TÜRK EDEBİYATINDA TANZİMAT’TAN SERVET-İ FÜNÛN’A UZANAN KÖPRÜ: “ARA NESİL”

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 61 - 90, 30.12.2021

Selami Alan

Öz

Edebiyat tarihçileri, Türk edebiyatını dönemlere ayırırken genel itibariyle önemli tarihî olayları ya da popüler yazar/şairleri dikkate almışlardır. Bu sebeple bazı dönemler arasında boşluklar ortaya çıktığı ve bu zaman dilimlerinde edebî çalışmaların durduğu gibi bir algı oluşmuştur. Oysa Türk edebiyatına katkı sağlayanlar, sadece dönemlerinde ün kazanmış yazar/şairlerden ibaret kalmamış ve dolayısıyla edebiyat varlığını her daim devam ettirmiştir. Sanatçıların birçoğu isim olarak arka planda kalsalar da kaleme aldıkları eserlerle Türk edebiyatının sürekliliğini sağlamışlardır. Bu doğrultuda Türk edebiyat tarihinde uzun yıllar farkına varılmayan ve mevzubahis edilmeyen dönemlerden biri, Tanzimat Edebiyatı ile Servet-i Fünûn Edebiyatı arasında kalan geçiş yılları olmuştur. 1946 yılında Mehmet Kaplan tarafından “Ara Nesil” olarak adlandırılan bu devre, başlangıç tarihi kesin ifade edilememekle birlikte, on beş yirmi yıl civarında oldukça önemli bir süreyi kapsamaktadır. Öte yandan yapılan yeni araştırmalar, Mehmet Kaplan tarafından yirmi beş otuz kişiyle sınırlandırılan bu dönem sanatçılarının sayısının çok daha fazla olduğunu ortaya çıkarmıştır. Nitekim bu makalede, bugüne kadar yapılan araştırmalar incelenerek Ara Nesil Edebiyatının genel çerçevesi belirlenmeye çalışılmıştır. Bu döneme mensup kişilerin sanat görüşleri ve edebî türlere yaklaşımlarından hareketle, önceki edebiyatçılardan ne kadar etkilenip kendilerinden sonra gelenleri ne kadar etkilediklerinin cevabı aranmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ara Nesil Edebiyatı, Tanzimat Edebiyatı, Servet-i Fünûn Edebiyatı, Edebî Dönemler, Türk Edebiyat Tarihi

THE BRIDGE FROM TANZIMAT TO SERVET-I FUNUN IN TURKISH LITERATURE: “ARA NESIL”

Öz

Literary historians have generally considered important historical events or popular writers/poets while dividing Turkish literature into periods. For this reason, there is a perception that there were gaps between some periods and that literary works were not produced during those periods. However, those who contributed to Turkish literature did not only consist of writers/poets who gained fame in their period, and therefore literature has always continued its existence. Much as many of the artists remained in the background as names, they ensured the continuity of Turkish literature with the works they wrote. In this direction, one of the periods in the history of Turkish literature that has not been noticed and discussed for many years has been the transition years between the Tanzimat Literature and the Servet-i Fünûn Literature. This period, which was named as "Ara Nesil" by Mehmet Kaplan in 1946, covers a very important period fifteen to twenty years, although the beginning date cannot be stated precisely. On the other hand, new research revealed that the number of artists of this period, which was reported as twenty-five to thirty by Mehmet Kaplan, was much higher. In fact, in this article, the general framework of the Ara Nesil Literature has been tried to be determined by examining the research done so far. Based on the artistic views of the people of this period and their approach to literary genres, the answer to how much they were influenced by the previous artists and how they influenced the later artists was sought.

Anahtar Kelimeler

Ara Nesil Literature, Tanzimat Literature, Servet-i Fünûn Literature, Literary Periods, Turkish Literature History

Kaynakça

• AKTAŞ, Şerif – ÖZCAN, Nuri (1989). “Ahmed Râsim”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 2, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara.
• AKTAŞ, Şerif (2015). Şiir Tahlili -Teori ve Uygulama-, Kurgan Edebiyat, Ankara.
• ANDI, M. Fatih (1993). Ara Nesil Şairi Mehmed Celâl (Hayatı - Görüşleri - Şiirleri), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• ARGUNŞAH, Hülya (2012). “Fatma Aliye Hanım ve Hayal ve Hakikat Üzerine”, Hayal ve Hakikat, Kesit Yayınları, İstanbul.
• BABACAN, Mahmut (1993). Ara Nesil’de Tenkid, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• BABACAN, Mahmut (2019). “Doğu-Batı Arasında: Ara Nesil”, Türk Edebiyat Tarihi, Cilt 3, (Ed. Halman, Talât Sait – İsen, Mustafa – Horata, Osman), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İzmir.
• BEKİROĞLU, Nazan (2007). “Nigâr Hanım”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 33, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara.
• BEKİROĞLU, Nazan (2011). Şâir Nigâr Hanım, Timaş Yayınları, İstanbul.
• BİLGA, S. Nahit (1941). “Türk Tiyatro Tarihi III”, ServetiFünûn (Uyanış), 22 Kasım/23 Birinciteşrin 1941, s. 270.
• BİRİNCİ, Necat (1987). Nâbizâde Nâzım -Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Eserlerinden Seçmeler-, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• BİRİNCİ, Necat (1988). Menemenlizâde Mehmed Tahir, Eserlerinden Seçmeler-, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• BİRİNCİ, Necat (1999). “Ara Nesil Edebiyatı”, Osmanlı / Kültür ve Sanat, Cilt 9, (Ed. Güler Eren), Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• ÇAĞIN, Sabahattin (2020). “Nabizade Nazım”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ahmet Yesevi Üniversitesi, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nabizade-nazim
• DAŞCIOĞLU, Yılmaz (1995). Mehmed Celâl’in Romanları ve Popüler Edebiyat Geleneği, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya.
• ENGİNÜN, İnci (2012). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923), Dergâh Yayınları, İstanbul.
• FİLDİŞ, Berna; Kaman, Sevda (2017). “Batılılaşma ve Batılılaşmanın Edebiyata Yansımaları: Bir Ara Nesil Edebiyatçısı Mustafa Reşid’in ‘Gözyaşları’”, Turkish Studies, Volume 12/13, p. 245-280.
• GARİPER, Cafer (2013). “Geçiş Dönemi: Ara Nesil”, Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, (Ed. Ramazan Korkmaz), Grafiker Yayınları, Ankara.
• GÖKÇE, Hasan (2014). Kefevî Tekkesi Şeyhi Ali Vasfî Efendi Hayatı Sanatı ve Eserleri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• GÜLŞEN, Hacer (2018). “Romantizm-Realizm (Hayaliyûn-Hakikıyûn) Tartışmaları ve Beşir Fuat”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 32, s. 145-152.
• HARMANCI, Abdullah (2019). “Edebiyatımızda ‘Ara Nesil’”, Medeniyet ve Toplum Dergisi (METDER), 3/2, s. 157-166.
• KACIROĞLU, Murat (2004). “Nâbizâde Nâzım’ın Hikâyeciliği”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 25, s. 81-88.
• KANTER, Beyhan (2009). Servet-i Fünûn Edebiyatı Romanlarında Aile, Kadın ve Çocuk, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Elazığ.
• KAPLAN, Mehmet (2004). Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• KAPLAN, Mehmet (2006). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar I, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• KAPLAN, Mehmet; ENGİNÜN, İnci; EMİL, Birol; KERMAN, Zeynep (1989). Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi V, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• KAPLAN, Mehmet; ENGİNÜN, İnci; EMİL, Birol; KERMAN, Zeynep (1997). Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi IV, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul. KAPLAN, Ramazan (1997). Türk Romanında Köy, Akçağ Yayınları, Ankara.
• KARAGÜLLE, Fırat (2004). Ara Nesil Romanında Sosyal Muhteva, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• KAYA, Ahmet İhsan (2013). “Türk Edebiyatında Ara Nesil”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5/9, s. 148-159.
• KILIÇ, Müzahir; ATALAY, Mehmet (2011). “Şeyh Vasfî ve Cezebât Adlı Eseri”, Doğu Araştırmaları, 8/2, s. 63-92.
• KORKMAZ, Ramazan (2019). “Servet-i Fünûn Topluluğu (1876-1901)”, Türk Edebiyat Tarihi, Cilt 3, (Ed. Halman, Talât Sait – İsen, Mustafa – Horata, Osman), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İzmir.
• MEMİŞ BAYTİMUR, Nazlı (2018). Ara Nesilde Hikâye, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Elazığ.
• Nâbizâde Nâzım (1996). Karabibik, (Haz. Sabahattin Çağın), Akademi Kitabevi, İzmir.
• NAMLI, Taner (2018). “Şinasî (1826-1871)”, Tanzimat Edebiyatı / Şiir-Roman, (ed. Özcan Bayrak), Asos Yayınları, Ankara.
• NAS, Halef (2019). “Bir Başka Açıdan Abes-Muktebes Tartışması”, Turkish Studies Language and Literature, Volume 14 Issue 2, 2019, p. 733-748.
• OKAY, Orhan (2015). Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• OKAY, Orhan (2019). “Tanzimatçılar: Yenileşmenin Öncüleri (1860-1896)”, Türk Edebiyat Tarihi, Cilt 3, (Ed. Halman, Talât Sait – İsen, Mustafa – Horata, Osman), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İzmir.
• ÖZARSLAN, Ersin (1994). Ara Nesil Edebiyatçısı ve Gazetecisi Mustafa Reşîd Bey Hayatı ve Eserleri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum.
• PARLA, Jale (2014). Babalar ve Oğullar Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri, İletişim Yayınları, İstanbul.
• SINAR ÇILGIN, Alev (2006). “Bursa’nın İlk Edebiyat ve Sanat Dergisi: Nilüfer”, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7/10, s. 47-64.
• ŞEN, Nurcan (2014). Mehmed Celâl’in Hikâye ve Romanları, Kurgan Edebiyat, Ankara.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi (2012). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyat Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• TARAKÇI, Celâl (1973). Muallim Nâcî Efendi -Hayatı ve Eserlerinin Tedkîki-, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• TÖRENEK, Mehmet (2010). “Şiirimizde Yenileşme Süreci ve Serbest Şiir”, Turkish Studies, Volume 5/2 Spring 2010, p. 13-49.
• TURAN, Taner (2019). “1880-1895 Yılları Arasında Yayımlanmış Şiir Kitaplarından Hareketle Ara Nesil Şiirini Anlamak”, Turkish Studies Language and Literature, Volume 14 Issue 2, 2019, p. 917-939.
• UÇ, Himmet (2006). “Farklı Bir Batılaşma Anlayışını Temsil Edenler: Mutavassıtîn”, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, Cilt 7, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• UÇMAN, Abdullah (2003). “Mehmed Tâhir, Menemenlizâde”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 28, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara.
• UÇMAN, Abdullah (2006). “Nâbizâde Nâzım”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 32, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara.
• YILDIZ, Saadettin (2006). Tanzimat Dönemi Edebiyatı, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara.