Türkiye’de Orak Hücreli Anemi Dağılımı, Patofizyolojisi ve Demir Toksisitesi

Yıl 2016, Cilt: 20 Sayı: 2, 92 - 99, 02.02.2016

Derya Söylemez-gökyer Zeliha Kayaaltı

Öz

Hemoglobinopatiler dünyada en sık karşılaşılan tek gen hastalıklarındandır ve bunlardan Orak Hücreli Anemi (OHA) hastalığı ülkemizin de içinde bulunduğu Akdeniz kıyı şeridi bölgesinde görülme sıklığı yüksek olan otozomal resesif kalıtım geçişli ve birçok sistemi etkileyen bir kan hastalığıdır. OHA hastalarında Hb proteininin yapısı sağlıklı bireylere göre farklılık göstermektedir. Bu bireylerde anormal bir Hb tipi olan mutant Hemoglobin S (HbS) proteini mevcuttur ve bu protein, oksijenli ortamda görevini normal olarak yapabilmektedir. Ancak, düşük oksijenli ortamda bu protein kırmızı hücrelerde şekil değişikliğine neden olarak uzamış yarım ay şeklini ya da başka bir deyişle orak şeklini alırlar ve bu durum küçük damarlarda kümelenerek tıkanıklığa sonuçta dolaşımın akışkanlığının bozulmasına neden olmaktadır. Damar tıkanıklığına bağlı gelişen iskemi organlarda hasara ve fonksiyon kaybına neden olmaktadır. Diğer taraftan sıklıkla uygulanan transfüzyonlar bu hastaların doku ve organlarında demir birikimine yol açmakta bu nedenle organlar etkilenmekte ve fonksiyonları bozulmaktadır. Biyolojik sistemlerde demir serbest radikallerin üretilmesinde önemli bir bileşendir. Son çalışmalar demir toksisitesinin serbest radikal oluşumuna etkisinin önemini göstermektedir. Sonuç olarak serbest demir oksidatif streste önemli bir rol oynar. Bu derlemede Türkiye’de Orak Hücre Anemi dağılımı, patofizyolojisi ve demir toksisitesi hakkında ayrıntılı bir şekilde bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Orak hücreli anemi, hemoglobin, hemoglobin S, Demir, Demir toksisitesi

Kaynakça

• Eaton WA, Henry ER, Hofrichter J, Bettati S, Viappiani C, Mozzarelli A. Evolution of allosteric models for hemoglobin. IUBMB Life. 2007; 59(8-9):586-99.
• Canatan D. Orak hücre anemisi. XXX. Ulusal Hematoloji Kongresi Mezuniyet Sonrası Eğitim Kursu kitabı. Sayfa: 93. İstanbul, 2003.
• Birgens H, Ljung R. The Thalassaemia Syndromes. Scand J Clin Lab Invest., 2007; 67: 11–26.
• Tüzmen Ş, Scheter AN. Genetic Diseases of Hemoglobin: Diagnostic methods for elucidating Sickle Cell Mutations, Blood Reviews 2001; 15, 19-25.
• Rees DC, Williams TN, Gladwin MT. Sickle-cell disease. Lancet. 2010; 376(9757):2018-31.
• Weatherall DJ, Clegg JB. Inherited haemoglobin disorders: an increasing global health problem. Bull World Health Organ. 2001; 79(8):704-12.
• Yüregir GT, Donma O, Dikmen N, Isbir T., Cinar M. Population studies of Haemoglobin S and other variants in Çukurova, The Southern part of Turkey. Acta Haematol Jap 1987; 50:757- 65.
• Arpacı A, Aksoy K, Dikmen N. Çukurova’da orak hücre anemisi ve talessemi taraması. XXII. Ulusal Hematoloji Kongresi, İstanbul 1991: 115.
• Gümrük F, Altay Ç. Orak hücre anemisi. Katkı, 1995; 16: 327- 345.
• Kılınç Y, Akmanlar N, Kümi M, Köker I. The incidences of hemoglobinopathies and thalassemias in cord blood of newborns from Çukurova Province. Med Bull İstanbul Medical Faculty, 1992; 25: 9- 14.
• Arcasoy A. Dünya’da ve Türkiye’de talasemi ve hemoglobinopatiler. Hemoglobinopati ve Talasemi Önlem-Tanı-Tedavi. Ulusal Hemoglobinopati Konseyi-Sağlık Bakanlığı 2003 2.Baskı; Antalya: 11-19.
• Eraslan S. Beta Talaseminin Moleküler Tanısı. Düzen Genetik Hastalıklar Tanı Merkezi, Ankara-Türkiye, 2005.
• Kılınç Y, Akmanlar N, Kümi M, Köker I. The incidences of hemoglobinopathies and thalassemias in cord blood of newborns from Çukurova Province. Med Bull İstanbul Medical Faculty. 1992; 25: 9- 14.
• Canatan, D., Aydınok, Y. Talasemi ve Hemoglobinopatiler. Tanı ve Tedavi; Retma Matbaacılık Antalya, 2007; 11-19.
• Yüksel, R. Homozigot Hbss Erişkin Orak Hücre Anemili Hastalarda Serum pedf Düzeyleri ile Hscrp arasındaki ilişkinin incelenmesi. Uzmanlık tezi, Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, Hatay, 2014; 3 s.
• Serjeant, G. R. The emerging understanding of sickle cell disease. Br J Haematol. 2001; 112(1):3-18.
• Noguchi CT, Schechter AN. The intracellular polymerization of sickle hemoglobin and its relevance to sickle cell disease. Blood, 1983; 58(6), 1057- 1068.
• Gümrük F. Hemoglobinopatilerin tanı ve tedavisinde yenilikler. Türkiye Klinikleri J Pediatr Sci 2007; 3:1-4.
• Stapcynski JS, Martin GA. Hematologic Emergencies. In: Stone CK, Humphries RL Eds. Current Emergency&Treatment. 5th Ed, USA: McGraw Hill Companies Inc, 2004: 788-823.
• Ebert EC, Nagar M, Hagspiel KD. Gastrointestinal and hepatic complications of sickle cell disease.Clin Gastroenterol Hepatol. 2010; 8(6):483-9.
• Charache S, Terrin ML, Moore RD, Dover GJ, Barton FB, Eckert SV, McMahon RP, Bonds DR. Effect of hydroxyurea on the frequency of painful crises in sickle cell anemia. Investigators of the Multicenter Study of Hydroxyurea in Sickle Cell Anemia. N Engl J Med. 1995;332(20):1317-22.
• Elsharawy MA, Moghazy KM, Shawarby MA. Int J Angiol. Atherosclerosis in sickle cell disease - a review. Summer. 2009;18(2):62-6.
• Samuels- Reid JH. Common problems in sickle cell disease. Am Fam Physician. 1994; 49(6):1477-80, 1483-6.
• Öztaş YE. Orak hücreli anemide plazma ve eritrosit ortamındaki değişimlerin biyokimyasal parametrelerle incelenmesi. H.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2010; 10s.
• Cairo G, Bernuzzi F, Recalcati S. A precious metal: Iron, an essential nutrient for all cells. Genes Nutr. 2006; 1(1), 25-39.
• Mercan, U. Toksikolojide Serbest Radikallerin Önemi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Vet. Fak. Derg., 2004. 15 (1-2), 91-96.
• Halliwell B. Free radicals and antioxidants: updating a personal view. Nutr Rev. 1994, 52 (8 Pt 1):253-65.
• Rund, D, Rachmılewıtz, E. New treatment of β-thalassemia. Critical Reviews in Oncol. Hematol., 2000; 33 (2):105-118..
• Asakura T, Minakata K, Adachi K, Russell MO, Schwartz E. Denatured hemoglobin in sickle erythrocytes. J Clin Invest., 1977, 59:, 633-640
• Liu SC, S. Zhai, Palek J. Detection of hemin release during hemoglobin S denaturation. Blood, 1988, 71(6), 1755-1758.
• Aslan, M, Thornley-Brown D, Freeman BA. Reactive species in sickle cell disease. Ann N Y Acad Sci. 2000, 899:375-91.
• Comportı M, Sıgnorını C, Buonocore G, Cıccolı L. Iron Release, Oxidative Stres and Erythrocyte Ageing. Fre Rad Bio Med., 2002; 32(7):568-57.
• Hori A, Mizoue T, Kasai H, et al. Body iron store as a predictor of oxidative DNA damage in healthy men and women. Cancer Sci. 2010; 101(2):517-22
• Burton, GW. Antioxidant action of carotenoids. J. Nutr.,1989; 119 (1):109-11.
• Harrıson, SA, Bacon BR. Hereditary hemochromatosis: update for 2003. J. Hepatol., 2003; 38 (1): 14–23.
• Hebbel RP, Morgan WT, Eaton JW, Hedlund BE. Accelerated autoxidation and heme loss due to instability of sickle hemoglobin. Proc. Natl. Acad. Sci. USA. 1988, 85(1):237-41.
• Repka T, Hebbel RP. Hydroxyl radical formation by sickle erythrocyte membranes: role of pathologic iron deposits and cytoplasmic reducing agents. Blood. 1991, 78(10):2753-8.
• Rother RP, Bell L, Hillmen P, Gladwin MT. The clinical sequelae of intravascular hemolysis and extracellular plasma hemoglobin: a novel mechanism of human disease. JAMA. 2005, 293(13):1653-62.
• Şamaz İ. Orak Hücre Anemisinde Transfüzyon Seçenekleri Ve Şelasyon. 5. Uluslararası Talasemi Yazokulu. 2008; 161-166.
• Beutler E. Hemochromatosis: genetics and pathophysiology. Annu. Rev. Med., 2006; 57:331-47.