Abrogation of the Quran of the Sunnah in the Special Context of Hijra

Yıl 2024, Cilt: 66 Sayı: 66, 191 - 214, 30.06.2024

Hasan Eryılmaz

https://doi.org/10.15370/maruifd.1463803

Öz

In Islam, the impact of revelation on human life took place at various stages. In this process, some temporary provisions were put into effect, taking into account the conditions of the period, and when the goals were achieved, these provisions were changed and the main provisions were determined. The phenomenon of abrogation emerged as a natural necessity in the course of life. This practice has attracted the attention of various branches of science regarding its compatibility with the realities of life, with its principles of gradualism and facilitation. Islamic scholars have addressed this issue in different ways, but the issue of sunnah abrogating the Quran has gained importance. Studies on whether the Sunnah can abrogate the Quran have been carried out around certain examples, but it has been claimed that these examples do not have the power to make abrogation possible.
In this article, the subject of the Sunnah abrogating the Quran is examined through an example that is not found in the method books. In some verses, migration from Mecca to Medina is presented as a condition of faith, especially in the 97th verse of Surah Nisa, those who do not fulfill the condition of migration are threatened with hell. However, it has been reported that the order of migration, which was expressed in such a definite style, came to an end and was interrupted by some hadiths. This view allows discussion of the sunnah and abrogation of the Quran through the phenomenon of migration. In the article, the continuity of the obligation of hijra is discussed within the framework of different socio-political and religious contexts, including the views of Islamic scholars.

Anahtar Kelimeler

hadith, Quran, sunnah, migration, abrogation

Hicret Özelinde Sünnetin Kur’an’ı Neshi

Öz

İslam dininde vahyin insan yaşamına etkisi çeşitli evrelerde gerçekleşmiştir. Bu süreçte, dönemin koşulları göz önünde bulundurularak bazı geçici hükümler devreye sokulmuş, amaçlar gerçekleşince bu hükümler değiştirilerek asıl hükümler belirlenmiştir. Nesh olgusu, hayatın akışı içinde doğal bir zorunluluk olarak ortaya çıkmıştır. Bu uygulama, tedricilik ve kolaylaştırma prensipleriyle yaşamın gerçeklerine uygunluğuyla ilgili çeşitli ilim dallarının ilgisini çekmiştir. İslam âlimleri, bu konuyu farklı şekillerde ele almış ancak sünnetin Kur'an'ı nesh etme konusu çeşitli tartışmalarla ön plana çıkmıştır. Sünnetin Kur'an'ı nesh edebileceği üzerine yapılan çalışmalar belli örnekler etrafında gerçekleşmiş, ancak bu örneklerin neshi mümkün kılabilecek güce sahip olmadığı iddia edilmiştir.
Bu makalede, sünnetin Kur'an'ı nesh etme konusu usul kitaplarında bulunmayan bir örnek üzerinden incelenmiştir. Bazı ayetlerde Mekke’den Medine’ye hicret bir iman şartı gibi sunulmuş, bilhassa Nisa Suresi 97. ayette hicret şartını yerine getirmeyenler cehennemle tehdit edilmiştir. Ancak bu denli kati bir üslupla ifade edilen hicret emrinin bazı hadislerle nihayete erdiği ve inkıtâya uğradığı bildirilmiştir. Bu manzara hicret olgusu üzerinden Kur’an’ın sünnet ile neshi tartışmalarına imkân vermektedir. Makalede bu konu İslam âlimlerinin görüşlerine de yer verilmek suretiyle, hicret farizasının sürekliliği farklı sosyo-politik ve dini bağlamlar çerçevesinde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

hadis, Kur'an, sünnet, hicret, nesh

Kaynakça

• Abdülkerim b. Abdullah b. Abdirrahaman b. Hamd el-Hudayr. t.y. Şerhu Kitâbi’l-ilm li Ebî Hayseme. C. 7. b.y.: Mektebetü’s-Şâmela.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. 1405/1985. el-Müsned. Beyrut: y.y.
• Aytekin, Mehmet Ali. 2019. “Vasiyet Ayeti Bağlamında Sünnetin Kur’an-ı Kerim’i Nesh Etmesi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy 34, 85-113.
• Bakkal, Ali. 1997. “İmam Şafiî’de Nesh Anlayışı”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy 3: 109-132.
• Bahâuddîn el-Maḳdisî, Ebû Muḥammed ʿAbdurrahman b. İbrâhîm b. Aḥmed. 1424/2003. el-ʿUdde Şerhu’lʿUmde. Kahire: y.y.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. 1422/2001. el-Câmiʿu’ṣ-Saḥîḥ. 2. bs. 8 c. b.y.: Dâru Tavki’nNecât.
• Ceṣṣâṣ, Ebû Bekir Aḥmed b. ʿAlî er-Râzî. 1414/1994. el-Fuṣûl fi’l-ʾUsûl. 4 c. Kuveyt: Vezâretu’l-ʾEvḳâfi’lKuveytiyye.
• Cuveynî, Ebû’l-Meʿâlî ʿAbdulmelik b. ʿAbdullâh. 1418/1997. el-Burhân fî ʾUṣûli’l-Fıḳh. 2 c. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye.
• Ceṣṣâṣ, Ebû Bekir Aḥmed b. ʿAlî er-Râzî. t.y. Kitâbu’t-Telḫîṣ fî ʾUṣûli’l-Fıḳh. 3 c. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye.
• Coşkun, Medet. 1995. “Sünnet’in Kur’ân’ı Neshi Meselesi”. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çetin, Abdurrahman. “Nesih”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 32/579-581. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Dârimî, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. ʿAbdurrahman et-Temîmî. 1412/2000. Sunenu’d-Dârimî. 4 c. b.y.: Dâru’l-Muğnî.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşʿas̱ es-Sicistânî. 2009. Sünenü Ebî Dâvûd. 7 c. b.y.: Dâru’r-Risâleti’lʿÂlemiyye.
• Ebû Ḥayyân, Muḥammed b. Yûsuf b. ʿAlî b. Yûsuf b. Ḥayyân el-Endelüsî. 1420. el-Baḥru’l-Muḥîṭ fî’tTefsîr. 11 c. Beyrut: y.y.
• Kurtubî, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî. t.s. el-İḥkâm fî Uṣûli’l-Aḥkâm. C. 8. Beyrut: Dâru’l-Âfâḳi’l-Cedîde.
• Ebû Muḥammed el-Beğavî, el-Ḥuseyn b. Mesʿûd b. Muḥammed b. el-Ferrâʾ. 1420. Meʿâlimu’t-Tenzîl fî Tefsîri’l-Ḳurʾân. 5 c. b.y.: Dâru İḥyâi’t-Türâs̱i’l-ʿArabî.
• Ebû Nuaym el-İṣfahâni, Ebû Nuʿaym Aḥmed b. ʿAbdillâh b. İshâk el-İṣfahânî. 1419/1998. Maʿrifetu’ṣṢaḥâbe. 7 c. Riyad: Dâru’l-Vaṭan.
• Efendioğlu, Mehmet.“Nesih”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 32/579-581. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Ḥâmid Muḥammed b. Muḥammed. 1413/1993. el-Mustaṣfâ. Beyrut: y.y.
• Ḫaṭṭâbî, Ebû Suleymân Ḥamd b. Muḥammed b. İbrâhîm b. el-Ḫaṭṭâb el-Bustî. 1351/1932. Meʿâlimu’sSünen. Halep: el-Maṭbaʿatu’l-ʿİlmiyye.
• Heys̱emî, Ebu’l-Ḥasan Nûruddîn ʿAlî b. Ebî Bekr b. Suleymân el-. 1414/1994. Mecmaʿu’z-Zevâîd ve Menbaʿu’l-Fevâid. 10 c. Kahire: Mektebetu’l-Ḳudsî.
• Ḥuseyn b. Muḥammed el-Maġribî, el-Ḥuseyn b. Muḥammed b. Saʿîd el-Lâʿî. 1414/1994-1428/2007. elBedru’t-Temâm Şerḥu Buluġi’l-Merâm. 10 c. b.y.: Dâru Hicr.
• İbn Baṭṭâl, Ebû el-Ḥasan ʿAlî b. Ḫalef b. ʿAbdulmelik İbn Baṭṭâl. 1423/2003. Şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 10 c. Riyad: Mektebetu’r-Ruşd.
• İbn Ḥacer el-ʿAsḳalânî, Ebü’l-Fażl Şihâbüddîn Aḥmed b. ʿAlî b. Muḥammed el-ʿAsḳalânî. 1379/1959. Fetḥu’l-Bârî Şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 13 c. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife.
• İbn İsḥâḳ, Ebû ’Abdullâh Muḥammed b. İsḥâḳ b. Yesâr el-Muṭṭalibî. 1978. Sîretü İbn İshâk. 1 c. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Kes̱îr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. ʿOmer b. Kes̱îr ed-Dimeşḳî. 1419. Tefsîru’l-Ḳur’âni’l-ʿAẓîm. Beyrut: y.y.
• İbn Ḳudâme el-Maḳdisî, Ebû Muḥammed Muvaffaḳuddîn ʿAbdullāh b. Aḥmed b. Muḥammed b. Kudâme el-Cemmâʿîlî. 1421/2000. el-Muḳniʿ fî Fıḳhi’l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. b.y.: y.y.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Yezîd el-Ḳazvînî. 2009. Sünenü İbn Mâce. 5 c. b.y.: Dâru’-r- Risâleti’l-ʿÂlemiyye.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. ts. “abd”. İçinde Lisânü’l-ʿArab. C. 4. Kahire: Dârü’l-Maârif.
• İbn Mâze, Ebu’l-Meʿâlî Maḥmûd b. Aḥmed b. Abdulaziz b. ʿOmar b. Mâze el-Ḥanefî. 1424/2004. el-Muḥîṭu’l-Burhânî fi’l-Fıḳhi’n-Nuʿmânî. 9 c. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye.
• İbn ʿÂbidîn, Muḥammed Emîn b. ʿOmer b. ʿAbdilʿazîz el-Ḥuseynî ed-Dımeşḳî. 1412/1992. Reddu’l- Mụḥtâr ʿalâ’d-Durri’l-Muḫtâr. 2. bs. 6 c. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbnu’l-Mevvâḳ, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Ebî Bekr b. Ḫalef b. Ferec b. Sâf el-Merâkişî el-Mâlikî. 1425/2004. Buğyetu’l-Nuḳḳâdi’n-Naḳale fî mâ Eḫalle bihi Kitâbu’l-Beyân. 2 c. Riyad: y.y.
• İbnu’l-Mulaḳḳın, Ebû Ḥafṣ ʿOmer b. ʿAlî b. Aḥmed el-Mıṣrî. 1429/2008. et-Tavḍîḥ li Şerḥi’l-Câmiʿi’ṣ- Ṣaḥîḥ. Dımaşk: y.y.
• İsmâil Ḥaḳḳı Bursevî, İsmâîl Ḥaḳḳî b. Muṣṭafâ el-İstânbûlî el-Ḥanefî el-Ḫalvetî. t.y. Rûḥu’l-Beyân. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Ḳâḍî ʿİyâḍ, Ebû’l-Faḍl ʿIyâḍ b. Mûsâ el-Yaḥṣubî. 1419/1998. İkmâlu’l-Muʿlim bi Fevâʾidi’l-Muslim. 8 c. b.y.: y.y.
• Kâsânî, ʿAlâʾuddîn Ebûbekir b. Mesʿûd b. Aḥmed el-Ḥanefî. 1406/1986. Bedâʾiʿu’s-Sanâʾiʿ fî Tertîbi’ş- Şerâʾiʿ. 2. bs. 7 c. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye.
• Koçkuzu, Ali Osman. 1985. Hadiste nasih mensuh meselesi. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV) yayınları; 12. İstanbul : Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV).
• Ḳurṭubî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Aḥmed el-Ḫazrecî. 1384/1964. el-Câmiʿ li-Âḥkâmi’l-Ḳur’ân. 2 c. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mıṣriyye.
• Mâverdî, Ebû’l-Ḥasen ʿAlî b. Muḥammed el-Baṣrî. 1419-1999. el-Ḥâvî’l-Kebîr fî Fıḳhi Meẕhebi’l-İmâmi’ş- Şâfiʿî ve Huve Şerḥu Muḫtaṣari’l-Muznî. 19 c. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye.
• Mâzerî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAlî eṣ-Ṣıkillî. 1988-1991. el-Muʿlim bi Kavâʾidi Muslim. 3 c. b.y.: y.y.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdilkebîr b. Muhammed el-Hasenî el-İdrîsî. t.s. Nazmü’l-Mütenâsir min Hadisi’l-Mütevâtir. 1 c. Dâru’l-Kütübi’s-Selefiyye.
• Şar’âvî, Muhammed Mütevellî. t.s. Tefsîru’ş-Şa’râvî. 20 c. y.y.: Metabiu’l-Ahbâri’l-Yevm.
• Asar, Muhammet Ali. 2020. “Sünnetin Kur’an’ı Neshi Meselesine Hadisçilerin Yaklaşımı: Örnekler Çerçevesinde Bir İnceleme”. ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11 (2): 48-78.
• Şirazî, Nasır Mekârim. 2013. el-Emsâl fî Tefsîr-i Kitâbillahi’l-Münezzel. Müessesetü’l-E’lemî li’l-Matbûât.
• Nefrâvî, Aḥmed b. Ğânim b. Sâlim el-ʾEzherî el-Mâlikî. 1415/1995. el-Fevâkihu’d-Devvânî ʿalâ Risâleti İbn Ebî Zeyd el-Ḳayravânî. 2 c. b.y.: Dâru’l-Fikr.
• Nesâʾî, Ebû ʿAbdurraḥmân Aḥmed b. Şuʿayb el-Ḫorâsânî. 1421/2001. es-Sünenü’l-Kübrâ. 10 c. Beyrut: Muʾessesetu’r-Risâle.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref. 1392/1972. Şerḥu’n-Nevevî ʿalâ Muslim. 18 c. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Türâs̱i’l-ʿArabî.
• Önkal, Ahmet. 1998. “Hicret”. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 462-66. İstanbul: TDV Yayınları.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. 1412.el-Müfredât fî Gâribi’lKur’an. thk. Safvân Adnan ed-Dâvudî. Şam, Beyrut: Dâru’l-Kalem, Dâru’ş-Şâmiyye.
• Râzî, Ebû ʿAbdillâh Faḫrüddîn Muḥammed b. Ömer b. Ḥüseyn er-. 1420. Mefâtîḥu’l-Ğayb. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Türâs̱i’l-ʿArabî.
• Râzî, Ebû ʿAbdillâh Faḫrüddîn Muḥammed b. Ömer b. Ḥüseyn er-. 1418/1997. el-Maḥṣûl. b.y.: y.y.
• Seraḫsî, Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-ʾEimme. 1421/2000. el-Mebsûṭ. 30 c. Beyrut: Dâru’lFikr li’t-Ṭabâʿati ve’n-Neşri ve’t-Tevzîʿ.
• Şâfiî, Ebû ʿAbdillâh Muḥammed b. İdrîs b. ʿAbbâs. 1358/1940. er-Risâle. Mısır: y.y.
• Şevkânî, Muḥammed b. ʿAlî b. Muḥammed el-Yemenî. 1413/1993. Neylu’l-Evṭâr. 8 c. Mısır: Dâru’l-Ḫadîs̱.
• Tirmiẕî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ. 1998. es-Sunen. 6 c. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî.
• Ünalan, Abdullah. 2018. “Kur’an’ı Nesh Bağlamında Sünnetin Yetkisi”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (2): 11-30.
• Zekiyyüddîn Şa’bân. 2005. İslam Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıhk). Ankara: TDV Yayınları.
• Zeylaʿî, ʿOs̱mân b. ʿAlî b. Meḥcen el-Bâriʿî Faḫruddîn el-Ḥanefî. 1313. Tebyînu’l-ḥaḳâîḳ şerḥu Kenzi’ddaḳâiḳ ve Ḥâşiyeti’ş-Şelebî. Bulak; Kahire: el-Maṭbaʿatu’l-Kubrâ’l-Emîrîyye.