MUHASEBE ALANINDA GELİŞTİRİLEN UZMAN SİSTEMLER

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 61, 193 - 208, 15.09.2020

Yasin Kütük , Ümmügülsüm Zor

Öz

Yapay zekanın ilk uygulamaları olarak uzman sistemler 1980’lerden itibaren muhasebe alanında kullanılmaya başlamışlardır. İlerleyen zamanda uzman sistemler, otonom yapay zeka sistemlerine dönüşerek muhasebe de dahil olmak üzere pek çok alanda yaygın bir biçimde benimsenmiştir. Literatürde spesifik olarak muhasebe alanında yapay zeka ve/veya uzman sistemlerin yarattığı etki gerek teorik gerekse uygulamalı olarak açıklanmıştır. Öte yandan muhasebe alanında uygulamada kullanılan uzman sistemlerin kapsamlı bir şekilde ele alındığı bir çalışma bulmak oldukça güçtür. Bu anlamda, bu çalışma önemli bir boşluğu doldurmaya çalışacaktır. Bu çalışmada, ilk olarak uzman sistemler kavramsal olarak açıklanmış, mevcut uluslararası ve ulusal literatüre yer verilmiştir. Daha sonra ise uzman sistemler, denetim, finansal muhasebe ve yönetim muhasebesi alt başlıklarında geliştirilen uygulamalar şeklinde açıklanmış ve her bir uygulamanın kullanım alanına değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Muhasebe, Yapay Zeka, Uzman Sistem

Kaynakça

• Akgün, Ali İhsan ve Kılıç, Selçuk. (2013). Muhasebe Bilgi Sisteminin İşletme Yönetiminin Etkinliği Üzerindeki Etkisi, Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 21-36.
• Akoka, J. ve Comyn-Wattiau, I. (1997). An Expert System For Financial and Accounting Information System Auditing, Computer Audit Update, 1997(10), 8–19.
• Bailey Jr, A. D., Duke, G. L., Gerlach, J., Ko, C. E., Meservy, R. D., & Whinston, A. B. (1985). TICOM and The Analysis Of İnternal Controls. Accounting Review, LC(2), 186-201.
• Başpınar, Ahmet. (2004). Türkiye’de ve Dünyada Muhasebe Standartlarının Oluşumuna Genel Bir Bakış, Maliye Dergisi, 146(1), 42-57.
• Bedard, J. C., ve Graham Jr, L. E. (1994). Auditors' Knowledge Organization: Observations From Audit Practice And Their İmplications. Auditing, 13(1), 73-83.
• Brown, C. E., ve Phillips, M. E. (1990). Expert Systems For Management Accountants. Strategic Finance, 71(7), 18-23.
• Brown, C. E., ve Murphy, D. S. (1990). The Use of Auditing Expert Systems in Public Accounting. Journal of Information Systems, 4(3), 63-72.
• Choi, J. U. (1994). A Constructive Synthesis Approach to A Knowledge-Based Internal Control Evaluation System Design. Expert Systems with Applications, 7(2), 357-372.
• Chorafas, D. N., Steinmann, H., ve Steinman, H. (2016). Expert Systems in Banking: A Guide for Senior Managers. Springer.
• Connell, Nad. (1987). Expert Systems in Accountancy: A Review Of Some Recent Applications, Accounting and Business Research, 17(67), 221–233.
• Deshmukh, Ashutosh., ve Talluru, Lakshminarayana. (1998). A Rule‐Based Fuzzy Reasoning System For Assessing The Risk of Management Fraud, Intelligent Systems in Accounting, Finance ve Management, 7(4), 223-241.
• Duan, Y., Edwards, J. S., ve Robins, P. C. (1998). Experiences with EXGAME: An Expert System For Playing A Competitive Business Game, Intelligent Systems in Accounting, Finance ve Management, 7(1), 1-19.
• Erdoğan, Melih .(2001). Teknolojik Gelişmeler Karşısında 2000’li Yılların İşletmeleri , Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 2 (2), 15-31.
• Erdoğan, Nurten. (2006). Muhasebe Denetiminde Niteliksel Önemliliğin Gerekliliği, Muhasebe ve Finansman Dergisi, (31), 112-119.
• Felix Jr, William. L. ve Kinney, Jr. William R. (1982). Research In The Auditor’s Opinion Formulation Process: State of the Art, Accounting Review, 57 (2), 245–271.
• Gal, G.F. (1985). Using Auditor Knowledge to Formulate Data Model Constraints: An Expert System for Internal Control Evaluation. Doctoral dissertation, Dept. of Accounting, Michigan State University.
• Hansen, James. V., ve Messier, William. F. (1986). A Preliminary Investigation of EDP-XPERT, Auditing-A Journal of Practice ve Theory, 6(1), 109-123.
• Harmon, Paul ve King, David. (1988). Sistemas especialistas, Ed. Campus, Ri De Janeiro.
• Hayes-Roth, F. (1984). The Knowledge-Based Expert System: A Tutorial. Computer, 17 (1), 11–28.
• Jacob, Varghese. S. ve Bailey, Andrew. D. (1989). A Decision Process Approach To Expert Systems In Auditing, In Expert Systems In Economics, Banking And Management. Amsterdam: Elsevier.
• Jih, W. J. K. (1991). An Expert Prototype for Lease Accounting, Financial ve Accounting Systems, 7(2), 23-28.
• Kıymetli Şen, İlker. K. (2016). Bilgi Teknolojilerindeki Değişimin Finansal Tabloların Bağımsız Denetimine Etkisi: Sürekli Denetim, Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 383-404.
• Kütük, Yasin. (2019). Essays on Estimation Methods: Three Comparative Essays on Econometrics And Machine Learning. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Istanbul Teknik Universitesi.
• Kerschberg, Larry ve Dickinson, J. (1988). FINEX: A PC-Based Expert Support System For Financial Analysis, In Management expert systems. Addison Wesley Reading, MA.
• Liao, Shu-Hsien (2005). Expert System Methodologies And Applications—A Decade Review From 1995 To 2004, Expert Systems With Applications, 28(1), 93-103.
• Loebbecke, James. K. ve Willingham, John.(1988). Review of SEC Accounting and Auditing Enforcement Releases. Working Paper, University of Utah.
• Martin, Brenda., Subramanian, Girrish. H., ve Yaverbaum, Gayle. J. (1996). Benefits From Expert Systems: An Exploratory Investigation, Expert Systems with Applications, 11(1), 53-58.
• Messier, W. F. (1990). Discussion Of A Cognitive Computational Model Of Risk Hypothesis Generation. Journal of Accounting Research, 28, 104-109.
• Mockler, Robert. J., Dologite, Dorothy. G., ve Gartenfeld, Marc. E. (2000). Talk with The Experts: Learning Management Decision-making Using CAI, Cybernetics ve Systems, 31(4), 431-464.
• Murphy, D., ve Brown, C. E. (1992). The Uses of Advanced Information Technology in Audit Planning. Intelligent Systems in Accounting, Finance and Management, 1(3), 187-193.
• Nye, Joseph S. (2014). The Information Revolution and Soft Power, Current History 113 (759), 19-22.
• O'Leary, Daniel. E., ve Turban, Efraim. (1987). The Organizational Impact Of Expert Systems, Human Systems Management, 7(1), 11-19.
• O'Leary, Daniel. E., ve Watkins, Paul R. (1989). Review of expert systems in auditing, Expert Systems Review for Business and Accounting, 2(1), 3-22.
• Öğüt, Adem. (2003). Bilgi Çağında Yönetim,(2. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Öz, Erçetin. ve Baykoç, Ömer. (2004), Tedarikçi Seçim Problemine Karar Teorisi Destekli Uzman Sistem Yaklaşımı, Gazi Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 19 (3), 275-286.
• Prado Lorenzo, Jose Manuel. (1991). La Aplicación De Sistemas Expertos Al Análisis De Estados Financieros. En Memoria De Mª Angeles Gil Luezas. Editorial AC, Madrid.
• Rauch-Hindin, W.endy B. (1989). Aplicaciones De La Inteligencia Artificial En La Actividad Empresarial, La Ciencia Y La Industria. Ediciones D´ıaz de Santos.
• Sanchez Tomas, Antonio (2013). Aplicación de los Sistemas Expertos en Contabilidad, Obtenido de http://ciberconta. unizar. es: http://ciberconta. unizar. es/Biblioteca/0002/Sanchez95. html.
• Schoemaker, Paul. J. (1995). Scenario Planning: A Tool for Strategic Thinking, Sloan Management Review, 36(2), 25-50.
• Serçemeli, Murat (2018). Muhasebe ve Denetim Mesleklerinin Dijital Dönüşümünde Yapay Zekâ. Turkish Studies. 13(30), 369-386
• Siddall, J. N. (1990). Expert Systems for Engineers. Dekker, New York
• Sierra, Alejandro. P., Ferro, Antonio. B., Garcia, Victor. M., Sanchez, Fernando. M., ve Sorrivas, Josem. B. (1993). Mestriman: An Expert System For Medical Triage And Clinical Management Of Patients In Catastrophes, Expert Systems with Applications, 6(4), 449–457.
• Sinha, Diptendu & Ghiaseddin, Nasir ve Matta, Khalil. (1989). Expert Systems For İnventory Control Management. Computers & Industrial Engineering. 17. 425–429. 10.1016/0360-8352(89)90099-5.
• Steinbart, P. J. (1987). The Construction of A Rule-Based Expert System as A Method For Studying Materiality Judgments. Accounting Review, 1987, 97-116.
• Tas, Oktay ve Mert, Haluk. (2019) Denetimde Yapay Zeka Uygulamasi, Press Academia Procedia, Global Research Congress 9(1), 65-68.
• Türker, Masum (2012). Denetim Çalışma Kağıtları Rehberi. Forum Yayınları, İstanbul.
• Türker, Masum (2018). Dijitalleşme Sürecinde Küresel Muhasebe Mesleğinin Yeniden Şekillenmesine Bakiş, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 20(1), 202-235.
• Türker, M.ve Örerler. E.O. (2004). Türk İşletmelerinin Küresel İşletme Haline Getirilme Yolları İstanbul Ticaret Odası, Yayın No: 2004-60, İstanbul.
• Wagner, William. P. (2017). Trends in Expert System Development: A Longitudinal Content Analysis of Over Thirty Years Of Expert System Case Studies, Expert Systems With Applications, 76 (1), 85-96.
• Waterman, Donald. (1986). A Guide to Expert Systems. Reading, MA: Addison-Wesley.
• Watne, D. A. (1990). Auditing EDP systems. Pearson South Africa.
• Weitz, Rob. R. (1990). Technology, Work, and The Organization: The Impact Of Expert Systems, AI Magazine, 11(2), 50-50.
• Van Dijk, J. C., Williams, P., ve Cangemi, M. P. (1990). Expert Systems in Auditing. Springer.
• Vasarhelyi, M. A., ve Kogan, A. (1998). Artificial Intelligence in Accounting and Auditing: Towards New Paradigms, Volume 4.
• Yücel, Göksel ve Adiloğlu, Burcu. (2019). Dijitalleşme-Yapay Zekâ ve Muhasebe Beklentiler, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (17), 47-60.