BeşşârAvvâd, Beyrut 1996.
• Ünsür, Ahmet, Kuruluşundan Günümüze İmam-Hatip Liseleri, İstanbul 2005.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “İ‘câzü’l-Kur’ân”, DİA, XXI, 403-406, Ankara 2000.
• Yılmaz, Hakkı, “Eğitim Sistemi İçerisinde İmam-Hatip Liselerinin Yeri ve Tarihçesi”, II. Din Şûrası Tebliğ ve Müzakereleri (23-27 Kasım 1998), Ankara 2003, s. 519-541.
• Yılmaz, Nazif, “Kur’an-ı Kerim Öğretiminde Yöntem ve Teknikler”, Etkili Din Öğretimi, s. 531- 548, İstanbul 2010.
• Yılmaz, Nedim, İ‘câzü’l-Kur’ân, İstanbul 1984.
• Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân, Ma‘rifetü’l-kurrâi’l-kibâr ‘ale’t-tabakât ve’l- âsâr, thk. Tayyar Altıkulaç, İstanbul 1995.
• Zerkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, thk. F. Ahmed Zümerli Beyrut 1995.
• Zerkeşî, Bedreddîn Muhammed b. Bahadır, el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebü’l- Fadl İbrâhîm, Kahire 1984.