EURO/DOLAR PARİTESİNİN TÜRKİYE TURİZMİNE ETKİSİ: YAPISAL KIRILMALI EKONOMETRİK BİR ANALİZ

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 60, 426 - 451, 27.07.2023

Onur Şeyranlıoğlu

https://doi.org/10.14783/maruoneri.1261501

Cited By: 1

Öz

Bu araştırmada, Euro/Dolar paritesinin Türkiye turizmine etkilerinin 2003-2022 dönemi aylık frekanslı verilerle incelenmesi amaçlanmıştır. Kurulan modellerde BİST Turizm Pay Endeksi, turizm gelirleri ve turistlerin kişi başı ortalama turizm harcaması bağımlı değişken olarak kullanılmıştır. Araştırmada serilerin durağanlıkları geleneksel ve yapısal kırılmalı birim kök testleri ile sınanmıştır. Kurulan modellerde uzun dönemli ilişkilerin tespit edilebilmesi için yapısal kırılmalı Gregory ve Hansen (1996) ile Hatemi J (2008) eşbütünleşme testleri kullanılmıştır. Uzun dönemli ilişki tespit edilen modellerde katsayı tahmini FMOLS yöntemi ile yapılmıştır. Bulgularda, Euro/Dolar paritesi ile turizm gelirleri arasında uzun dönemli ilişki tespit edilmiştir. FMOLS bulgularında ise Euro/Dolar paritesindeki artışların Türkiye’nin turizm gelirlerini arttırdığı görülmüştür. Bu araştırma ile Euro/Dolar paritesinin Türkiye’nin turizm sektörü göstergelerine etkisi yapısal kırılmalı ekonometrik yöntemler ile analiz edilerek çok kısıtlı olan literatüre katkı sağlanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Euro/Dolar paritesi, Turizm, BİST Turizm pay endeksi, Yapısal kırılma, Eşbütünleşme testi.

THE IMPACT OF EURO/DOLLAR PARITY ON TURKIYE TOURISM: AN ECONOMETRIC ANALYSIS WITH STRUCTURAL BREAK

Öz

In this study, it is aimed to analyse the effects of Euro/Dollar parity on tourism in Türkiye with monthly frequency data for the period 2003-2022. BIST Tourism Share Index, tourism revenues and average tourism expenditure per capita of tourists are used as dependent variables in the models. In the study, the stationarity of the series were tested by conventional and structural break unit root tests. Gregory and Hansen (1996) and Hatemi J (2008) cointegration tests with structural breaks were used to detect long-run relationships in the models. In the models with long-run relationship, coefficient estimation was performed by FMOLS method. The findings indicate that there is a long-run relationship between Euro/Dollar parity and tourism revenues. FMOLS findings indicate that increases in the Euro/Dollar parity increase Türkiye’s tourism revenues. With this research, the effect of Euro/Dollar parity on Türkiye’s tourism sector indicators has been analysed by using econometric methods with structural breaks and an attempt has been made to contribute to the very limited literature.

Anahtar Kelimeler

Euro/Dollar parity, Tourism, BIST Tourism share index, Structural break, Cointegration test.

Kaynakça

• Alalaya, M. M. (2010). Short and long terms through co-integration and Garch models applied to Jordan tourism income: (1976-2008). European Journal of Economics, Finance and Administrative Sciences, 19, 134-145.
• Altay, H., & Yılmaz, A. (2016). Türkiye’de ihracat artışlarının istihdam üzerindeki etkisinin incelenmesi. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, 616, 75-86.
• Arslan, E., & Çetiner, T. (2020). Turizm geliri döviz kuru ilişkisi: Türkiye örneği (2008-2019). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Turizm Fakültesi Dergisi, 23(1), 1-17.
• Aydın, A., Darıcı, B., & Taşçı, H. (2015). Uluslararası turizm talebini etkileyen ekonomik faktörler: Türkiye üzerine bir uygulama. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 0(45), 143-177.
• Bahar, O. (2007). Türkiye’deki devalüasyon uygulamalarının turizm sektörü üzerindeki etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(1), 255-272.
• Bahar, O., & Kozak, M. (2005). Küreselleşme sürecinde: uluslararası turizm ve rekabet edilebilirlik. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Bahmani-Oskooee, M., & Sohrabian, A. (1992). Stock prices and the effective exchange rate of the dollar. Applied Economics, 24(4), 459-464.
• Baran, E., Ayaz, İ. S., & Açık, A. (2019). The effect of exchange rate movements on the marine tourism of Turkey. Journal of Management, Economic and Marketing Research, 3(2), 14-29.
• Boyacıoğlu, M., & Çürük, D. (2016). Döviz kuru değişimlerinin hisse senedi getirisine etkisi: Borsa İstanbul 100 endeksi üzerine bir uygulama. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 70, 143-156.
• Bozkurt, H. Y. (2013). Zaman serileri analizi. Bursa: Ekin Basın Yayın Dağıtım.
• Bozkurt, K., & Pekmezci, A. (2015). Turizm talebi ve döviz kuru şokları: Türk turizm sektörü için ekonometrik bir analiz. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 10(2), 91-105.
• Chan, F., & Lim, C. (2011). Tourism stock performance and macro factors. 19th International Congress on Modelling and Simulation, Perth, Australia, 1596-1602.
• Chang, C. L., & McAleer, M. (2012). Aggregation, heterogeneous autoregression and volatility of daily international tourist arrivals and exchange rates. The Japanese Economic Review, 63(3), 397-419.
• Chen, M., Agrusa, J., Krumwiede, D., & Lu, H. (2012). Macroeconomic influences on Japanese hotel stock returns. Journal of Hospitality Marketing & Management, 21, 81-99.
• Crouch, G. I. (1994). The study of international tourism demand: A review of findings. Journal of Travel Research, 33(1), 12-13.
• Çelik Uğuz, S., & Topbaş, F. (2011). Döviz kuru oynaklığı turizm talebi ilişkisi: 1990-2010 Türkiye örneği. EconAnadolu 2011: Anadolu International Conference in Economics II, Eskisehir, Türkiye.
• Çemrek, F., & Şeker, T. (2020). Türkiye’de kadın işsizlik oranlarının yapısal kırılmalı birim kök testleri ile incelenmesi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20. Uluslararası Ekonometri, Yöneylem Araştırması ve İstatistik Sempozyumu EYİ 2020 Özel Sayısı, 117- 132.
• De Vita, G., & Kyaw, K. S. (2013). Role of the exchange rate in tourism demand. Annals of Tourism Research, 43, 624-627.
• Demir, E., Alıcı, Z., & Lau, M. (2017). Macro explanatory factors of Turkish tourism companies’ stock returns. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 22(4), 370 – 380.
• Demir, Y. (2021). Yapısal kırılmalar altında reel ekonomik büyüme, reel döviz kuru ile turizm gelirleri ilişkisinin ampirik analizi. Hitit Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 26-40.
• Demirkale, Ö., & Can, E. N. (2021). Makroekonomik değişkenlerin BIST Turizm endeksi üzerindeki etkisinin incelenmesi. Sakarya Üniversitesi İşletme Enstitüsü Dergisi, 3(1), 175-180.
• Diler, H. G. (2018). Türkiye ekonomisinin makroekonomik değişkenleri üzerine yapısal kırılmalı ve mevsimsel birim kök analizi. Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, 4(4), 106-120.
• Dritsakis, N. (2004). Tourism as a long-run economic growth factor: an empirical investigation for Greece using causality analysis. Tourism Economics, 10(3), 305-316.
• Dumrul, C. (2010). Türk ekonomisinde para ikamesinin belirleyicilerinin sınır testi yaklaşımı ile eş-bütünleşme analizi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, (35), 199-231.
• Eğilmez, M. (2022, 13 Temmuz). Dolar Euro eşitliği bizi nasıl etkiler? 26 Şubat 2023 tarihinde https://www. mahfiegilmez.com/2022/07/dolar-euro-esitligi-bizi-nasl-etkiler.html adresinden alındı.
• Eilat, Y., & Einav, L. (2004). Determinants of international tourism: a three-dimensional panel data analysis. Applied Economics, 36(12), 1315–1327.
• Enders, W. (2004). Applied econometric time series. New York: John Wiley and Sons.
• Engle, R. F., & Granger, C. W. J. (1987). Co-integration and error correction: represantation and testing. Econometrica, 55, 251-276.
• Erkan, B., Kara, O., & Harbalıoğlu, M. (2013). Türkiye’de turizm gelirlerinin belirleyicileri. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (39), 1-20.
• Eugenio-Martin, J.L., Martín Morales, N., & Scarpa, R. (2004). Tourism and economic growth in Latin American countries: A panel data approach. FEEM Working Paper Series, 1-28.
• Gallego, M. S., Ledesma-Rodriguez, F. J., & Perez-Rodriguez, J. V. (2007). On the impact of exchange rate regimes on tourism. Documentos de Economia y Finanzas Internacionales Working Papers No: 07-07, 1-16.
• Gregory, A.W., & Hansen, B. E. (1996). Residual-based tests for cointegration in models with regime shifts. Journal of Econometrics, 70, 99-126.
• Gujarati, D. N. (2004). Basic Econometrics (4th Edition). McGraw Hill.
• Gülbahar, O. (2009). 1990’lardan günümüze Türkiye’de kitle turizminin gelişimi ve alternatif yönelimler. Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF Dergisi, 14(1), 151-177.
• Hamadeh, M., & Khoueiri, R. (2012). Estimating the demand for tourism in Lebanon. International Journal of Business and Economics Perspectives, 7(1), 117-127.
• Harb Sayed Ahmed, N. (2019). Exchange rate volatility and tourism stock prices: Evidence from Egypt. Journal of Association of Arab Universities for Tourism and Hospitality, 17(2), 55-68.
• Hatemi J, A. (2008). Tests for cointegration with two unknown regime shifts with an application to financial market integration. Empirical Economics, 35(3), 497-505.
• Hodur, N. M., & Leistritz, F. L. (2006). Estimating the economic impact of event tourism. Journal of Convention & Event Tourism, 8, 63-79.
• Irandoust, M. (2019). On the relation between exchange rates and tourism demand: A nonlinear and asymmetric analysis. The Journal of Economic Asymmetries, 20, e00123.
• Işık, A. (2006). İstatistik-II. İstanbul:Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.
• İçöz, O., Var, T., & Kozak, M. (1998). Tourism demand in Turkey. Annals of Tourism Research, 25(1), 236-240.
• İncekara, R., (2020). Casual relation between number of tourists and exchange rates: an implementation for Turkey. Journal of Business, Economics and Finance (JBEF), 9(3), 245-252.
• Kara, O., Çömlekçi, İ., & Kaya, V. (2012). Turizm gelirlerinin çeşitli makro ekonomik göstergeler ile ilişkisi: Türkiye örneği (1992 – 2011). Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(1),75-100.
• Karadağ, S., & Bağcı, E. (2019). Döviz kurundaki yükselmenin turizm sektörüne etkisi: 2010-2018 arası Türkiye örneği. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 100, 439-457.
• Kaya, V., & Çakır Çömlekçi, S. (2013). Döviz kuru oynaklığının turizm sektörüne etkileri: Türkiye örneği (2002- 2011). Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 10(2), 82-89.
• Kılıç, C., & Bayar, Y. (2014). Effects of real exchange rate volatility on tourism receipts and expenditures in Turkey. Advances in Management ve Applied Economics, 4(1), 89-101.
• Kiracı, K. (2019). BİST Turizm endeksi ile dolar kuru, dolar endeksi ve petrol fiyatları arasındaki nedensellik ilişkisinin ampirik analizi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (53), 73-86.
• Lee, J., & Strazicich, M. C. (2003). Minimum lagrange multiplier unit root test with two structural breaks. Review of Economics and Statistics, 85(4), 1082-1089.
• Lundberg, D. E., Krishnamoorthy, M., & Stavenga, M. H. (1995). Tourism economics. John Wiley and Sons. Mert, M., & Çağlar, A. E. (2019). Eviews ve gauss uygulamalı zaman serileri analizi. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Mervar, A., & Payne, J. E. (2007). Analysis of foreign tourism demand for croatian destinations: Long-run elasticity estimates. Tourism Economics, 13, 407-420.
• Mestanoğlu, M., & Yıldırım, H. H. (2021). Döviz kurlarındaki değişimin turizm sektörü üzerindeki etkisi; Türkiye örneği. Econder International Academic Journal, 5 (2), 119-144.
• Oğan, E., & Sevim, U. (2020). Reel döviz kuru ile turizm sektörü arasındaki nedenselliğin değerlendirilmesi: Türkiye örneği. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 11(3), 858-869.
• Öcal, H., & Ekmen, U. B. (2021). CDS priminin ve reel efektif döviz kurunun Borsa İstanbul Turizm endeksi ve Türkiye’nin turizm geliri üzerindeki etkisi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(55), 227-247.
• Öncel, Y., İnal, A., & Torusdağ, A. (2016). Türkiye’de reel döviz kuru-turizm gelirleri ilişkisi: 2003-2015 dönemi için ampirik bir uygulama. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (2), 125- 142.
• Özçalık, M., & Güler Özçalık, S. (2020). Turizm endeksinde döviz kuru etkisi: BIST’te bir uygulama. Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 5 (2), 374-388.
• Patsouratis V., Frangouli Z., & Anastasopoulos, G. (2005). Competition in tourism among the Mediterranean countries, Applied Economics, 37(16), 1865-1870.
• Phillips, P. C. B., & Perron, P. (1988). Testing for a unit root in time series regression. Biometrika, 75(2), 335–346.
• Proença, S., & Soukiazis, E. (2008). Tourism as an economic growth factor: A case study for Southern European countries. Tourism Economics, 14(4), 791-806.
• Sevüktekin, M., & Nargeleçekenler, M. (2010). Ekonometrik zaman serileri analizi eviews uygulamalı, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Soyaslan, E. (2019). Döviz kuru ile BİST Turizm endeksi arasındaki ilişkinin analizi. OPUS International Journal of Society Researches, 12, 772-793.
• Süslü, C., & Gök, M.A. (2021). Borsa İstanbul Turizm endeksi hisse senedi fiyatları ile makroekonomik faktörler arasındaki ilişkiler üzerine bir araştırma. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 22(1), 45-68.
• Şahin, D., & Durmuş, S. (2019). Yapısal kırılmalı testlerle Türkiye’de bankacılık sektörü kredileri ve ekonomik büyüme ilişkisinin analizi. Mali Çözüm, 29(151), 33 – 54.
• Şanlı, F. B., Özekicioğlu, H., & Taştan, S., (2011). Effects of changes ın foreign exchange rate parities on tourism revenues: Turkey example. Wartecki A. (Ed.). Vademecum: Menedzera Turystyki i Rekreacji. (ss.299- 311). Poznan: Bogucki Wydawnictwo Wydawnictwo Naukowe Pwn.
• Şen A., & Şit, M. (2015). Reel döviz kurunun Türkiye’nin turizm gelirleri üzerindeki etkisinin ampirik analizi. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 10(40), 6752-6762.
• Tarı, R. (2010). Ekonometri (6. Baskı). İstanbul: Umuttepe Yayınları.
• Tıraşoğlu, M., & Yıldırım, B. (2012). Yapısal kırılma durumunda sağlık harcamaları ve ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye üzerine bir uygulama. Ejovoc (Electronic Journal of Vocational Colleges), 2(2), 111-117.
• Timur, M. C., & Mert, N. (2021). Turizm gelirleri ve reel döviz kuru arasındaki asimetrik ilişkinin analizi. Fiscaoeconomia, 5(1), 219-237.
• Türkiye İş Bankası Blog. (2020, 6 Kasım). Döviz kuru ve parite ne demektir? 26 Şubat 2023 tarihinde https:// www.isbank.com.tr/blog/doviz-kuru-ve-parite-ne-demektir adresinden alındı.
• Ünal, S. (2021). Döviz kuru ve faiz oranlarının sektör bazında hisse senedi getirilerine etkileri: Borsa İstanbul örneği. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 23(3), 495-511.
• Ünlüönen, K., Tayfun, A., & Kılıçlar, A. (2015). Turizm ekonomisi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Webber, A. (2001). Exchange rate votality and coentegration in tourism demand. Journal of Travel Research, 39, 398-405.
• Yaman, S., & Korkmaz, T. (2020). Döviz kurları ile BİST turizm endeksi getirileri arasındaki volatilite yayılım etkisinin belirlenmesi. Business and Economics Research Journal, 11(3), 681-702.
• Yılancı, V. (2009). Yapısal kırılmalar altında Türkiye için işsizlik histerisinin sınanması, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 10(2), 324-335.
• Yıldırım, S., Ögel, S., & Alhajrabee, O. (2020). Makroekonomik değişkenlerin BİST Turizm endeks getirileri üzerindeki etkilerinin incelenmesi. Sakarya İktisat Dergisi, 9 (2), 103-121.
• Yılmaz, Y., & Menteş, N. (2022). BİST Turizm endeksi ile döviz kuru arasındaki ilişkinin analizi. İşletme Araştırmaları Dergisi, 14 (3), 2448-2457.
• Zivot, E., & Andrews D. W. K. (1992). Further evidence on the great crash, the oil-price shock, and the unit-root hypothesis. Journal of Business & Economic Statistics, 10(3), 251–270.