Günümüz Kentlerinde Camilerin Deprem Yönetiminde Kullanım Potansiyelleri: Diyarbakır Örneği

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: Special Issue, 1 - 25, 26.12.2023

Yahya Melikoğlu , Kutlu Sevinç Kayıhan

https://doi.org/10.30785/mbud.1291616

Öz

Deprem olgusu, geniş kitleler üzerinde yıkıcı etkilere sahip olmasından dolayı titizlikle yönetilmesi gereken doğal bir afettir. Deprem yönetimi kaynakların etkin kullanımı ve koordinasyonu yoluyla, etkilenen toplulukların acil müdahale, arama-kurtarma, barınma, beslenme, sağlık hizmetleri, psikososyal destek gibi birçok konuda ihtiyaçlarının karşılanmasını amaçlar. Bu çalışmada, camilerin kentsel, mekânsal, yapısal özellikleri ile birlikte dini ve toplumsal bağlamları da dikkate alınarak deprem yönetiminde kullanım potansiyelleri incelenmiştir. Araştırma, 6 Şubat 2023 tarihinde gerçekleşen ve merkez üssü Gaziantep (7.7) ve Kahramanmaraş (7.6) olan iki büyük depremden doğrudan etkilenen Diyarbakır örnekleminde gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında sınırlandırılan kentsel alana ve bu alanda bulunan 23 camiye ait veriler Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve saha çalışması ile elde edilmiştir. Araştırmanın sonuçları, özgün mekânsal ve yapısal özellikleri ve stratejik konumları ile camilerin deprem yönetiminde önemli kullanım potansiyellerine sahip olduklarını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Deprem, cami, deprem yönetimi, acil sığınma ve barınma, Diyarbakır

Etik Beyan

Çalışmada etik kurul izni gerekli değildir.

Teşekkür

Bu makale Gebze Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Ana Bilim Dalı’nda devam eden ve "Sürdürülebilirlik Düşüncesinin Cami Yapıları Üzerinden İrdelenmesi ve Diyarbakır Örneğinde Bir İyileştirme Projesi" adlı doktora tezinden üretilmiştir. Makalede ulusal ve uluslararası araştırma ve yayın etiğine uyulmuştur.

Potential Usage of Mosques in Earthquake Management in Contemporary Cities: The Case of Diyarbakır

Öz

Earthquake phenomenon is natural disaster that must be managed meticulously because it has devastating effects on large masses. Earthquake management aims to meet the needs of affected communities in many areas such as emergency response, search and rescue, shelter, nutrition, health services, psychosocial support through effective use and coordination of resources. This study examines the potential usage of mosques in earthquake management by considering their urban, spatial, and structural characteristics, as well as their religious and social contexts. The research was conducted in the sample of Diyarbakır, which was directly affected by two major earthquakes on February 6, 2023; the epicenter of which was Gaziantep (7.7) and Kahramanmaraş (7.6). Data on the urban area and 23 mosques in the region were collected through Geographic Information Systems (GIS) and fieldwork. The study concludes that mosques have significant potential for usage in earthquake management due to their unique features and strategic locations.

Anahtar Kelimeler

Earthquake, mosque, earthquake management, emergency gathering and shelter, Diyarbakır

Kaynakça

• Abu-Raiya, H., Pargament, K. I. ve Krause, N. (2015). Religion As Problem, Religion as Solution: Religious Buffers of The Links Between Religious/Spiritual Struggles and Well-Being/Mental Health. Quality of Life Research, 24(5), 1265-1274. doi: 10.1007/s11136-015-1163-8 AFAD (Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı). (2018). Türkiye’de Afet Yönetimi ve Doğa Kaynaklı Afet İstatistikleri. Erişim Adresi (10.04.2023): https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/35429/xfiles/turkiye_de_afetler.pdf
• AFAD (Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı). (2019). Strategic Plan | 2019-2023. Disaster and Emergency Management Presidency, Ministry of Interior, Republic of Turkey. Erişim Adresi (13.04.2023): https://en.afad.gov.tr/kurumlar/en.afad/e_Library/plans/AFAD_19_23-StrategicPlan_Eng.pdf
• AFAD (Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı). (2023). 06 Şubat 2023 Kahramanmaraş (Pazarcık Ve Elbistan) Depremleri Saha Çalışmaları Ön Değerlendirme Raporu. Erişim Adresi (24 Şubat 2023). https://deprem.afad.gov.tr/assets/pdf/Arazi_Onrapor_28022023_surum1_revize.pdf
• Aflakseir, A. ve Coleman, P. G. (2011). The influence of religious coping on the mental health of disabled Iranian war veterans. Mental Health, Religion & Culture, 14(5), 473-484. https://doi.org/10.1080/13674670802428563
• Akdur, R. (2000). Deprem Yönetimi ve Depremde Sağlık Konu ve Amaçları. Sağlık ve Toplum, 10(Özel), 25-38. Erişim Adresi (08.04.2023): https://www.recepakdur.com/media/1396/30-akdur-r-deprem-yo-netimi-ve- depremde-sag-lik-konu-ve-amac-lari-sag-lik-ve-toplum-10-o-zel-sayi-25-38-ankara-temmuz-2000.pdf
• Alexander, D. E. (2013). Resilience and disaster risk reduction: an etymological journey. Natural Hazards and Earth System Sciences, 13, 2707-2716. doi: 10.5194/nhess-13-2707-2013.
• Alkın, R. C. (2021). "Afet yönetiminde sivil toplum: izmir depremi sonrası müdahale ve iyileştirme aşamaları üzerine bir inceleme". Karadeniz Araştırmaları. 18(70), 313-334. Erişim Adresi (01.04.2023): https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2274047
• Altay, N. ve Green, W. G. (2006). OR/MS research in disaster operations management. European Journal of Operational Research, 175(1), 475-493. doi: 10.1016/j.ejor.2005.05.016
• Altun, F. (2014). Afetlere Yönelik Sosyal Yardım ve Sosyal Hizmetler (Yüksek Lisans Tezi), T.C. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. YÖK veri tabanından erişildi Erişim Adresi (20.03.2023): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Altun, F. (2018). Afetlerin ekonomik ve sosyal etkileri: Türkiye örneği üzerinden bir değerlendirme. Turkish Journal of Social Work, 2(1), 1-15. Erişim Adresi (23.03.2023): https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/496607
• Anhorn, J. ve Khazai, B. (2015). Open space suitability analysis for emergency shelter after an earthquake. Natural Hazards Earth System Sciences., 15, 789-803. doi:10.5194/nhess-15-789-2015.
• Azkur, H. S. ve Oral, M. (2022). Evacuation problem in mosque buildings, The Case of Konya Hacıveyiszade Mosque. Journal of Architectural Sciences and Applications, 7(1), 235-247. https://doi.org/10.29228/JASA.68
• Bodruk, B., Sincar, H. İ. ve Kaplan A. (2023). Diyarbakır’da tarihi camiler depremzedeleri misafir ediyor. Erişim Adresi (29.04.2023): https://www.aa.com.tr/tr/gundem/diyarbakirda-tarihi-camiler-depremzedeleri-misafir- ediyor/2812961
• Çelikkaya, H. (1993). Cami Eğitimi. Diyanet İlmi Dergi, 29(2), 225-244. Erişim Adresi (11.03.2023): http://isamveri.org/pdfdrg/D00033/1993_c29/1993_c29_2/1993_c29_2_CELIKKAYAH.pdf
• Cherry, K. E., Sampson, L., Nezat, P. F., Cacamo, A., Marks, L. D. ve Galea, S. (2015). Long-Term psychological outcomes in older adults after disaster: Relationships to religiosity and social support. Aging & Mental Health, 19(5), 430-443. doi: 10.1080/13607863.2014.941325
• Çınar, A. K., Akgün, Y. ve Maral, H. (2018). Afet sonrası acil toplanma ve geçici barınma alanlarının planlanmasındaki faktörlerin incelenmesi: İzmir-Karşıyaka örneği. Planlama, 28(2), 179-200 doi: 10.14744/planlama.2018.07088.
• Demirci, A. ve Karakuyu, M, (2004). Afet yönetiminde coğrafi bilgi teknolojilerinin rolü. Doğu Coğrafya Dergisi 9(12), 67-101. Erişim Adresi (21.04.2023): https://www.researchgate.net/publication/293333068_Afet_yonetiminde_cografi_bilgi_teknolojilerinin_rolu
• EcoChurch (2023). Eco Church: An a Rocha UK Project. Erişim Adresi (03.03.2023): https://ecochurch.arocha.org.uk/
• Erberik, M. A. (2006). Az ve Orta Katlı Betonarme Yapıların Hasar Görebilirliğinin İncelenmesi (Proje No: 104M565). Ankara. Erişim Adresi (12.03.2023) https://app.trdizin.gov.tr/publication/project/detail/T1RZME9Uaz0
• Ergünay, O. (2005). Afet Yönetiminde İş Birliği ve Koordinasyonun Önemi, Afet Yönetiminin Temel İlkeleri, JICA Türkiye Ofisi, Ankara, s.10. Erişim Adresi (10.03.2023): https://www.jica.go.jp/english/publications/archives.html
• Esen, K. (2000). 17 Ağustos 1999 Marmara, 12 Kasım 1999 Düzce Depremleri ışığında olası benzeri depremlerde kullanılması gereken tecrübeler. Türk İdare Dergisi, 72/428, Eylül, 29-53. Erişim Adresi (13.04.2023): https://www.idealonline.com.tr/IdealOnline/lookAtPublications/paperDetail.xhtml?uId=86969&
• Hidayat, B. ve Egbu, C. (2010). A Literature Review of the Role of Project Management in Post-Disaster Reconstruction, School of Built Environment, University of Salford, UK. Erişim Adresi (08.03.2023): https://www.researchgate.net/publication/46395691_A_literature_review_of_the_role_of_project_manage ment_in_post-disaster_reconstruction#fullTextFileContent
• Hobfoll, S. E., Watson, P., Bell, C. C., Bryant, R. A., Brymer, M. J., Friedman, M. J., ... ve Ursano, R. J. (2007). Five essential elements of immediate and mid-term mass trauma intervention: Empirical evidence. Psychiatry: Interpersonal and Biological Processes, 70(4), 283-315. doi: 10.1521/psyc.2007.70.4.283
• IDNDR (International Decade for Natural Disaster Reduction). (1994). Yokohama Strategy and Plan of Action for A Safer World. Erişim Adresi (13.03.2023): https://www. preventionweb.net/files/8241_doc6841contenido 1.pdf
• International Telecommunications Union. (2019). ICTs 4 Disaster Management. Erişim Adresi (15.04.2023): https://www.itu.int/en/ITU-D/Emergency-Telecommunications/Pages/ICTs-4-DM.aspx
• İTÜ (İstanbul Teknik Üniversitesi Afet Yönetim Merkezi, (2002). İTÜ Ulusal Afet Yönetim Modeli Geliştirme Projesi. İstanbul. Erişim Adresi (20.04.2023): https://aym.itu.edu.tr/
• İnal, S. ve Gürsu, O. (2023). Kanser hastalığını kabul, anlamlandırma ve açıklamada manevi danışmanlık hizmetlerinin etkisi. Turkish Academic Research Review, 8(2), 957-977. Erişim Adresi (04.07.2023): https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3105264
• Joseph, S. ve Linley, P. A. (2005). Positive adjustment to threatening events: An organismic valuing theory of growth through adversity. Review of General Psychology, 9(3), 262-280. doi: 10.1037/1089-2680.9.3.262
• Kahraman, S., Polat, E. ve Korkmazyürek, B. (2021). Afet Yönetim Döngüsündeki Ana Terimler. Avrasya Terim Dergisi, 9(3), 7-14. Erişim Adresi (18.03.2023): https://dergipark.org.tr/tr/download/article- file/1847608#:~:text=Bu%20terimler%20%E2%80%9Crisk%2C%20risk%20de%C4%9Ferlendirmesi,yap%C4%B1land% C4%B1rma%2C%20kriz%20y%C3%B6netimi%E2%80%9D%20dir.
• Keyifli, N. (2021). OECD Ülkelerinde doğal afetlerin bütçe açıkları üzerine etkisi: Dinamik panel veri analizi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 43, Denizli, 303-318. doi: 10.30794/pausbed.829833.
• Kitzinger, S. (1995). Qualitative research: Introducing focus groups. BMJ, 311(7000), 299-302. doi: 10.1136/bmj.311.7000.299.
• Koenig, H. G. (2009). Research on religion, spirituality, and mental health: A review. Canadian Journal of Psychiatry, 54(5), 283-291. https://doi.org/10.1177/070674370905400502
• Koçan, N. ve Sürün, S. (2020). I. Derece deprem kuşağında yer alan Balıkesir-Burhaniye Kenti için deprem parkı önerisi. Nevşehir Bilim ve Teknoloji Dergisi, 9(1), 14-31. doi: 10.17100/nevbiltek.681336
• KRDAE-BDTİM. (2023). 06 Şubat 2023 Sofalaca- Şehitkamil- Gaziantep; Ekinözü- Kahramanmaraş ve 20 Şubat 2023 Hatay Depremleri Ön Değerlendirme Raporu. Erişim Adresi (01.04.2023): http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/06-subat-20-subat-2023-depremlerine-ait-on-degerlendirme- raporu/.
• Lillywhite, B., ve Wolbring, G. (2022). Emergency and disaster management, preparedness, and planning (EDMPP) and the ‘Social’: A scoping review. Sustainability, 14(20), 13519. https://doi.org/10.3390/su142013519
• Maral, H., Akgün, Y., Çınar, A. K. ve Karaveli, A. S. (2015). İzmir'deki Afet Sonrası Toplanma ve Acil Barınma Alanları Üzerine Bir Değerlendirme. Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı Bildirileri, 14-16 Ekim, İzmir.
• McEntire, D. A. ve Myers, A. (2004). Preparing communities for disasters: issues and processes for government readiness. Disaster Prevention and Management, 13(2), 140-152. doi: 10.1108/09653560410534289.
• Norris, F. H., Friedman, M. J., Watson, P. J., Byrne, C. M., Diaz, E. ve Kaniasty, K. (2002). 60,000 Disaster victims speak: Part I. An Empirical Review Of The Empirical Literature, 1981–2001. Psychiatry: Interpersonal and Biological Processes, 65(3), 207-239. doi: 10.1521/psyc.65.3.207.20169
• Oğul, E. (2019). Türkiye’de Afet Yönetimi Politikasının Coğrafi Bilgi Sistemleri Kapsamında İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Elazığ. YÖK Veri tabanından erişildi Erişim Adresi (14.03.2023): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Özey, R. (2006). Afetler Coğrafyası. Aktif Yayınevi, 214s, İstanbul.
• Özmen, B., Nurlu, M., Kuterdem, K. ve Temiz, A. (2005). Afet Yönetimi ve Afet İşleri Genel Müdürlüğü. Deprem Sempozyumu 2005, 23-25 Mart, İzmit.
• Peterson, K. D. (2010). Earthquake response and recovery planning for a post-earthquake environment. Journal of Emergency Management, 8(5), 49-57. doi: 10.5055/jem.2010.0015
• Sheikhi, R., Seyedin, H., Qanizadeh, G. ve Jahangiri, K. (2021). Role of religious ınstitutions in disaster risk management: A systematic review. Disaster Medicine and Public Health Preparedness , 15 (2), 239-254. doi:10.1017/dmp.2019.145
• Smith, T. B., McCullough, M. E. ve Poll, J. (2003). Religiousness and depression: Evidence for a main effect and the moderating influence of stressful life events. Psychological Bulletin, 129(4), 614-636. DOI: 10.1037/0033- 2909.129.4.614
• Stroebe, M., Schut, H. ve Stroebe, W. (2007). Health outcomes of bereavement. The Lancet, 370(9603), 1960-1973. doi: 10.1016/S0140-6736(07)61816-9
• Şahin, Ş. ve Üçgül, İ. (2019). Türkiye’de afet yönetimi ve iş sağlığı güvenliği. Afet ve Risk Dergisi, 2(1), 43-63.
• T.C. DİB (Türkiye Cumhuriyeti Diyanet İşlerin Başkanlığı). (2023). T.C. Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı Camilerimiz. Erişim Adresi (02.04.2023): https://camiler.diyanet.gov.tr/
• T.C. Diyarbakır Valiliği (Türkiye Cumhuriyeti Diyarbakır Valiliği. (2023). Basın Duyurusu (Diyarbakırda Geçici Barınma Alanları). Erişim Adresi (03.04.2023): http://www.diyarbakir.gov.tr/basin-duyurusu-diyarbakirda- gecici-barinma-alanlari
• Tezcan, B., Özcan, N.A., Özcan, E. ve Eren, T. (2020). Deprem sonrası mobil hizmet tesisi seçim problemi için çok kriterli bir karar modeli önerisi. Uluslararası Mühendislik Araştırma ve Geliştirme Dergisi, 12(2), 753-763. doi:10.29137/umagd.732978
• UNISDR (United Nations International Strategy for Disaster Reduction) (2015). Sendai Framework For Disaster Risk Reduction 2015–2030. Erişim Adresi (11.03.2023): https://www.preventionweb.net/files/43291_sendaiframeworkfordrren.pdf
• Uyar, H. E. ve Özkan, E. (2023). Deprem sonrası ilk durak: İstanbul’da toplanma alanlarına dair bir inceleme. Afet ve Risk Dergisi, 6(1), 226-242. DOI: 10.35341/afet.1119551
• WHO. (2007). Risk Reduction And Emergency Preparedness: WHO Six-Year Strategy For The Health Sector And Community Capacity Development. s.46-55. Erişim Adresi (12.04.2023): https://apps.who.int/iris/handle/10665/43736
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2021). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara. ISBN: 9789750269820.
• Yılmaz, A. (2012). Türkiye'de afetlerde karşılaşılan sorunlar. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(1), 105-122. Erişim Adresi (01.02.2023): https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/576813