PERCEPTIONS OF AND INTENTIONS TO USE VALUE STREAM COSTING IN LEAN MANUFACTURING ENTERPRISES IN TURKEY

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 2, 102 - 136, 30.06.2024

Seher Meral Uluç (çeviren) , Zeynep Türk

https://doi.org/10.31460/mbdd.1371234

Öz

New methods such as value-stream costing (VSC) and management, which focuses on shortening production times and providing added value for the customer, have become necessary because of rapid developments in technology. The purpose of this study is to examine the intentions of lean companies in Turkey to apply VSC. Survey data analyzed with SPSS and AMOS show that the perceived ease of use for the individual has a significant effect on both the intention to apply VSC and the perception of usefulness for the individual while that for the organization affects the perception of usefulness for the organization.

Anahtar Kelimeler

Value-stream costing, lean decision-making, lean accounting, lean manufacturing, structural equation model, behavioral intention

TÜRKİYE’DEKİ YALIN ÜRETİM İŞLETMELERİNİN DEĞER AKIŞI MALİYETLEMEYE YÖNELİK ALGILARI VE KULLANIM NİYETLERİ

Öz

Teknolojideki hızlı gelişmeler sonucunda, üretim sürelerinin kısaltılmasına ve müşteriye katma değer sağlanmasına odaklanan değer akışı maliyetlemesi (DAM) ve yönetimi gibi yeni yöntemler gerekli hale gelmiştir. Bu çalışmanın amacı Türkiye’deki yalın işletmelerin DAM’ı uygulama niyetlerini incelemektir. SPSS ve AMOS ile analiz edilen anket verileri, birey için algılanan kullanım kolaylığı algısının hem DAM uygulama niyeti hem de birey için algılanan fayda üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olduğunu; organizasyon için algılanan kullanım kolaylığının ise organizasyon için algılanan faydayı etkilediğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Değer akışı maliyetleme, yalın karar verme, yalın muhasebe, yalın üretim, yapısal eşitlik modeli, davranışsal niyet

Kaynakça

• Abdullah, F. (2003). Lean manufacturing tools and techniques in the process industry with a focus on steel. Doctoral dissertation, University of Pittsburgh, Pennsylvania.
• Aishah binti Awi, N. (2016). The effect of lean kaizen application on student’s satisfaction in Malaysian Higher Education Sector. Unpublished doctoral dissertation, Coventry University, U.K.
• Akinyode, B. F. (2016). The use of structural equation modeling (SEM) in built environment disciplines. Research on Humanities and Social Sciences, 6(6), 109-120.
• Aksoylu, S. (2014). Hastane işletmelerinde değer akış maliyetlemesi. Niğde Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 7(1), 260-272.
• Aktaş, R. (2013). Yalın üretim ortamında maliyet yönetimi: Değer akışı maliyetleme. Selçuk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 13(25), 57-85.
• Akyüz, H. E. (2018). Yapı geçerliliği için doğrulayıcı faktör analizi: Uygulamalı bir çalışma. Bitlis Eren Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 7(2), 186-198.
• Alpar, R. (2011). Uygulamalı çok değişkenli istatistiksel yöntemler (6. bs.). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Apilioğulları, L. (2018). Yalın dönüşüm: Verimliliğin şifresi (3. bs.). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Arora, V. (2016). Lean accounting: A case study of selected enterprises in India. Doctoral dissertation, Mohanlal Sukhadia University, Udaipur.
• Arslandere, M. (2017). Yalın üretime geçiş çalışmaları; değer akış haritalama, bireysel öneri sistemi, kaizen çalışmaları: Büyük ölçekli firmalarda uygulamalar. Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Ayçin, E. (2016). Yalın üretim uygulamalarında israfın azaltılması ile performans ölçütleri arasındaki ilişkilerin ve etkileşimin analizi. Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Baggaley, B. (2003). Solving the standard costing problem, August, http://www.nwlean.net/article0803.htm. Erişim Tarihi: 05.04.2018
• Barney H. and Kirby, S. N. (2004). Toyota production system/Lean manufacturing. B. Stecher & S. N. Kirby (Eds.), Organizational İmprovement and Accountability: Lessons for Education from Other Sectors (pp. 35-50). Santa Monica: RAND Corporation.
• Burak, M. F. and Deniz, R. B. (2021). Kurum kültürü, sürdürülebilir rekabet avantajı, çevresel belirsizlik ve kurumsal performans ilişkisi: Türk ihracatçı firmaları. International Journal of Arts & Social Studies (ASSTUDIES), 4(6), 49-83.
• Bülbül, H., Akın, M., Demirer, Ö. & Doğan, İ. C. (2012). Türk bankacılık sektöründe hizmet kalitesinin müşteri tatmini ve tekrar satın alma niyeti üzerine etkisi: Yapısal eşitlik modeli ile bir inceleme. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 13(1), 28-40.
• Büyükarıkan, U. (2021). Elma üretimi yapan bir tarım işletmesinde değer akış maliyetleme yöntemine göre örnek uygulama. Alanya Akademik Bakış Dergisi, 5(1), 161-175. DOI: 10.29023/alanyaakademik.807959
• Büyüköztürk, Ş., Çokluk, Ö. & Köklü, N. (2020). Sosyal bilimler için istatistik (23. bs.). Ankara: Pegem Akademi.
• Carvalho, C. P. and Leite, L. E. (2021). Application of lean manufacturing to reduce unproductive times in a valve spring inspection and packaging cell. International Journal of Advanced Engineering Research and Science (IJAERS), 8(2), 305-323.
• Cesaroni, F. M. and Sentuti, A. (2014, September 17-19). Implementing a lean accounting system in a lean enterprise. Proceedings of the 18th International Academy of Management and Business (IAMB) Conference, Rome.
• Chau, P. Y. K. and Hu, P. J. H. (2001). Information technology acceptance by individual professionals: A model comparison approach. Decision Sciences, 32(4), 699-719.
• Chen, J. C. and Cox, R. A. (2012). Value stream management for lean office-A case study. American Journal of Industrial and Business Management, 2, 17-29. DOI:10.4236/ajibm.2012.22004
• Chopra, A. (2013). Lean accounting-An emerging concept, International Journal of Marketing, Financial Services & Management Research, 2(8), 79-84.
• Civelek, M. E. (2018). Yapısal eşitlik modellemesi metodolojisi. (1. bs.). İstanbul: Beta Yayıncılık.
• Da Costa, A. (2020). The application of structure equation modeling analysis for assessment and educational research. The International Journal of Counseling and Education, September, 3(3), 80-85.
• Darabi, R., Moradi, R. & Toomari, U. (2012). Barriers to implementation of lean accounting in manufacturing companies. International Journal of Business and Commerce, May, 1(9), 38-51.
• Davis, F. D. (1989). Perceived usefulness, perceived ease of use, and user acceptance of information technology. MIS Quarterly, 13(3), 3 19-339.
• Davis, F. D., Bagozzi, R. P. & Warshaw, P. R. (1989). User acceptance of computer technology: A comparison of two theoretical models. Management Science, 35(8), 982-1003.
• Deflorin, P. and Scherrer-Rathje, M. (2012). Challenges in the transformation to lean production from different manufacturing-process choices: A path-dependent perspective. International Journal of Production Research, 50(14), 3956-3973.
• Deran, A. and Beller, B. (2014). Hastanelerde yalın yönetimin bir aracı olarak değer akış maliyetleme ve kamu hastanesinde bir uygulama. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 32, 161-174.
• Durmuşoğlu, B. (2020). Yalın dönüşüm yolculuğu: Dönüşüm olası mı? Yoksa bir hayal mi? İstanbul: Optimist Yayın.
• Dursun, Y. and Kocagöz, E. (2010). Yapısal eşitlik modellemesi ve regresyon: Karşılaştırmalı bir analiz. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 35(Ocak-Temmuz), 1-17.
• Duque D. F. M. and Cadavid, L. R. (2007). Lean manufacturing measurement: the relationship between lean activities and lean metrics. Estudios Gerenciales, 23(105), 69-83.
• Ertuğrul, İ., Özveri, O. & Gündoğan, A. (2013). Yalın üretim sisteminin tekstil sanayinde uygulanabilirliği. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(6), 15-32.
• Fritzell, I. and Göransson, G. (2012). Value stream mapping in product development: Adapting value stream mapping at ascom wireless solutions. Master’s thesis, Chalmers University of Technology, Gothenburg.
• Fullerton, R. R. and Kennedy, F. A. (2010, August). Modeling a management accounting system for lean manufacturing firms. Paper Presented at The Annual Meeting of The American Accounting Association, San Francisco, CA. DOI: 10.2139/ssrn.1445703
• Goldratt, E. M. (2009). Standing on the shoulders of giants – Production concepts versus production applications The Hitachi tool engineering example. Gest. Prod., São Carlos, 16(3), 333-343.
• Grasso, L., Tyson, T., Skousen, C. & Fullerton, R. (2015). Lean practices: A field study. Cost Management, January/February, 14-24.
• Gürbüz, S. (2021). AMOS ile yapısal eşitlik modellemesi, temel ilkeler ve uygulamalı analizler (Güncellenmiş 2. bs.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Hair Jr., J. F., Black, W. C., Babin, B. J. & Anderson, R. E. (2014). Multivariate data analysis (7th ed.). USA: Pearson Education Limited.
• Kaldırım, Y. and Kaldırım, Z. (2018). Değer akış maliyet yönteminin yalın üretim sistemindeki yeri ve önemi üzerine bir inceleme. İşletme Araştırmaları Dergisi, 10(4), 520-535.
• Karcıoğlu, R. and Nuray, M. (2010). Yeni bir maliyetleme yöntemi olarak değer akışı maliyetleme. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 47, 69-80.
• Katko, N. (2019). Yalın CFO, Yalın yönetim sisteminin mimarisi (T. Sancı, Çev.). İstanbul: Optimist Yayın. (Orijinal baskı, 2014).
• Kaya, A. and Hatunoğlu, Z. (2020). Değer akış maliyetleme ve analitik hiyerarşi süreci: Tekstil sektöründe bir uygulama. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 12(23), 358-381.
• Kaya, Ş. (2014). Yapısal eşitlik modellemesi: Baş dönmesi, kaygı ve bedensel duyumları abartma ilişkisi. Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Kefe, İ. and Berikol, B. Z. (2019). Yalın üretim sistemi ve muhasebeye etkileri. Mali Çözüm Dergisi, 29(151), 13-31.
• Kennedy, F. A. and Brewer, P. C. (2005). Lean accounting: What’s it all about? Strategic Finance, 87(5), 27-34.
• Kennedy, F. A. and Brewer, P. C. (2006). The lean enterprise and traditional accounting – Is the honeymoon over? The Journal Of Corporate Accounting & Finance, 17(6), 63-74
• Kennedy, F. A. and Widener, S. K. (2008). A control framework: Insights from evidence on lean accounting. Management Accounting Research, 19, 301-323.
• Kennedy, F. A., Widener, S. K. & Fullerton, R. (2010). Accounting for a lean environment (15 Ağustos 2010). AAA 2011 Management Accounting Section (MAS) Meeting Paper. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1659386 Erişim Tarihi: 07.10.2021.
• Keskin, A. İ. (2010). Cost management system in lean enterprises: Lean accounting. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Kline, R. B. (2019). Yapısal eşitlik modellemesinin ilkeleri ve uygulaması (S. Şen, Çev. Ed.). Ankara: Nobel Yayıncılık. (Orijinal baskı, 2016)
• Li, X. (2014). A literature review on value stream mapping with a case study of applying value stream mapping on research process. Master’s thesis, Texas A&M University, Goteborg.
• Lindholm, S. (2018). Value stream mapping for prefabricated piping in projects. Master’s thesis, University of Vaasa, Vaasa.
• Maskell, B. H. and Baggaley, B. (2006). Lean accounting: What’s it all about? Target Volume, 22(1), 35-43.
• Maskell, B. H., Baggaley, B. & Grasso, L. (2011). Practical lean accounting: A proven system for measuring ve managing the lean enterprise, New York: Taylor&Francis Group.
• Maskell, B. and Katko, N. (2007). Value stream costing: The lean solution to standard costing complexity and waste. Joe Stenzel (Eds.), Lean Accounting Best Practices for Sustainable Integration (pp. 155-176). New Jersey: John Wiley&Sons.
• Maskell, B. H. and Kennedy, F. A. (2007). Why do we need lean accounting ve how does it work? The Journal of Corporate Accounting & Finance, March/April, 59-73.
• Mathieson, K. (1991). Predicting user intention: Comparing the technology acceptance model with theory of planned behavior. Information Systems Research, 2(3), 173-191.
• Maynard, R. (2007). Count on lean, quality World. March 2007, http://www.ideas2action.co.uk/wp-content/uploads/2013/10/qw-maynard_march07.pdf. Erişim Tarihi: 06.10.2019.
• Melsas, R. (2018). Research and development of improved value stream mapping methodology for evaluation of demand side management possibilities in the industry sector. Doctoral dissertation, Tallinn University of Technology, Estonia.
• Meydan, C. H. and Şeşen, H. (2015). Yapısal eşitlik modellemesi AMOS uygulamaları (2. bs.). Ankara: Detay Yayıncılık.
• Muthén, L. K. and Muthén, B. O. (2002). How to use a monte carlo study to decide on sample size and determine power. Structural Equation Modeling, 9(4), 599-620.
• Naing, L. Winn, T. and Rusli, B. N. (2006). Practical issues in calculating the sample size for prevalence studies. Archives of Orofacial Sciences, 1, 9-14.
• Ocak, M. (2020). AMOS ile adım adım yapısal eşitlik modeli uygulamaları (1. bs.). Bursa: Ekin Yayınevi.
• Ofileanu, D. (2016). Implementation of lean accounting in the footwear industry. Doctoral dissertation, University of Alba Iulia, Alba Iulia.
• Ofileanu, D. (2015). Aspects regarding the application of lean accounting in taking the managerial decisions. “Ovidius” University Annals, Economic Sciences Series, 15(1), 941-944.
• Okpala, K. E. (2013). Lean accounting and lean business philosophy in Nigeria: An exploratory research. International Journal of Economics, Finance and Management, 2(7), 508-515.
• Onat, O. K. (2012). Yalın maliyet yönetimi yaklaşımı ve bir üretim işletmesi uygulaması. Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Özçelik, F. (2011). Yalın üretim uygulayan işletmeler için muhasebe sistemi. Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Özçelik, F. and Ertürk, H. (2010). Yalın üretim işletmeleri için değer akış yönetimi ve değer akış maliyetlemesi. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29(2), 51-84
• Pech, M. and Vaněček, D. (2018). Methods of lean production to improve quality in manufacturing. Quality Innovation Prosperity / Kvalita Inovácia Prosperita 22(2), 1-15.
• Rao, M. H. S. and Bargerstock, A. (2011). Exploring the role of standard costing in lean manufacturing enterprises: A structuration theory approach. Management Accounting Quarterly, 12(1), 47-60.
• Ruiz-de-Arbulo-Lopez, P., Fortuny-Santos, J. & Cuatrecasas-Arbós, L. (2013). Lean manufacturing: Costing the value stream. Industrial Management & Data Systems, 113(5), 647-668.
• Shah, R. and Ward, P. T. (2003). Lean manufacturing: Context, practice bundles, and performance. Journal of Operations Management, 21, 129-149.
• Suhr, D. D. (2006). Exploratory or confirmatory factor analysis? Statistics and Data Analysis, Cary: SAS Institute, 1-17.
• Tabachnick, B. G. and Fidel, L. S. (2020). Çok değişkenli istatistiklerin kullanımı (M. Baloğlu, Çev. Ed.). Ankara: Nobel Yayıncılık. (6. Basımdan Çeviri).
• Tancı Yıldırım, N. (2020). Yalın muhasebe ve yalın (değer akışı) maliyetleme: Türkiye’de yalın üretim sistemini uygulayan işletmeler üzerine bir araştırma. Doktora Tezi, Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, Osmaniye.
• Taylor, S., and Todd, P. A. (1995). Understanding information technology usage: A test of competing models. Information Systems Research, 6(1), 144- 176.
• Timm, P. (2015). Perceptions of value stream costing and the effect on lean-accounting implementation. Unpublished doctoral dissertation, Walden University, Washington.
• Tüfekçi, N. and Tüfekçi, Ö. K. (2006). Bankacılık sektöründe farklı olma üstünlüğünün ve müşteri sadakatinin yarattığı değer: Isparta ilinde bir uygulama. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(4), 170-183.
• Türk, Z. & Çeviren, S. M. (2018). Yalın üretim ortamında yalın muhasebe ve yalın performans değerlemesi. Osmaniye Korkuta Ata Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), 221-245.
• Türk, Z. and Uluç, S. M., (2022). Değer akışı maliyetleme ve karar verme süreci: Bir sanayi işletmesinde uygulama. N. Akdoğan, D. U. Doğan & Ö. Sezgin Alp (Eds.), Maliyet ve Yönetim Muhasebesinde Güncel Konular (ss. 65-91). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Venkatesh, V. (1999). Creation of favorable user perceptions: Exploring the role of intrinsic motivation. MIS Quarterly, 23(2), 239-260.
• Venkatesh, V. (2000). Determinants of perceived ease of use: Integrating control, intrinsic motivation, and emotion into the technology acceptance model. Information Systems Research, 11(4), 342-365.
• Venkatesh, V. & Davis, F. D. (1996). A model of the perceived ease of use: Development and test. Decision Sciences, 27(3), 451-481.
• Venkatesh, V. and Davis, F. D. (2000). A theoretical extension of the technology acceptance model: Four longitudinal studies. Management Science, 46(2), 186-204.
• Venkatesh V. and Morris, M. G. (2000). Why don’t men ever stop to ask for directions? Gender, social influence, and their role in technology acceptance and usage behavior. MIS Quarterly, 24(l), 115-137.
• Wolf, E. J., Harrington, K. M., Clark, S. L. & Miller, M. W. (2013). Sample size requirements for structural equation models: An evaluation of power, bias, and solution propriety. Educ. Psychol. Meas, December, 76(6), 913-934.