TRADE UNION ORGANIZATION IN TOURISM INDUSTRY IN TURKEY

Yıl 2021, Cilt: 16 Sayı: 56, 419 - 450, 31.07.2021

Şenol Öztürk

https://doi.org/10.14783/maruoneri.905649

Cited By: 3

Öz

The unionism in the tourism sector – accommodation and food and beverage services which has a significant share in the gains of Turkish trade union movement, began to weaken as a result of the economic and sectoral conversions by the 1980s. The chronic employment problems of the sector, also, worsened during this period. In years when union organization was relatively stronger, working conditions could be regulated in favor of workers through collective bargaining processes, the dramatic weakening of unionization in recent decades caused the severity of these problems to increase, and at the same time, made the solution much more difficult in the deregulated market environment. The mutual interaction in the form that inadequate unionization increases employment problems, while the negative working conditions weaken unionisation creates a vicious circle for the development of union organization. However, due to its role in protecting the labor force employed under exploitative conditions without legal protection, it is imperative that union organization be provided as an accessible right for all workers. For this reason, the state, as social rights provider, must take the necessary measures in this regard and fulfill its role as a balance between the employer and the employee in the sector.

Anahtar Kelimeler

Unionization in Tourism Industry, Employment Problems, Tourism Industry, Unionisation, Union Organization

TÜRKİYE’DE TURİZM SEKTÖRÜNDE SENDİKAL ÖRGÜTLENME

Öz

Türkiye sendikal hareketinin kazanımlarında önemli bir paya sahip olan turizm sektörü-konaklama ve yemek içme hizmetleri işkolu sendikacılığı, 1980’li yıllarla birlikte yaşanan ekonomik ve sektörel dönüşümün sonucunda zayıflamaya başlamıştır. Bu süreçte sektörün sahip olduğu kronik istihdam sorunları daha da kötüleşmiştir. Sendikal örgütlenmenin görece daha güçlü olduğu yıllarda toplu pazarlık süreçleri ile çalışma şartları işçi lehine düzenlenebilirken, son yıllarda sendikalaşmanın dramatik biçimde zayıflaması bu sorunların şiddetinin artmasına yol açmış aynı zamanda kuralsızlaşan piyasa ortamında çözümünü de çok daha zor bir hale sokmuştur. Yetersiz sendikalaşmanın istihdam sorunlarını artırması, buna karşılık çalışma şartlarındaki olumsuzluğun sendikalaşmayı zayıflatması şeklinde karşılıklı etkileşim sendikal örgütlenmenin geliştirilmesi için bir kısır döngü oluşturmaktadır. Bununla birlikte yasal korumadan mahrum şekilde sömürü şartlarında istihdam edilen işgücünün korunmasındaki rolü nedeniyle sendikal örgütlenmenin tüm işçiler için ulaşılabilir bir hak olarak sağlanması zorunluluktur. Bu nedenle sosyal hak sağlayıcı taraf olarak devletin bu konuda gerekli tedbirleri alması ve sektörde işçi ve işveren arasındaki denge sağlayıcı rolünün gereğini yerine getirmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Turizm Sektöründe Sendikalaşma, İstihdam Sorunları, Turizm Sektörü, Sendikalaşma, Sendikal Örgütlenme

Kaynakça

• 3. İzmir İktisat Kongresi, Turizm Çalışma Grubu Toplantısı. (1992, 4-7 Haziran). Bankacılık, Sigortacılık, Yabancı Sermaye, Müteahhitlik Hizmetleri, Turizm Çalışma Grupları. 4-7 Haziran 1992, İzmir.
• Akova, O., Tanrıverdi H., & Kahraman, O. C. (2015). Otel işletmelerinde işgören devir hızına etki eden risk faktörlerinin belirlenmesine yönelik bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 6(12), 87-107.
• Aykaç, A. (2009). Yeni işler, yeni işçiler, turizm sektöründe emek. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Başbuğ, A. (2016). Toplu iş sözleşmesi yapma yetkisindeki temel sorunlar ve sendikal haklara olumsuz etkisi. İş ve Hayat, 2(4), 59-76.
• Başbuğ, A. (2019, 14 Ocak). Örgütlenme özgürlüğü ve toplu pazarlık ilişkisi açısından mevzuatın değerlendirilmesi. Türk Hukukunda Sendikal Haklar Sempozyumu. (ss.19-34). 14 Ocak 2019, Ankara. http://www.turkis.org.tr/dosya/32DSMjqbWUn3.pdf adresinden alındı.
• Canbolat, T. (2019, 14 Ocak). Toplu iş sözleşmesi hakkı ve uygulamada karşılaşılan sorunlar. Türk Hukukunda Sendikal Haklar Sempozyumu. (ss.140-164). 14 Ocak 2019, Ankara. http://www.turkis.org.tr/ dosya/32DSMjqbWUn3.pdf adresinden alındı.
• Çavuş, Ö. H., & Kurar, İ. (2015). Turizm sektöründe çalışanların hukuki haklarına ilişkin farkındalıkları: Konaklama ve yiyecek-İçecek işletmeleri çalışanları üzerine bir araştırma. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(2), 147-174.
• Çelik, A. (2019). Sembiyotik ilişkiler ve otoriter korporatizm kıskacında 2010’lu yıllarda türkiye’de sendikalaşma, Toplu Pazarlık ve Grev Eğilimleri. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 15(15), 39-69.
• Çetin, İ., İçöz, O., & Toker, B. (2018). Turizm endüstrisinde istihdam ve uluslararası çalışma kanunu. Uluslararası Turizm, İşletme, Ekonomi Dergisi, 2(2), 52-64.
• ÇSGB. (2011). Turizm sektöründe çalışma sürelerinin iyileştirilmesi programlı teftişi sonuç raporu. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Kurulu Başkanlığı, Ankara.
• ÇSGB. (2013). Konaklama ve Eğlence işleri işkolunda çalışma koşullarının iyileştirilmesi ve sosyal tarafların bilinçlendirilmesi programlı teftişi sonuç raporu. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Teftiş Kurulu Başkanlığı Ankara.
• Dereli, T. (1986). Batı Ülkelerinde ve Türkiye’de sendikaların karşılaştıkları sorunlar ve başlıca gelişmeler. İstanbul Üniversitesi İktisadiyat Fakültesi Mecmuası, 44(1-4), 51-74.
• DİE-Devlet İstatistik Enstitüsü. (1995). Çalışma istatistikleri. Ankara.
• Dinçer, M. Z., Dinçer, F. İ., Ertuğral: M., Turan T. G., Güngör A., & Tekeli, N. (2005). Turizm sektöründe uluslararası çalışma örgütü normlarının önemi ve bu normların Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, UÇO Türkiye Temsilciliği ve Turizm Bakanlığı Tarafından Değerlendirilmesine Yönelik Bir Araştırma. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 49, 335-359.
• DPT – Devlet Planlama Teşkilatı. (2004). Türkiye iktisat kongresi turizm çalışma grubu raporu sunuş metni.
• Ekonomistler Derneği. (2017). Turizm sektörü çalışanları geleceğe güvenle bakıyor projesi, turizm sektörü bağlamında kayıt dışı istihdam ve daha genelde bölgesel istihdam değerlendirme raporu. İstanbul. https:// www.ekonomistler.org.tr/wp-content/uploads/2017/07/kayitli_1.pdf adresinden alındı.
• Erköse, H. Y. (2019). Basit denetim yeniden: Türkiye’de tatil köylerinde emek denetimi. Çalışma ve Toplum, 61(2), 1069-1091.
• Eurostat, (2020). Tourism industries – employment. https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index. php?title=Tourism_industries_-_employment&oldid=445425 adresinden alındı.
• Gökmen, Ç. E. (2018). Turizm sektöründe göçmen emeği: Nitelikli emek mi? Ucuz emek mi?. Çalışma ve Toplum, 56, 139-166.
• Güzel, M. Ş. (2016). Türkiye’de işçi hareketi 1908-1984. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları. ILO (International Labour Office) / Sectoral Policies Department (2017, 20-24 February).
• ILO Guidelines on decent work and socially responsible tourism. Guidelines adopted at the Meeting of Experts to adopt Guidelines on Decent Work and Socially Responsible Tourism. Geneva, Switzerland.
• İslamoğlu, E., Candır Şimşek H., & Tellioğlu S. (2018). Düzgün İş bağlamında turizm sektöründeki çalışma koşulları üzerine bir araştırma. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(3), 147-161.
• İŞKUR. (2017). 2017 yılı işgücü piyasası araştırması konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri sektör raporu. https://media.iskur.gov.tr/15156/konaklama-ve-yiyecek-hizmeti-faaliyetleri-sektoru-raporu.pdf adresinden alındı.
• Kaya, İ. (2012). Türk turizm sektöründe istihdamın temel özelliklerinin ve sorunlarının ücretli çalışanlar açısından coğrafi bölgelere göre analizi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(28), 241-257.
• Kılıç, T., & Seymen, O. A. (2011, 11-13 Mart). Türk turizm sektöründe sendikal örgütlenme neden güçlü değil? Baskın faktörlerin rolü ve etkileri üzerine yazınsal bir değerlendirme. II. Turizmde İnsan Kaynaklarının Gelişimi Sempozyumu Bildiriler Kitabı. (ss.144-180). 11-13 Mart 2011, Antalya.
• Koç, N. K., & Çelik, P. (2017). Turizm sektöründe antraktlı çalışma algısı: Antalya’daki Beş yıldızlı otel çalışanları açısından bir değerlendirme. İşletme Araştırmaları Dergisi, 9(4), 603-627.
• Korzay, M. (1992, 4-7 Haziran). Turizmde istihdam ve eğitim. 3. İzmir İktisat Kongresi – Bankacılık, Sigortacılık, Yabancı Sermaye, Müteahhitlik Hizmetleri, Turizm Çalışma Grupları. (ss.289-311). 4-7 Haziran 1992, İzmir.
• KTB. (2020). Turizm istatistikleri. https://yigm.ktb.gov.tr/Eklenti/81096,turizmistatistikleri2020- 4patara02032021pdf.pdf?0 adresinden alındı.
• Kutal, M. (2005). Türk sendikacılığını çevreleyen olumsuz koşullar, özellikler ve yeni bir yapılanma ihtiyacı. Çalışma ve Toplum, 5, 11-25.
• Küçük, K. (2019). Sendika üyeliği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Mahiroğulları, A. (2001). Türkiye’de sendikalaşma evreleri ve sendikalaşmayı etkileyen unsurlar. C. Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2(1), 161-190.
• Molina, O., & Guardiancich, I. (Tarihsiz). Örgütlenmesinde Güçlük çekilen çalışanların örgütlenmesi ve temsili: Türkiye için çıkarımlar. Uluslararası çalışma örgütü (ILO) Türkiye Ofisi Çalışma Hayatında Sosyal Diyaloğun Geliştirilmesi Projesi. https://www.csgb.gov.tr/media/53622/calisan_orgutlenmesi.pdf adresinden alındı.
• Nasöz, P., & Demirkol, Ş. (2014, 13-16 Kasım). Türkiye’de turizm sendikalarının sorunlarının analizi. 15. Ulusal Turizm Kongresi Bildiriler Kitabı. (ss.1386-1399). 13-16 Kasım 2014, Ankara.
• OECD. (2020). OECD Tourism trends and policies 2020. Paris: OECD Publishing. doi: 10.1787/20767773.
• Oral, S., & Demir, C. (2001). Turizm işletmelerinde sendikalaşma ve verimlilik ilişkisi. Turizm İşletmelerinde İnsan Kaynakları Yönetimi Hafta Sonu Semineri VII. 24-26 Kasım 2000, Nevşehir. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Matbaası.
• Özkaraca, E. (2019, 14 Ocak). Güncel gelişmeler ışığında sendikal güvenceler ve uygulama sorunları. Türk Hukukunda Sendikal Haklar Sempozyumu. (ss.35-60). 14 Ocak 2019, Ankara. http://www.turkis.org.tr/ dosya/32DSMjqbWUn3.pdf adresinden alındı.
• Öztürk, M. O. (2018). Çalışma hayatında sosyal diyaloğun geliştirilmesi projesi: Turizm sektöründe işçi ve işveren ilişkileri sorunların sosyal diyalog ile ele alınması çalıştayı sonuç raporu. Uluslararası Çalışma Örgütü. Ankara.
• Öztürk, Ş. (2021). Türkiye’de turizm sektöründe işçi sendikaları. Türkiye Turizm Ansiklopedisi. Anatolia Turizm Akademisi. (Yayın aşamasında).
• Parlak, Z., & Süleyman Ö. (2011). Esneklik kavramı ve emek piyasalarında esneklik. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 60, 1-60.
• Sarı, Y., Timur B., & Ekici, A. (2015, 12-15 Kasım). Turizm sektöründe istihdam sorunlarıyla ilgili literatürde sunulan çözüm önerilerinin karşılaştırmalı analizi. 16. Ulusal Turizm Kongresi Bildiriler Kitabı. (ss.548- 565). 12-15 Kasım 2015, Çanakkale. Ankara: Detay Yayıncılık.
• SDD-Sosyal Demokrasi Derneği. (2019). Turizm sektöründe yaşanan sorunlar ve çözüm önerileri. Yayın No: 31. Ankara: Sosyal Demokrasi Derneği Yayınları.
• SGK. (2019). İstatistik yıllıkları. http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/kurumsal/istatistik/sgk_istatistik_ yilliklari adresinden alındı.
• SGK. Kayıtdışı istihdam oranı. http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/calisan/kayitdisi_istihdam/kayitdisi_ istihdam_oranlari adresinden alındı.
• Sümer, H. H. (2019, 14 Ocak). Toplu iş sözleşmesi yapma yetkisinin tespiti sürecinde yaşanan sorunlar. Türk Hukukunda Sendikal Haklar Sempozyumu. (ss.83-139). 14 Ocak 2019, Ankara. http://www.turkis.org.tr/ dosya/32DSMjqbWUn3.pdf adresinden alındı.
• Şit, M. (2016). Türkiye’de turizm sektörünün istihdama katkısı. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 7(1), 101-117.
• T.C. AÇSHB. Çalışma hayatı istatistikleri kitabı. https://www.ailevecalisma.gov.tr/tr-tr/istatistikler/calismahayati-istatistikleri/resmi-istatistik-programi/calisma-hayati-istatistikleri-kitabi/ adresinden alındı.
• T.C. AÇSHB. İşçi sayıları ve sendikaların üye sayıları hakkında tebliğler. https://www.ailevecalisma.gov.tr/tr-tr/ istatistikler/calisma-hayati-istatistikleri/sendikal-istatistikler/isci-sayilari-ve-sendikalarin-uye-sayilarihakkinda-tebligler/ adresinden alındı.
• T.C. Kalkınma Bakanlığı. (2014). Onuncu kalkınma planı (2014-2018). Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara.
• T.C. Kalkınma Bakanlığı. (2018). On birinci kalkınma planı (2019-2023). Turizm Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara.
• T.C. SBB. Temel ekonomik göstergeler, (2019). https://www.sbb.gov.tr/temel-ekonomikgostergeler/#154.226.8521132-a9825b93-fa4c adresinden alındı.
• Tekin, Ö. A. (2014). Sendikacılık ve Türkiye turizm sektörü. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 125-152.
• Tiyek, R. (2020). Türkiye’de sendikal örgütlenme ve eşitsizlik. Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(22), 392-411.
• TSA (Türkiye sendikacılık ansiklopedisi). (Cilt 1-2-3). (1998). Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. İstanbul: Numune Matbaacılık.
• Tuna, O. (1965). Türk sendikacılığının başlıca meseleleri ve son gelişmeler. İstanbul Üniversitesi İktisadiyat Mecmuası, 24(3-4), 3-28.
• TÜİK, Hanehalkı işgücü anketi sonuçları, 2019 (Talep üzerine TÜİK tarafından özel olarak hesaplanan sonuçlar)
• Türkiye Oleyis. Tarihçe. http://www.oleyis.org.tr/sayfa.php?id=12 adresinden alındı.
• TÜSİAD. (2012). Sürdürülebilir turizm. İstanbul: Sis Matbaacılık.
• Tüzünkan, D. (2014, 13-16 Kasım). Türkiye’de turizm sektöründe güvenceli esneklik (Flexicurity) uygulamasının önündeki engeller. 15. Ulusal Turizm Kongresi Bildiriler Kitabı. (ss.1488-1502). 13-16 Kasım 2014, Ankara.
• Uyanık, Y. (2008). Neoliberal küreselleşme sürecinde işgücü piyasaları. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(2), 209-224.
• Üngüren, E., & Çevirgen, A. (2014, 13-16 Kasım). Konaklama işletmelerinin işletme ve işgören yapısı: Alanya bölgesinde bir araştırma. 15. Ulusal Turizm Kongresi Bildiriler Kitabı. (ss.1023-1040). 13-16 Kasım 2014, Ankara.
• Ünsal, E. (1992, 4-7 Haziran). Turizm sektöründe istihdam, sendikalar ve çalışma barışı. 3. İzmir İktisat Kongresi – Bankacılık, Sigortacılık, Yabancı Sermaye, Müteahhitlik Hizmetleri, Turizm Çalışma Grupları. (ss.337- 340). 4-7 Haziran 1992, İzmir.
• WTO-ILO. (World Tourism Organization and International Labour Organization). (2014). Measuring employment in the tourism industries – Guide with best practices. UNWTO, Madrid.
• WTTC, Data Gateway. (2019). (Kurum tarafından e-posta ile kişiye özel yollanan link üzerinden ulaşılan veri tabanı) https://tool.wttc.org/ adresinden alındı.
• WTTC/Oxford Economics. (2020, Mayıs). Travel & tourism economic ımpact research methodology. https://wttc. org/Research/Economic-Impact adresinden alındı.
• Yanardağ, M. Ö., & Avcı, M. (2012). Turizm sektöründe istihdam sorunları: Marmaris, Fethiye, Bodrum ilçeleri üzerine ampirik bir inceleme. Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 3(2), 39-62.
• Yenipınar, U. (2005). Otel İşletmelerinde Ücretlendirme: İzmir ili 4-5 yıldızlı otel işletmelerinde bir analiz. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(3), 148-176.
• Yıldırım, K. (2013). Osmanlı’da İşçiler (1870-1922) Çalışma hayatı, örgütler, grevler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldız, E. (2014). Neoliberal politikaların Türkiye’deki yansıması: Yoksulluk. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 3(1), 12-27.
• Yılmaz, G., Keser, A., & Yorgun. (2010). Konaklama İşletmelerinde çalışan sendika üyelerinin iş ve yaşam doyumunu belirlemeye yönelik bir alan araştırması. Paradoks Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi, 6(1), 87-107.
• Yiğit, Y. (2013). 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na göre işçi sendikası üyeliğinin kazanılması. Yönetim Bilimleri Dergisi, 11(22), 31-68.
• Yorgun, S. (2007). Türkiye’de sendikal örgütlenmenin güncel sorunları ve alternatif öneriler. İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 9(2), 49-78.
• Yorgun, S. (2013). Türkiye’de turizm sektöründe esnek istihdam uygulamaları ve toplu iş sözleşmelerinde yer alan düzenlemeler. Turizm ve Araştırma Dergisi, 2(2), 53-72.