An Evaluation of the Potential of Multifunctional Use of Mosques with Tabhane in the Post-Disaster Process

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: Special Issue, 298 - 317, 26.12.2023

Feyza Halı Kabataş , Cansu Nur Ak , Nur Ahsen Işıldak , Hilal Aycı

https://doi.org/10.30785/mbud.1334515

Öz

Mosques appear as an important building type in Turkish-Islamic architecture due to their feature of being a place of worship according to their religious functions. In addition to their religious function, the symbolic and political nature of these building types and the fact that they are public spaces allow them to be used for different functions. Especially after the recent earthquakes in Kahramanmaraş on February 6, 2023, the use of surviving cultural assets for sheltering disaster victims in emergencies has gained importance. In this study, mosques with tabhane, which are frequently encountered in Ottoman architecture and examples of which are found in many parts of Anatolia, are discussed. Within the scope of this study, the potential of these buildings for use in emergencies was evaluated through inferences made from their plan schemes. The aim of the study is to analyze and discuss the spatial qualities of mosques for disaster and post-disaster uses in the specific case of mosques with tabhane.

Anahtar Kelimeler

Earthquake, mosque, tabhane, natural disaster, emergency use

Tabhaneli Camilerin Afet Sonrası Süreçte Çok Fonksiyonlu Kullanım Potansiyelleri Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Camiler, dini işlevlerine göre ibadet mekânı olma özelliğinden dolayı Türk-İslam mimarisinde önemli bir yapı türü olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yapı türlerinin dini işlevinin yanında simgesel ve politik niteliği ile kamusal alan özelliğinde olması farklı işlevlerde kullanımına olanak sağlamaktadır. Özellikle yakın tarihte ülkemizde gerçekleşen 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş merkezli depremlerden sonra ayakta kalabilen kültür varlıklarının acil durumlarda afetzedeler için barınma amaçlı kullanımı önem kazanmıştır. Bu çalışmada, Osmanlı mimarisinde sıkça karşımıza çıkan ve Anadolu’nun birçok yerinde örneğine rastlanan tabhaneli camiler ele alınmıştır. Çalışma kapsamında bu yapıların plan şemaları üzerinden elde edilen çıkarımlarla acil durumlarda kullanım potansiyelleri değerlendirilmiştir. Çalışmada amaç, camilerin afet ve sonrası kullanımlar için mekânsal niteliklerini tabhaneli camiler özelinde analiz etmek ve tartışmaya açmaktır.

Anahtar Kelimeler

Deprem, cami, tabhane, doğal afet, acil kullanım

Teşekkür

Makalenin proofreading süreci için Gazi Üniversitesi Akademik Yazma Uygulama ve Araştırma Merkezi'ne katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Çalışma sürecine bilgi birikimi ve ufuk açıcı yönlendirmeleri ile katkıda bulunan değerli hocamız Doç. Dr. Hilal Aycı’ya emeklerinden dolayı teşekkür ederiz. Makalede ulusal ve uluslararası araştırma ve yayın etiğine uyulmuştur. Çalışmada etik kurul izni gerekmemiştir.

Kaynakça

• Acar, T. (2011). Anadolu Türk Mimarisinde Tabhaneli Camiler (Doktora Tezi). Ege Üniversitesi, İzmir. Erişim Adresi (09.04.2023): https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=jKvpqMd9r3eQzGaEtLxZyA&no=khFhBS-lKQP7T46CX0ozPg
• Acar, T. (2013). Tabhaneli Camilerin tipolojisi üzerine bir deneme. Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2013(28): 303-326.
• Acar, T. (2016). Tabhaneli Camilerin inşa malzemesi ve duvar teknikleri. The Journal of Academic Social Sciences, 37(37), 311-311. http://dx.doi.org/10.16992/ASOS.11818
• Açıkel, A. (2017). Osmanlı Döneminde Tokat Cami Vakıflarına bir örnek: Gülbahar Hatun Camii Vakfı. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 12(2): 1-16. https://doi.org/10.19129/sbad.326
• Akarca, A. ve Akarca, T. (1954). Milâs: coğrafyası, tarihi ve arkeolojisi. İstanbul Matbaası.
• Akbulut, N. ve Erarslan, A. (2017). Türkiye’de çağdaş cami mimarisi tasarımında yenilikçi yaklaşımlar. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi, 9(3): 35-59. https://doi.org/10.17932/IAU.IAUD.13091352.2017.9/35.33-59
• Aksoy, Y., Turan, A. Ç. ve Atalay, H. (2009). İstanbul Fatih ilçesi yeşil alan yeterliliğinin Marmara depremi öncesi ve sonrası değerleri kullanılarak incelenmesi. Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 14(2).
• Aslanapa, O. (1986). Osmanlı devri mimarisi: Orhan Gaziden başlayarak sonuna kadar padişahlara göre gelişmesi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Ayverdi, E. H. (1989). Osmanlı mimarisinde Fâtih devri, 855-886 (1451-1481). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Azkur, H. S. (2022). Evacuation problem in mosque buildings, the case of Konya Hacıveyiszade Mosque. Journal of Architectural Sciences and Applications, 7(1), 235-247.
• Bina önem katsayısı. (2013, 6 Temmuz). Bina önem katsayısı nedir, amacı ve değerleri İnşaat Ofis. Erişim Adresi (08.06.2023): https://www.insaatofis.com/bina-onem-katsayisi-nedir-amaci-ve-degerleri.html.
• Cantay, T. (1988). Osmanlı Devleti’nin Kuruluşundan İstanbul'un Fethine Kadar Osmanlı Sanatı. İstanbul. Erişim Adresi (10.04.2023): https://hdl.handle.net/11352/1728
• Cinlioğlu, H. T. (1941). Osmanlılar Zamanında Tokat, 3. Baskı. Tokat: Tokat Matbaası.
• Civelek, M. (2020). Amasya İlindeki ibadethanelerin inanç turizmi potansiyeli açısından değerlendirilmesi. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 4(1): 137-151. http://dx.doi.org/10.26677/tr1010.2020.304
• Çobanoğlu, A., V. (t,y.). Meydan Cami. Erişim Adresi (08.06.2023): https://islamansiklopedisi.org.tr/meydan- camii.
• Çubuk, M. (1991). Kamu Mekanları Tasarımı ve Kent Mobilyaları Sempozyumu, Vol.1. Kamu Mekânları ve Kentsel Tasarım (s. 15-17).
• Eyice, S. (1963). İlk Osmanlı Devrinin dini-içtimai bir müessesi: Zaviyeler ve zaviyeli camiler. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 23(1-2). Erişim Adresi (10.06.2023): https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuifm/issue/881/9774
• Fîruz Bey Camii ve Medresesi. (t.y.). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim Adresi (09.04.2023): https://islamansiklopedisi.org.tr/firuz-bey-camii-ve-medresesi
• Gabriel, A., L. (2022). Anadolu’daki Türk Anıtları. (N., F. Kıcıroğlu, çev.). İstanbul: Ofset Yayınevi.
• Gedik Ahmed Paşa Camisi, Afyon. Plan (E. H. Ayverdi). (t.y.). Erişim Adresi (08.06.2023): https://okuryazarim.com/klasik-osmanli-donemi-mimari-planlari/gedik-ahmed-pasa-camisi-afyon-plan-e- h-ayverdi/
• Google. (t.y.). [Murad Paşa İmareti vaziyet görünüşü]. 18 Temmuz 2023’te alındı. https://www.google.com/maps/place/Murad+Pa%C5%9Fa+Cami/@41.0099678,28.9461837,17z/data=!3m1!4b1! 4m6!3m5!1s0x14caba28ec1dfc6f:0x8b149e39fd313a7e!8m2!3d41.0099678!4d28.9487586!16s%2Fg%2F1237_y7v? entry=ttu
• Google. (t.y.). [Firuz Bey İmareti vaziyet görünüşü]. 18 Temmuz 2023’te alındı. https://www.google.com/maps/place/Firuz+Bey+Camii+ (Kur%C5%9Funlu)/@37.3179597,27.7775026,17z/data=!3m1!4b1!4m6!3m5!1s0x14befa52464f5f39:0x93b35959ac51 61e9!8m2!3d37.3179597!4d27.7800775!16s%2Fg%2F11hd55zw90?entry=ttu
• Google. (t.y.). [Gedik Ahmed Paşa İmareti vaziyet görünüşü]. 18 Temmuz 2023’te alındı. https://www.google.com/maps/place/Gedik+Ahmet+Pa%C5%9Fa+%C4%B0maret+Camii/@38.7534271,30.5378 906,17z/data=!3m1!4b1!4m6!3m5!1s0x14cf17cd9755e2fb:0x7bcf8506c2892e63!8m2!3d38.7534271!4d30.5404655! 16s%2Fg%2F1vzxh4j0?entry=ttu
• Google. (t.y.). [Hatuniye İmareti vaziyet görünüşü]. 18 Temmuz 2023’te alındı. https://www.google.com/maps/place/Meydan+Camii/@40.3182904,36.5531099,116m/data=!3m1!1e3!4m10!1m2 !2m1!1sg%C3%BClbahar+hatun+camii+tokat!3m6!1s0x407db714e803d9d7:0xece8dd395919af43!8m2!3d40.3180 385!4d36.5537956!15sChtnw7xsYmFoYXIgaGF0dW4gY2FtaWkgdG9rYXRaHSIbZ8O8bGJhaGFyIGhhdHVuIGNhbWl pIHRva2F0kgEGbW9zcXVlmgEkQ2hkRFNVaE5NRzluUzBWSlEwRm5TVU5EY2pWTFFYcEJSUkFC4AEA!16s%2Fg%2F1tdc dw5z?entry=ttu
• Google. (t.y). [İmaretlerin çevresinde bulunan acil toplanma ve park alanları]. 20 Temmuz 2023’te alındı. https://www.google.com/maps/@39.8866594,32.8197323,14z?entry=ttu
• Gökbilgin, T. (1974). Tokat, İA, XII/I, İstanbul, 402-410.
• Gurallar, N. (2009). Kamu, kamusal alan, kamu yapıları, kamusal mekân, modernite öncesi ve sonrası için bir terminoloji tartışması. Mimarlık, 350, 52-55.
• Gültekin, N. (2009). Murad Paşa Camisi Restorasyon Projesi. (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul. Erişim Adresi (11.04.2023): http://localhost:6060/xmlui/handle/1/11381
• Halaçoğlu, N. K. (2020). Nüfus mübadelesi sonrası Yunanistan Veria (Karaferye) şehrinde ev olarak kullanılan Camiler. Tarih ve Gelecek Dergisi, 6(3), 1109-1133.
• Hénaff, M. ve Strong, T. B. (2001). Introduction. The conditions of public space: vision, speech and theatricality. Public space and democracy, 1-32.
• İrteş, M. S., Baysal, A. F. ve Ertunç, Ç. Ö. (2022). Kültürel sürekliliğin sanatsal yansımaları: Gedik Ahmet Paşa Camii kalem işleri. Journal of History Culture and Art Research, 11(3): 12-31. http://dx.doi.org/10.7596/taksad.v11i3.3177
• Japon Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA). (2002). Türkiye Cumhuriyeti İstanbul İli Sismik Mikro-Bölgeleme Dahil Afet Önleme/Azaltma Temel Planı Çalışması, Japon Uluslararası İşbirliği Ajansı (JICA) ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB), İstanbul, Türkiye.
• Kayhan, E. ve Etikan, S. (2017). Milas Firuz Bey Camii süslemeleri. Journal of International Social Research, 10(49), 222-241.
• Kuban, D. (2004). İstanbul Bir Kent Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Kuban, D. (2007). Osmanlı Mimarisi, YEM Yayınevi, İstanbul.
• Kurtbil, Z. H. (2006). Murad Paşa Külliyesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi DİA, İstanbul, s.191.
• Küçükcan, B. (2008). Kütüphane binaları: Deprem ve diğer afetlere hazırlık. Bilgi ve Belge Araştırmaları, (1), 39- 53.
• Murat Paşa Camii (t.y.). T.C. Fatih Kaymakamlığı. Erişim Adresi (09.04.2023): http://www.fatih.gov.tr/murat- pasa-camii.
• Müller-Wiener, W. (2001). İstanbul’un tarihsel topografyası, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• N'imelceyş'ten Bir Yadigâr: Murad Paşa Camii. (t.y.). Erişim Adresi (09.04.2023): https://www.dunyabizim.com/gezi-mekan/nimelceysten-bir-yadigr-murad-pasa-camii-h26746.html.
• Örs, Y. (2019). Osmanlı Mimarisinde Tabhane Mekânı ve Yapılarının Tarihsel Gelişim Süreci: Fatih Külliyesi Tabhanesi Örneğinde Koruma Sorunları ve Restorasyonu Üzerine Bir Değerlendirme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Özaydın, G., Erbil, D. ve Ulusoy, B. (1991). Kamu mekanları tasarımının tamamlayıcısı olarak bildirişim ögeleri. Kamu Mekanları Tasarımı ve Kent Mobilyaları Sempozyumu, 1, 63-69.
• Özgen, H. (2005). “Işık Ülkesi” Milas, Milas Belediyesi Kültür Yayınları, No: 11: 80-81, İstanbul.
• Seçgin, N. (t.y.). Tokat. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim adresi (08.06.2023): https://islamansiklopedisi.org.tr/tokat#3-bugunku-tokat .
• Tanman, B. (1993). Murat Paşa Külliyesi. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 5. Cilt, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, s. 518-519.
• Tanman, M. B. (t.y.). Gedik Ahmed Paşa Külliyesi. Erişim Adresi (08.06.2023): https://islamansiklopedisi.org.tr/gedik-ahmed-pasa-kulliyesi.
• Tarabanis, K. ve Tsionis, I. (1999). Bir deprem durumunda acil durum planlaması için ağ analizinin kullanılması. CBS'de İşlemler, 3 (2), 187-197.
• T.C. Afyonkarahisar Valiliği. (2019, 29 Mart). 1472 yılından bu yana görkemli yapısını, sağlamlığını ve nakış süslemelerini koruyan İmaret Camii, Afyon’un merkezinde bulunan kurtuluş Caddesi üzerindedir. Gedik Ahmet Paşa Camii olarak da bilinen Cami, Osmanlı döneminin günümüzde yaşayan en güzel eserlerindir. [Tweet]. Erişim Adresi: https://twitter.com/afyonvaliligi/status/1111511310775259136
• Topbaş, A. (1985). Gedik Ahmet Paşa ve Vakfı. Vakıf Haftası Dergisi, (2): 179-181.
• Tokat Hatuniye (Meydan) Camii. (2021). Kültür Envanteri. Erişim Adresi (08.06.2023):https://kulturenvanteri.com/tr/yer/hatuniye-camii/tokat-meydan-camii-hatuniye-camii/.
• Türkiye Diyanet Vakfı. (2010). Erişim Adresi (18.06.2023): https://yonetimhizmetleri.diyanet.gov.tr/.
• Ünal, E. (2014). Milas Firuz Bey Camii Süslemeleri. (Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta. Erişim Adresi (12.04.2023): https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/the-ornaments-of-mlas-fruz-bey- mosque.pdf
• Yandex. (t.y.). İmaretlerin ana yol aksları ile olan ilişkisi. 20 Temmuz 2023’te alındı. https://yandex.com.tr/harita/115679/etimesgut/?ll=32.660065%2C39.947133&z=11
• Yargıtay Kararı. (1998). Hukuki.net. Erişim Adresi (28.07.2023): https://www.hukuki.net/ictihat/Yargitay_Hukuk_Genel_Kurulu_1998_1_821.php#:~:text=Bilindi%C4%9Fi%20gibi %203402%20say%C4%B1l%C4%B1%20Yasan%C4%B1n,ad%C4%B1na%20tesbit%20edilece%C4%9Fi%20h%C3%BCkm e%20ba%C4%9Flanm%C4%B1%C5%9Ft%C4%B1r.
• Zengin Taş İşçiliğiyle Dikkat Çeken Yapı: Milas Firuz Bey Camii. (21.04.2022). Arkitekt. Erişim Adresi (09.04.2023): https://www.gzt.com/arkitekt/zengin-tas-isciligiyle-dikkat-ceken-yapi-milas-firuz-bey-camii-3647919