Usage Shrub and Tree-Form Plants in Traditional Folk Medicine

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 9 - 22, 31.03.2024

Sibel Kadıoğlu , Banu Kadıoğlu , Kevser Karagöz

https://doi.org/10.59359/maujan.1335934

Öz

The purpose of the study carried out at the fourteen villages is to compile traditional knowledge and shrubs and trees used to improve human and animal health. In the study, traditional information about the medicinal uses of some wild plants in the form of trees, shrubs and heather, which the people continue to use primarily for food have been recorded and, 34 taxa used in folk remedies (human and animal health) have been determined. These plants belong to 11 families and most of the taxa used belong to the Rosaceae family. The families that these plants belong to are respectively; Rosaceae (15), Lamiaceae (5), Berberidaceae (2), Cupressaceae (2), Elaeagnaceae (2), Grossulariaceae (2), Salicaceae (2), Asteraceae (1), Adoxaceae (1), Ericaceae (1), Hypericaceae (1). These taxa consist of 59% shrub, 9% semi-shrub, 6% shrubby and 26% tree or small tree. The leaves, flowers, shoots and roots of these taxa are used, especially the fruit parts. These natural plants are used in respiratory system (18%), digestive system (9%), urinary system (14%), appetite and hematic purposes (11%), hemorrhoid (23%), rheumatism (7%), diabetes (11%) and other (9%) ailments. In the study, it was also determined that four taxa were used in animal diseases.

Anahtar Kelimeler

Etnobotany, folk medicine, medicinal plants, tree, treatment, shrub

Destekleyen Kurum

TAGEM

Proje Numarası

TBAD/13/A01/P05/006

Geleneksel halk hekimliğinde çalı ve ağaç formlu bitkilerin kullanımı

Öz

On dört köyde gerçekleştirilen çalışmanın amacı, geleneksel bilgiler ile insan ve hayvan sağlığını iyileştirmek için kullanılan çalı ve ağaçları belirlemektir. Çalışmada, halkın öncelikli olarak gıda olarak kullanmaya devam ettiği ağaç, çalı ve funda şeklindeki bazı yabani bitkilerin tıbbi kullanımları hakkında geleneksel bilgiler kayıt altına alınmış ve halk ilaçlarında (insan ve hayvan sağlığı) kullanılan 34 takson bulunmuştur. Bu bitkiler 11 familyaya aittir ve kullanılan taksonların çoğu Rosaceae familyasına aittir. Bu bitkilerin ait olduğu familyalar sırasıyla; Rosaceae (15), Lamiaceae (5), Berberidaceae (2), Cupressaceae (2), Elaeagnaceae (2), Grossulariaceae (2), Salicaceae (2), Asteraceae (1), Adoxaceae (1), Ericaceae (1), Hypericaceae (1). Bu taksonlar % 59 çalı, %9 yarı çalı, %6 çalımsı ve %26 ağaç veya küçük ağaçtan oluşmaktadır. Bu taksonların yaprak, çiçek, sürgün ve kökleri başta olmak üzere meyve kısımları kullanılmaktadır. Bu doğal bitkiler solunum sistemi (%18), sindirim sistemi (%9), üriner sistem (%14), iştah ve kanama amaçlı (%11), hemoroid (%23), romatizma (%7), diyabet (%11 ve diğer (%9) rahatsızlıklar. Çalışmada ayrıca dört taksonun hayvan hastalıklarında kullanıldığı belirlendi.

Anahtar Kelimeler

Etnobotanik, halk hekimliği, şifalı bitkiler, ağaç, tedavi, çalı

Proje Numarası

TBAD/13/A01/P05/006

Kaynakça

• Ağaoğlu, Y.S. (2006). Türkiye’de üzümsü meyvelerin bugünkü durumu ve geleceği. II. Ulusal Üzümsü Meyveler Sempozyumu, 14-16 Eylül 2006 Tokat, Türkiye Proceedings Book, 1-8.
• Akçiçek, E. (2010). Eski ilaçlar, yeni uygulama alanları. Bitkilerle Tedavi Sempozyumu. 5-6 Haziran 2010 Zeytinburnu, İstanbul.
• Aksakal, Ö. & Y. Kaya. (2008). Erzurum ve çevresinde halk tarafından gıda amaçlı olarak kullanılan bitkiler. Türkiye 10. Gıda Kongresi. 21-23 Mayıs 2008 Erzurum, 1009-1012.
• Altun, L.M., Özbek, H., Saltan Çitoğlu, G., Sever Yılmaz, B., Bayram, İ.E. & Cengiz, N. (2010). Hepatoprotective and hypoglycemic activities of Viburnum opulus L., Turkish J. Pharm. Sci. 7(1), 30-35.
• Altay, V. & Çelik, O. (2011). Antakya semt pazarlarındaki bazı doğal bitkilerin etnobotanik yönden araştırılması. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi. 4(2), 137-139.
• Altundağ, E. & Öztürk, M. (2011). Ethnomedicinal studies on the plant resources of East Anatolia, Turkey. Procedia-Social and Behavioral Sciences. 19, 745- 756.
• Arıtuluk, Z.C. & Ezer, N. (2012). Halk arasında diyabete karşı kullanılan bitkiler (Türkiye)-II. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi. 32(2), 179-208.
• Arslanoğlu, S.F. & Ayna, O.F. (2019). Anadolu coğrafyasında yayılış gösteren Berberis türleri ve geleneksel kullanımı. International Journal of Life Sciences and Biotechnology. 2 (1), 36-42.
• Bağcı, Y., Savran, A. & Dural, H. (2006). Pozantı (Adana) ve çevresindeki bazı bitkilerin yerel adları ve etnobotanik özellikleri. Selçuk Üni. Fen Ed. Fak. Fen Derg. 27, 77- 82.
• Baytop, T. (1999). Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi. Geçmişte ve Bugün (İlaveli İkinci Baskı). Nobel Tıp Kitabevleri. İstanbul.
• Behçet, L., & Arık, M. (2013). An ethnobotanical investigation in East Anatolia (Turkey). Turk. J. Nat. Sci. 2(1), 1-15.
• Bozkurt, S.G. (2019). Gürün (Sivas)-Tohma Çayı Vadisinde yetişen bazı tıbbi ve aromatik bitkilerin peyzaj mimarlığında kullanım olanaklarının belirlenmesi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi. 21(1), 66-80.
• Cansaran, A., Kaya, Ö.F. & Yıldırım, C. (2007). Ovabaşı, Akpınar, Güllüce ve Köseler Köyleri (Gümüşhacıköy /Amasya) arasında kalan bölgede etnobotanik bir araştırma. Fırat Üniv. Fen ve Müh. Bil. Dergisi. 19(3), 243-257.
• Davis, P.H. (1965-1985). Flora of Turkey and the East Aegean Islands 1-10. Edinburgh University Press. Edinburgh. Gutierrez, R. (20). (Davis, P.H., Phytogeography of Turkey. In Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Edinburgh, United Kingdom.
• Doğan, A., Bulut, G., Şenkardeş, I. & Tuzlacı, E. (2016). An ethnopharmacological analysis of rosaceae taxa in Turkey. The 2016 WEI International Academic Conference Boston, USA. August 1-3 2016, 51-44.
• Duke, J. (2004). Dr. Duke's Phytochemical and Ethnobotanical Databases. United States Department of Agriculture. Agricultural Research Service. From accessed 27 May 2020.
• Dülger, B., Ceylan, M., Alıtsaous, E. & Uğurlu, E. (1999). Artemisia absinthium L. (Pelin)’un antimikrobiyal aktivitesi. Tr. J. of Biology. 23, 377-384.
• Elçi, B. & Erik, S. (2006). Güdül (Ankara) ve çevresinin etnobotanik özellikleri. Hacettepe Üniv. Eczacılık Fakültesi Dergisi. 26(2), 57-64.
• Ekim, T. & Kart Gür, M. (2017). Alıç Ağacının Gölgesinde Anadolu Bozkırları. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Ayhan Matbaası. İstanbul.
• Fujita, T., Sezik, E,. Tabata, M., Yeşilada, E., Honda, G., Takeda, Y., Tanaka, T., & Takaishi, Y. (1995). Traditional Medicine In Turkey VII. Folk Medicine in Middle and West Black Sea Regions, Econ. Bot. 49, 406-422.
• Giano, M.S., Pestana, D., Faria, A., Guimarães, J.T., Pintado, M.E., Calhau, C., Azevedo, I., & Malcata, F.X. (2010). Effects of extracts of selected medicinal plants upon hepatic oxidative stress. J Med Food. 13(1), 131–136.
• Güner, A., Aslan, S., Ekim, T. Vural, M. & Babaç, M.T. (2012). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat
• Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul.
• Gürhan, G. & Ezer, N. (2004). Halk arasında hemoroid tedavisinde kullanılan bitkiler-1. Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi. 24(1), 37-55.
• Harris, K. (2002). Oregon Canebemes. What research is revealing about black raspberries. Available http. www. oregon- berries.com
• Jaiswal, V. (2010). Culture and ethnobotany of jaintia tribal community of meghalaya northeast india - a mini review. Indian Journal of Traditional Knowledge. 9(1), 38- 44.
• Kaçar, O. & Azkan, N. (2010). Tıbbi bitki olarak sarı kantaron (Hypericum perforatum L.) ve halk sağlığındaki yeri. Dünya Gıda Dergisi. 5, 82-89.
• Kadıoğlu, S., Kadıoğlu, B. & Kaya, C. (2010). Erzurum yöresinde geleneksel olarak tüketilenbazı yabani bitkiler ve kullanım şekilleri. I. Uluslararası Adriyatikten Kafkaslar’a Geleneksel Gıdalar Sempozyumu, 15-17 Nisan 2010 Tekirdağ, 720-723.
• Kadıoğlu, S. & Kadıoğlu, B. (2014). Halk ilacı olarak kullanılan tıbbi ve aromatik bitkiler. II.Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Sempozyumu, 23-25 Eylül 2014 Yalova, 572-578.
• Karakurt, E. (2014). Kelkit (Gümüşhane) ilçesinin etnobotanik özellikleri. Yüksek Lisans Tezi. Erzincan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Erzincan.
• Karık, Ü. (2017). Karadeniz’in mavi şifası: yaban mersini. Apelasyon Grubu. Doğa ve Çevre. 43, 1-5.
• Kerr, A.J. (2009). Ancient Egypt and us: the impact of ancient Egypt on the modern world. trade paperback. Ferniehirst Publishing LLC. USA.
• Khan, B.A., Akhtar, N. & Mahmood, T. (2010). A comprehensive review of a magic plant Hippophae rhamnoides. Pharmacogn J. 16, 58-61.
• Korkmaz, M. & Alpaslan, Z. (2014). Ergan Dağı (Erzincan- Türkiye)’nin etnobotanik özellikleri. Bağbahçe Bilim Dergisi. 1(3), 1-31.
• Kültür, Ş. (2007). Medicinal plants used in Kırklareli Province (Turkey). Journal of Ethnopharmacology. 111, 344-360.
• Mamıkoğlu, M.G. (2007). Türkiye’nin Ağaçları ve Çalıları. NTV 2007 Doğuş Grubu İletişim Yayıncılık ve Ticaret AŞ, Istanbul.
• Maral, H., Taghikhani, H., Kaya, A. & Kırıcı, S. (2015). The effect of different levels of altitutes on composition and content of essential oils of Ziziphora clinopodioides in Southern of Turkey. Uluslararası Tarım ve Yaban Hayatı Bilimleri Dergisi. 1(1), 1-6.
• Melikoğlu G., Kurtoğlu, S. & Kültür. Ş. (2015). Türkiye’de astım tedavisinde geleneksel olarak kullanılan bitkiler. Marmara Pharmaceutical Journal. 19, 1-11.
• Mesfin, K., Tekle, G. & Tesfay, T. (2013). Ethnobotanical study of traditional medicinal plants used by indigenous people of gemad district, northern ethiopia. Journal of Medicinal Plants Studies.1(4), 34-37.
• Nawash, O., Shudiefat, M., Al-tabini, R. & Al-khalidi, K. (2013). Ethnobotanical study of medicinal plants commonly used by local Bedouins in the Badia region of Jordan. J Ethnopharmacol. From http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23727184.
• OGM, (2023). Orman Genel Müdürlüğü Odun Dışı Orman Ürünleri. Available at https://web.ogm.gov.tr/Lists/TibbiAromatikBitkiler/DispForm. Türkiye.
• Özgen, U., Kaya, Y. & Coşkun, M. (2004). Ethnobotanical studies in the villages of the district of Ilıca (Province Erzurum). Turkey. Economic Botany. 58(4), 691-696.
• Özgen, U., Kaya, Y. & Houghton, P. (2012). Folk medicines in the villages of Ilıca District (Erzurum, Turkey). Turkish Journal of Biology. 35, 1-16.
• Özgökçe, F. & Özçelik, H. (2004). Ethnobotanical aspects of some taxa in East Anatolia, Turkey. Economic Botany. 5(4), 697-704.
• Özgökçe, F., Güneş, F. & Ünal, M. (2006). Faydalı Bitkiler (Etnobotani) http://www.kuzeydoga.org/index.php/tr/calismalarimiz/etnobitani
• Polat, R., Çakılcıoğlu U., Ertuğ, F. & Satıl, F. (2012). An evaluation of ethnobotanical studies in Eastern Anatolia. Biological Diversity and Conservation. 5(5), 23-40.
• Rabearivony, A.D., Kuhlman, A.R., Razafiarison, Z.L., Raharimalala, F., Rakotoarivony, F., Randrianarivony, T., Rakotoarivelo, N., Randrianasolo, A. & Bussmann, R.W. (2015). Ethnobotanical study of the medicinal plants known by men in Ambalabe, Madagascar, ethnobotany research and applications. A Journal of Plants, People and Applied Researcher. Available at http://journals.sfu.ca/era/index.php/era/article/view/990.
• Sarıkaya, S., Öner, H. & Harput, U.Ş. (2010). Türkiye florasında diyabet tedavisinde kullanılan tibbi bitkiler. Ankara Üniv. Ecz. Fak. Dergisi. 39, 317-342.
• Sarper, F., Akaydın, G., Şimşek, I. & Yeşilada, E. (2009). An ethnobotanical field survey in the Haymana district of Ankara province in Turkey. Turk J Biol. 33,79-88.
• Şimşek, I., Aytekin, F., Yeşilada, E. & Yıldırımlı, Ş. (20049. An Ethnobotanical survey of the beypazarı, ayaş and güdül district towns of Ankara Province (Turkey), Economic Botany. 58(4), 705–720.
• Tan, A., Taşkın, T. & İnal, A. (2013). Bitki Genetik Kaynaklarının Toplanması. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Yayınları. Teknik Broşür. No: 7. Güncellenmiş 3. basım. Menemen, İzmir.
• Tan, A. & Taşkın, T. (2013). Herbaryum Hazırlama Teknikleri. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Yayınları. Teknik Broşür No: 4. Güncellenmiş 3. basım. Menemen, İzmir.
• Tanker, N., Koyuncu, M. & Coşkun, M. (2007). Farmasötik Botanik. Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları. Ankara.
• Torlak, H. (2018). Anadolu Kültüründe Söğüt Ağacı. Available https://yeryuzuagaci.wordpress.com/2018/12/09/anadolu-kulturunde-sogut-agaci/
• Tuzlacı, E., Alparslan İşbilen, F. & Bulut, G. (2010). Turkish folk medicinal plants, VIII: Lalapaşa (Edirne). Marmara Pharmaceutical Journal. 14, 47-52.
• Wabe, N.T., Mohammed, M.A. & Raju, N.J. (2011). An ethnobotanical survey of medicinal plants in the Southeast Ethiopia used in traditional medicine. Spatula DD. 1(3), 153-158.
• WHO, (2023). World Health Organization. The WHO traditional medicine programme, regulatory situation of herbal medicines, a worldwide review. Available https://www.who.int/news-room/notes
• Yaldız, G. & Kılınç, E. (2010). Rize ili kentsel alanda tüketicilerin baharat tüketim alışkanlıklarının belirlenmesi. Electronic Journal of Food Technologies. 5(2), 28-34.
• Yapıcı, Ü., Hoşgören, H. & Saya, Ö. (2009). Kurtalan (Siirt) ilçesinin etnobotanik özellikleri. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi. 12, 191-196.
• Yücel, E. (2005). Ağaçlar ve Çalılar I. İnsancıl Sahaf Kitabevi. Eskişehir.
• Zeynalov, Y. (2008). İlaç Bitkiler Tarihi Gelişimi ve Kullanımları. ND-ADEN Yayıncılık. İstanbul.