Anemurium 2018-2021 Yılı Kazılarında Bulunan Bir Grup Pişmiş Toprak Kandil

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 1, 1 - 19, 09.05.2023

Mehmet Tekocak , İpek Sahar

Öz

İnsanoğlu aydınlatma gereksinimini, ilk olarak gün ışığından faydalanma ve ateş yakma ile daha sonra da meşale, kandil ve mum gibi araç-gereçlerle gidermiştir. Kandiller, hemen her dönemde çağın ihtiyaçları ve sanatına göre değişik biçimlerde karşımıza çıkmaktadır. Çalışmanın konusu, Dağlık Kilikya Bölgesi’nin en önemli merkezlerinden ve liman şehirlerinden birisi olan Anemurium’da 2018-2021 yılları arasında sürdürülen arkeolojik kazı çalışmalarında ele geçen pişmiş toprak kandillerdir. İncelenen kandillerin büyük çoğunluğu Merkez (III 5) Hamamı, geriye kalanlar ise Küçük (III 15) Hamam ve Nekropol Kilisesi kazılarından elde edilmiştir. Bu çalışmada 9 adet kandil incelenmiş olup bunlardan altısı kalıp, üçü de çark yapımıdır. Kalıp yapımı kandiller grubunda üç farklı tip tespit edilmiş olmasına karşın çark yapımı kandillere ait sadece tek bir tipe rastlanmıştır. Kalıp yapımı kandillerden; Tip I (Atlante Tip VIII B)’e ait tek örnek, Tip II (Vessberg Tip 19 (Oziol 4. Seri)’ye ait 3 örnek ve Tip III (Vessberg Tip 20)’e ait 2 örnek, çark yapımı kandiller grubunda ise Anemurium üretimi olduğu düşünülen Tip IV’e ait 3 örnek bulunmaktadır. Kalıp yapımı kandillerde figürlü, bitkisel ve geometrik bezemeler görülmesine karşın çark yapımı örneklerde herhangi bir süsleme unsuruna rastlanmaz. Değerlendirilen kandillerden en erken tarihli olanı MS 4. yüzyılın sonuna ait Tip I (Atlante Tip VIII B) olup diğerleri ise MS 5.-7. yüzyıl aralığına ait örneklerden oluşmaktadır. Bu veriler doğrultusunda Anemurium’da yaklaşık % 67’lik bir oranla kalıp yapımı kandil tercihinin ön planda olduğunu söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Anemurium, Kandil, Pişmiş Toprak, Aydınlatma Araçları, Kilikya

A Group of Terracotta Lamps found during the 2018-2021 Excavations at Anemurium

Öz

Humanity satisfied its need for lighting by benefiting from daylight and fire making at first, then via tools such as torches, oil lamps and candles etc. In almost every period, lamps appear in different forms according to the needs and the art of the age. The subject of this study is the terracotta lamps which were found during the archaeological excavations carried out in Anemurium between 2018-2021, one of the most important centers and harbor cities of the Rough Cilicia. The majority of the examined lamps were obtained from the excavations of the Central (III 5) Bath and the rest from the Small (III 15) Bath and Necropolis Church. In this study, nine lamps were examined, six of which were mold-made and three were wheel-made. Although three different types were identified in the mold-made lamps group; only one type of wheel-made lamps were found. There is only one example of Type I (Atlante Type VIII B), three examples of Type II (Vessberg Type 19 (Oziol 4th Series) and two examples of Type III (Vessberg Type 20), and three examples of Type IV, which are thought to be produced in Anemurium. Although figural, floral and geometric decorations are observed on the mold-made lamps, no ornamental elements were found on the wheel-made examples. The earliest of the evaluated lamps is Type I (Atlante Type VIII B), dating to the end of the 4th century AD, while the others belong to the 6th-7th centuries AD. These data show that the preference for mold-made lamps were prominent in Anemurium at the rate of approximately 67 percent.

Anahtar Kelimeler

Anemurium, Lamp, Terracotta, Lighting Tools, Cilicia

Kaynakça

• Antik Kaynaklar
• Livius: History of Rome, Vol. IV, Çev. G. Baker, New York, 1828.
• Pliny: Natural History, Vol. II, Çev. H. Rackham, Londra, 1961.
• Pseudo-Skylaks: Seyrüsefer, Çev. M. Arslan, Libri II, 2016, 246-307.
• Strabon: Geographika, Anadolu Antik Coğrafyası (Kitap XII, XIII, XIV), Çev. A. Pekman, İstanbul, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1993.
• Tacitus: Annals of Tacitus, Çev. A. J. Church ve W.J. Brodribb, Londra, 1906.
• Modern Kaynaklar
• Alföldi 1968: Alföldi, E., “Excavation and Restoration in Anemurium, 1966”, TAD XV-I, 1968, 5-12. Alföldi Rosenbaum 1971: Alföldi Rosenbaum, E., Anamur Nekropolü (The Necropolis of Anemurium), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1971.
• Bailey 1982: Bailey, D. M., Catalogue of the Lamps in the British Museum II, Londra, 1980.
• Bailey 1988: Bailey, D. M., A Catalogue of the Lamps in the British Museum III, Roman Provincial Lamps, Londra, 1988.
• Beaufort 1818: Beaufort, F., Karamania, A Brief Description of the South Coast of Asia Minor and of the Remains of Antiquity, Londra, 1818.
• Bonifay 2004: Bonifay, M., Études sur la céramique romaine tardive d’Afrique, BAR International Series 1301, Oxford, 2004.
• Bussière ve Wohl 2018: Bussière, J. ve Wohl, B. L., Ancient Lamps in the J. Paul Getty Museum, Los Angeles, 2018.
• Campbell 1998: Campbell, S. D., The Mosaic of Anemurium, Pontifical Institute of Mediaeval Studies, Canada, 1998.
• Collignon ve Duchesne 1877: Collignon, M. ve Duchesne, L., ”Rapport sur un voyage archéologique en Asie Mineure”, Bulletin de Correspondance Hellénique, Année 1877, 361-376. Hayes 1980: Hayes, J. W., Ancient Lamps in the Royal Ontario Museum I: Greek and Roman Clay Lamps, Toronto, 1980.
• Heberdey ve Wilhelm 1896: Heberdey, R. ve Wilhelm, A., Reisen in Kilikien (ausgeführt 1891-182), Denkschriften der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften in Wien, Vol. VI, Band: XLIV, Viyana, 1896. Honigmann ve Maricq 1953: Honigmann, E. ve Maricq, A., Recherches sur les Res Gestae divi Saporis, Bruxelles, 1953.
• Kassab ve Sezer 1987: Kassab, D. ve Sezer, T., “Présentation de la Collection des Lampes en Terre Cuite du Musée Archéologique d’Istanbul”, Varia Anatolica 1, 1987, 35-38.
• Laflı 2005: Laflı, E., “Early Byzantine Lamps from Alata: A Cemetery Site in Rough Cilicia (Southern Turkey)”, Ed. L. Chrzanovski, Lychnological Acts 1. Acts of the 1st international congress on ancient lighting devices (Nyon-Geneva, 29. IX – 4.X.2003), Monographies Instrumentum 30, Montagnac 2005, 193-201.
• Menzel 1969: Menzel, H., Antike Lampen im Römische-Germanischen Zentralmuseum zu Mainz, Mainz, 1969.
• Oziol 1977: Oziol, T, Salamine de Chypre VII, Les Lampes du Musèe de Chypre, Paris, 1977.
• Oziol ve Poilloux 1969: Oziol, T. ve Pouilloux, J., Salamine de Chypre I, Les Lampes, Paris, 1969.
• Pavolini 1981: Pavolini, C., “Decorazioni di Navigius o di altro tipo. Forme VIII e IX”, Atlante delle Forme Ceramiche I, Ceramica Fine Romana nel Bacino Mediterraneo, (Medio E Tardo Impero), Enciclopedia Dell’arte Antica Classica e Orientale, Vol. I, Roma, 1981, 192-198.
• Peacock vd. 1990: Peacock, D. P. S., Bejaoui, F. ve Ben Lazreg, N., “Roman Pottery Production in Central Tunisia”, Journal of Roman Archaeology 3, 59-84.
• Pilhofer 2011: Pilhofer, P., “Anemurion”, Neues aus der Welt der frühen Christen, Beiträge zur Wissenschaft vom Alten und Neuen Testament 195, Stuttgart, 2011, 207-226.
• Ramsay 1960: Ramsay, W. M., Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, Çev. M. Pektaş, Ankara, 1960. Rosenbaum 1963: Rosenbaum, E., “Survey of Roman Cemeteries in Asia Minor”, Report of the Council of
• Management and of the Director for 1962, Anatolian Studies 13, 1963, 3-17.
• Russell ve Weir 2000: Russell, J. ve Weir, M. G., “Cypriots in Cilicia, A Rare coin of Anemourion”, Revue numismatique, 6e serie-Tome 155, 2000, 111-122.
• Russell 1980: Russell, J., “The Changing Face of a Roman City”, Archaeology 33-5, 1980, 31-40.
• Russell 1987: Russell, J., The Mosaic Inscriptions of Anemurium (Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften), Viyana, 1987.
• Russell 2002: Russell, J., “Anemourion”, The Economic History of Byzantium: From The Seventh through the Fifteenth Century, Vol. 39, 2002, 221-228.
• Russell 1975: Russell, J., “Excavations at Anemurium (Eski Anamur) 1973”, TAD XXII-2, 1975, 121-139.
• Russell 1977: Russell, J., “Excavations at Anemurium (Eski Anamur) - 1975”, TAD XXIV-2, 1977, 133-145.
• Russell 1981: Russell, J., “Excavations at Anemurium (Eski Anamur) 1976”, TAD XXV-1, 1981, 263-290.
• Russell 1989: Russell, J., “Christianity at Anemurium (Cilicia)”, Actes du XIe congrès international d'archéologie chrétienne, Lyon, Vienne, Grenoble, Genève, Aoste, 21-28 septembre 1986, École Française de Rome, 1989, 1621-1637.
• Smith 1968: Smith, L. C., “Excavation Report, Eski Anamur (Anemurium), 1967”, TAD XVI-I, 968, 137-144.
• Tekocak 2017: Tekocak, M., “Anemurium Kiliselerine Genel Bir Bakış”, VIII. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi/Sanat Etkinlikleri (VII. International Turkic Art, History and Folklore Congress/Art Activities, (04-06 Mayıs (May) 2017-Konya, Konya, 2017, 133-142.
• Tekocak ve Aldemir 2019: Tekocak, M. ve Aldemir, C., Anemurion: Anadolu’nun Güneyinde Bir Liman Kenti, Anemurion Çalışmaları I, Ankara, 2019.
• Tekocak vd. 2019: Tekocak, M., Gündüz, R. ve Aldemir, C., “Anemurium Odeonu Üzerine Yeni Bir Değerlendirme“, Keleş, V. vd. (Ed.), Cevat Başaran’a 60. Yaş Armağanı, Ankara, 2019, 521-548.
• Tekocak 2020a: Tekocak, M., “Anemurium Kazı ve Restorasyon Çalışmaları: 2018”, KST, 41.3, 2020, 197-220.
• Tekocak 2020b: Tekocak, M., “Anadolu’nun Güneyinde Bir Liman Kenti: Anemurium”, Mersin Arkeolojik Kazıları ve Araştırmaları, Mersin, 2020, 178-209.
• Tekocak 2021: Tekocak, M., “Anemurium Antik Kenti’nde Kültürel Mirası Koruma ve Yaşatma Çalışmaları”, Kültürel Miras Araştırmaları 2-1, 2021, 1-15.
• Tekocak ve Aldemir 2021: Tekocak, M. ve Aldemir, C., “Anemurium Ancient City in the Light of new Studies: 2016-2018 (Cilicia, Turkey)”, Anodos, Studies of the Ancient World 15/2015, Trnava, 237-252.
• Tekocak 2022: Tekocak, M., “Anemurium Kazı ve Restorasyon Çalışmaları: 2019-2020”, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 2019-2020 Yılı Kazı Çalışmaları, Ankara, 2022, 115-136.
• Vessberg 1953: Vessberg, O., “Hellenistic and Roman Lamps in Cyprus”, Opuscula Atheniensia I, 1953, 115-129.
• Williams ve Taylor 1975: Williams, H. ve Taylor, P., “A Byzantine Lamp Hoard from Anamur (Cilicia)”, Anatolian Studies 25, 1975, 77-84.