The Process of Adaptation of the Yamama Region to Islam in the Context of the Incidents of Apostasy

Yıl 2024, Cilt: 66 Sayı: 66, 161 - 189, 30.06.2024

Elif Kübra Aslandoğdu

https://doi.org/10.15370/maruifd.1490081

Öz

The incidents of apostasy and rebellion that occurred towards the end of the Prophet's life had a significant impact on Islamic society during Abu Bakr's caliphate. In Islamic sources, the wars that Abu Bakr fought to ensure peace in the peninsula are generally mentioned under the title of riddah wars. However, it is not very accurate to define all rebellion movements as “ridda”. Just as the rebellions had different reasons, not all disobedient societies accepted Islam. Even if some tribes did not accept Islam, they were under the political sovereignty of the Islamic State of Medina because they made a jizya agreement. The departures from the authority that were seen in the following periods occurred either in the form of not wanting to give zakat, the idea that the agreement ended with the death of the Prophet, or the support of people who claimed to be prophets. This study discusses the impact of Musaylima, who claimed prophethood and led a rebellion movement, on the Islamization process in the Yamama region. Musaylima ibn Habib's support from his tribe posed a challenge to the survival of the state, and this study analyzes how it affected the process of Islamization. In the article, it was evaluated how the people of Yamama met Islam for the first time, to what extent the society integrated into the new religion, and why they supported a figure who claimed to be a prophet in a very short time. Just as Hevze b. Ali, the Christian ruler of Yamama, whom the Prophet had previously invited to Islam, offered the condition of being a partner in the administration to accept the invitation; the fact that Musaylima wanted to be included in the prophetic position as the leader of his tribe and that he fought in line with this goal underlines that Yamama is one of the most resilient regions of the peninsula. Based on the above-mentioned issues, this study aims to contribute to new research in terms of showing that the Islamization process contains various balance elements within itself and is an investigation of both the individual and the region.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Sirah, Abu Bakr, Yamama, Musaylima, Khalid ibn al-Walid, Apostasy, Rebellion

İrtidad Hadiseleri Bağlamında Yemâme Bölgesinin İslâm’a İntibak Süreci

Öz

Hz. Peygamber’in hayatının son zamanlarında baş gösteren irtidad ve isyan hadiseleri, Hz. Ebû Bekir’in halifelik sürecinde İslâm toplumunu ciddi mahiyette etkisi altına almıştır. Kaynaklarda Hz. Ebû Bekir’in yarımadadaki sükûneti sağlamak adına yaptığı savaşlar genellikle ridde savaşları başlığı altında zikredilmektedir. Bununla birlikte isyan hareketlerinin tamamını “ridde” şeklinde tanımlamak çok isabetli görünmemektedir. Ayaklanmaların birbirinden farklı sebepleri olduğu gibi, itaatsizlik gösteren toplumların tamamının da İslâmiyet’e dahil olmaları söz konusu değildi. Zira bazı kabileler İslâm’ı kabul etmeseler dahi cizye anlaşması yaptıkları için Medine İslâm Devleti’nin siyasî egemenliği altındaydılar. İlerleyen zamanlarda görülen otoriteye başkaldırılar ise, zekâtın verilmek istenmemesi veya Hz. Peygamber’in vefatıyla anlaşmanın sona erdiği düşüncesi yahut da peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkan kimseleri destekleme şeklinde tezahür etmiştir. Bu çalışmada peygamberlik iddiasıyla ortaya çıkan, kabilesi Benî Hanîfe’den aldığı destekle devletin bekasını zora sokan bir isyan hareketinin önderliğini yapan Müseylime b. Habîb’in Yemâme bölgesinin İslâm’a intibak sürecini nasıl ve ne yönde etkilediği ele alınmaktadır. Makalede Yemâmelilerin İslâm’la ilk tanışmalarının nasıl gerçekleştiği, toplumun yeni dine entegrasyonunun ne oranda olduğu, çok kısa bir zaman dilimi içerisinde peygamberliğe ortaklık iddiasında bulunan bir kimseye neden destek verdikleri hususları değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Daha öncesinde Hz. Peygamber’in İslâm’a çağırdığı Yemâme’nin Hristiyan yöneticisi Hevze b. Alî’nin, daveti kabul etmek için yönetime ortak edilme şartını sunduğu gibi Müseylime’nin de kabilesinin lideri olarak peygamberlik makamına ortak edilmeyi istemesi ve bu hedefi doğrultusunda mücadele vermesi aslında Yemâme’nin yarımadanın en dirençli bölgelerinden biri olduğunun altını çizmektedir. Zikredilen hususlardan hareketle bu çalışma İslâmlama intibak sürecinin kendi içinde çeşitli denge unsurlarını barındırdığını göstermesi ve hem şahıs hem de bir bölge incelemesi olması açısından yapılacak yeni araştırmalara katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Siyer, Ebû Bekir, Yemâme, Müseylime, Hâlid b. Velîd, İrtidat, İsyan

Kaynakça

• Altuntaş, Halil ve Muzaffer Şahin. Kur’an-ı Kerîm Meâli. 12. bs. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Al Makin. Representing the Enemy: Musaylima in Muslim Literature. Peter Lang, 2008.
• Arı, Ümmühan. “Hz. Peygamber Dönemi ve Ridde Hâdiselerinde Benî Hanîfe ve Müseylime”. Akademik Siyer Dergisi, sy 8 (2023): 87-106.
• Arı, Ümmühan. “İlk Dönem İslam Tarihinde Yemâme”. Yüksek Lisans, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Askar, Abdullah. al-Yamama in the Early Islamic Era. 1. bs. Riyad: Ithaca Press, 2002.
• Apak, Adem. Asabiyet ve Erken Dönem İslâm Siyasî Tarihindeki Etkileri. İstanbul: Düşünce Kitapevi, 2004.
• Askar, Abdullah. İslâm Siyaset Geleneğinde Amr b. el-Âs. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
• Azimli, Mehmet. Dört Halifeyi Farklı Okumak-Hz.Ebu Bekir. 6. bs. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Bağdâdî, Ebü’l-Ferec Kudâme b. Ca‘fer (ö. 337/948). Kitâbü’l-Harâc. thk. Muhammed Hüseyin Zebidî. Irak: Dâru’r Reşîd, 1981.
• Balcı, İsrafil. İdarî ve Siyasî Yönden Hz. Ebû Bekir Dönemi. Samsun: Din ve Bilim Kitapları Yay., 2007.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir. Fütûhu’l-Buldân. Beyrut: Müessesetü’l-Maârif, 1987.
• Bekrî, Abdullah b. Abdülazîz b. Muhammed Ebû Ubeyd (ö. 487/1094). Mu‘cemu Mâ ista‘cem min Esmâi’lBilâd ve’l-Mevâdî. 4 cilt. Kâhire: Âlimu’l-Kütüb, 1364.
• Bekrî, Abdullah b. Abdülazîz b. Muhammed Ebû Ubeyd el-Mesâlik ve’l-Memâlik. thk. Adrian Van Leeuwen-Andre Ferre. Tunus: Darü’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1992.
• Buhl, Fr. “Müseylime”. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, c. 8, 1979.
• Câbirî, Muhammed Âbid. İslâm’da Siyasal Akıl. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi Yay., 1997.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî Târîhi’l-Arab Kable’l-İslâm. 10 cilt. Bağdat: Câmiatü Bağdad, 1993.
• Çubukcu, Asri. “Sümâme b. Üsâl”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 38: 131-132. İstanbul: TDV Yay. 2010.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügât. Ankara: Aydın Kitabevi, 2013.
• Donner, Fred McGraw. The Early Islamic Conquests. New Jersey: Princeton University Press, 1981.
• Dûrî, Abdulazîz. İlk Dönem İslâm Tarihi. İstanbul: Endülüs Yay., 1991.
• Ebü’l-Fidâ’, İsmâîl b. Alî b. Mahmûd el-Eyyûbî (ö. 732/1331). Takvîmü’l-Büldân. nşr. Baron Mac Guckın De Slane-M. Reinand. Beyrût: Dâru Sâdır, 1850.
• Fayda, Mustafa. Hulefa-yı Raşidin Devri Dört Halife Dönemi. 1. bs. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2014.
• Grohmann, Adolf. “Yemâme”. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, c. 13, 1986.
• Halîfe b. Hayyât. Târîhu Halîfe b. Hayyât. thk. Ekrem Ziyâ Umerî. Riyad: Dâru’t-Taybe, 1985. 2006.
• Hemdânî, Ebû Muhammed Lisânü’l-Yemen Hassan b. Ahmed b.Ya‘kub. Sıfatu Cezîreti’l-Arab. thk. Muhammed b. Ali el-Ekva’ el-Hivâlî. 1.bs. San’a: Mektebetü’l-İrşâd, 1990.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemalüddin Yûsuf b. Abdillah b. Muhammed (463/1071). el-İstîʿâb fî Maʿrifeti’lAshâb. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1992.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen (ö. 571/1176). Tarîhû Medîneti Dımaşk. thk. Muhibbuddin Ebû Saîd Ömer b. Garame el-Amravî. 70 cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen (ö. 321/933). el-İştikak. 1. bs. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1991.
• İbn Habîb, Ebu Ca‘fer Muhammed (245/860). Kitabü’l Muhabber. Beyrût: Dâru’l-İfâki’l-Cedîde, t.y.
• İbn Havkal, Ebû’l Kâsım Muhammed (ö. 367/977). Kitâbü Sûreti’l-Arz. Beyrût: Dârü’l-Mektebetü’l- Hayat, 1992.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik el-Himyerî (ö. 218/833). es-Sîretü’n-Nebeviyye. 4 cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütüb’il-Arabi, 1990.
• İbn Kayyım el-Cevziyye. Zâdü’l-Meâd fî Hedyi’l-İbâd. 2. bs. 3 cilt. Mısır, 1972.
• İbn Kesîr, İmamüddin Ebû’l-Fidâ (774/1373). el-Bidâye ve’n-Nihâye. 15 cilt. Beyrût: Mektebetü’l-Meârif, 1990.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed (ö. 620/1223). el-Muğnî. thk. Ebu Muhammed el-Hüseyin ez-Zebidî. Irak: Dâru’r-Reşîd, t.y.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. el-Ma’ârif. 4. bs. Kahire: Dâru’l-Meârif, t.y.
• İbn Sa’d, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (230/845). et-Tabakâtü’l-Kübra, 8 cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1968.
• İbn Seyyidünnâs. Uyûnü’l-eser fî fünûni’l-megâzî ve’ş-şemâ’il ve’s-siyer. 2 cilt, Medine-Dımaşk: Mektebetü Dâri’l-Turâs ve Dârü İbn Kesîr, t.y.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddin Ebû’l Hasan Ali b. Muhammed el-Cezerî, thk. Ebu’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. Üsdü’l- Gâbe fî Marifeti’s-Sahâbe. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2012.
• İmamüddin Ebû’l-Fidâ İbn İsfahânî, Hamza b. el-Hasen. Târîhu Sinî Mülûki’l-Arz ve’l-Enbiyâ. Beyrut: Dâru’l-Mektebetü’l-Hayat, 1961.
• İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât. İstanbul: Çıra Yay., 2012.
• Kazvînî, Zekeriyyâ b. Muhammed b. Mahmûd (ö. 682/1283). Âŝârü’l-bilâd ve ahbârü’l-ibâd. nşr. Ferdinand Wüstenfeld. Göttingen, 1848.
• Kelâî, Ebi’r-Rebi Süleyman b. Musa b. Sâlim el-Himiri el-Endelüsî (ö. 634/1237). el-İktifâ fî Megâzi Rasûlillah ve’s-Selaseti’l-Hulefâ. 2 cilt. Beyrût: A‘limu’l-Kütüb, 1997.
• Kelpetin, Mahmut. Hulefâ-yi Râşidîn Dönemi Tarihi: Seyf b. Ömer ve Tarihçiliği. 1. bs. İstanbul: Siyer Yayınları, 2012.
• Kelpetin, Mahmut. “Hz. Ebu Bekir’in Zekat Vermek İstemeyenler ve Yalancı Peygamberlerle Mücadelesi”, 99-110. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2019.
• Kurt, Ali Osman. “Yahudilik’te, Hıristiyanlık’ta ve İslâm’da İrtidat”. Yüksek Lisans, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh (ö. 671/1273). el-Câmiʿ li-Ahkâmi’l- Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 16 cilt. Beyrût: Müessesetü’l-Risâle, 2006.
• Lewis, Bernard. Tarihte Araplar. çev. Hakkı Dursun Yıldız. İstanbul: Anka Yayınları, 2000.
• Mes’ûdî, Ebû’l-Hasan Ali b. Hüseyin b. Ali. Kitâbü’t-Tenbîh ve’l-İşrâf. ed. M.J.De Goeje. Leiden: E.J.Brill, 1967.
• Muhammed Hamîdullah. el-Vesâiku’s Siyâsiyye li’l-ahdi’n-Nebevî ve’l-Hilâfeti’r-Râşide. 5. bs. Beyrût: Dâru’n-Nefâis, 1985.
• Mustafa Bilge. “Yemâme”. TDV İslâm Ansiklopedisi, 43:399-400. İstanbul: TDV Yay., 2013.
• Nâsır, Sâlih b. Süleyman. Vilâyetü’l Yemâme: Dirâse fi’l-hayâti’l-iktisâdiyye ve’l-ictimâiyye hattâ nihâyeti’l-karni’ŝ-ŝâliŝi’l-hicrî. Riyad: Mektebetü’l-Melik Abdülaziz el-A’mme, 1992.
• Nüveyrî, Şihabüddin Ahmed b. Abdülvahhab. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. Beyrut-Lübnan: Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Önkal, Ahmet. “Müseylimetülkezzâb”. TDV İslâm Ansiklopedisi, 32:90-91. İstanbul: TDV Yay.
• Shoufani. Elias S. Al-Riddah and the Muslim Conquest of Arabia. University of Toronto Press, 1973.
• Shoufany, Elias. “Hz. Ebû Bekir Döneminde Elde Edilen Başarılar”. çev. Ahmet Turan Yüksel, Murat Ak. İstem, sy 6 (2005): 281-90.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr (ö. 310/923). Câmi’’l-Beyân An Te‘vîli Âyi’l-Kur’ân. thk. Beşşâr A. Ma’ruf. 7 cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr (ö. 310/923). Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk. thk. Muhammed Ebû’l Fadl İbrahim. Beyrût-Lübnan: Dâru’s-Süveydân, 1983.
• Üçok, Bahriye. İslam’dan Dönenler ve Yalancı Peygamberler. Ankara: Ankara Üniversitesi Basım Evi, 1967.
• Vâkıdî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer (207/ 823). Kitâbu’r-Ridde. Beyrût: Dâru’l-Garbu’l İslâmî, 1990.
• Watt, W. Montgomery. Hz. Muhammed Medine’de. çev. Süleyman Kalkan. İstanbul: KURAMER, 2016.
• Wilkinson, John C. Ibâdism: Origins and Early Development in Oman. New York: Oxford University Press, 2010.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbuddîn Yâkût b. Abdullah (ö. 626/1229). Mu‘cemu’l-Buldân. 5 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1977.
• Ya‘kûbî, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Ca’fer. Tarîhu’l-Yakûbî. thk. Abdülemîr Mehnâ. 2 cilt. Beyrût: eş-Şeriketu’l-Âlemî, 2010.