TÜRK TİCARET SEKTÖRÜNÜN 2009-2019 DÖNEMİ MALİ YAPI ANALİZİ

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 63, 61 - 82, 01.04.2021

Arzu Şahin

Öz

Bu çalışmada, güncel TCMB sektör bilanço verilerine dinamik dikey yüzdeler analizi ve oran analizi
uygulanarak Türk ticaret sektörünün 2009-2019 döneminin finansal analizi gerçekleştirilmiştir. 11
yıllık analiz döneminde ortalama nominal varlık büyümesi yüzde 17, satış büyümesi yüzde 18 olan
ticaret sektörü 2018 ve 2019 yıllarında reel olarak küçülmüştür. Aktif devir hızı 1,7 olan sektörün bilanço
yapısı yüzde 76 dönen varlık, yüzde 58 kısa vadeli borç, yüzde 12 uzun vadeli borç ve yüzde 30
öz kaynak ile şekillenmiştir. Varlık-kaynak yapısında 2013 yılından itibaren daha belirgin olmak üzere
dönen varlıklar ve yabancı kaynaklar lehine değişim yaşanmıştır. Satış vadelerinin uzaması nedeniyle
ticari alacaklara yapılan yatırımların artması ve sabit kıymet yatırımlarının yavaşlaması varlık yapısı
değişiminin temel nedenleridir. Son yıllarda uzun vadeli yabancı kaynaklar daha fazla büyüse de kısa
vadeli yabancı kaynaklar en önemli finansman kaynağı olma özelliğini korumuştur. Yeterince artırılmayan
ve sektörün düşük net kârlarıyla yeterince desteklenmeyen öz kaynakların varlık finansmanına
katkısı azalmıştır. Öz kaynakları azalan ve tedarikçi kredileri ticari alacaklarla paralel büyüyen sektör,
ortalama 54 günlük nakit döngüsünü finanse etmek için mali borç kullanımını sürdürmüştür. Banka
kredisi ağırlıklı finansal borçlanma, sektör kârlarının faiz oranı ve kur değişimlerinin etkisinde kalmasına
neden olmuş, özellikle 2013 sonrası artan faiz oranları ve döviz kurları finansman giderlerini
artırmıştır. Finansman giderlerindeki artışla son yıllarda işletme giderlerinde görülen tasarruf ortadan
kalkmış ve net satış karlılık ortalaması yüzde 1,2’de sabit kalmıştır.

Anahtar Kelimeler

Finansal Analiz, TCMB Sektör Bilançoları, Toptan ve Perakende Ticaret Sektörü

FINANCIAL STRUCTURE ANALYSIS OF THE TURKISH TRADE SECTOR FOR THE 2009-2019 PERIOD

Öz

In this study, the financial analysis of the Turkish trade sector for the period 2009-2019 has been performed
by applying dynamic common-size statement analysis and ratio analysis to the current CBRT
company accounts. The trade sector, which had an nominal average asset growth of 17 percent and, sales
growth of 18 percent in the 11-year analysis period, contracted in real terms in 2018 and 2019. The
balance sheet structure of the sector with an asset turnover rate of 1.7 was shaped by 76 percent current
assets, 58 percent short term debt, 12 percent long term debt and 30 percent equity. The asset-resource
structure has changed in favour of current assets and liabilities, especially since 2013. Increasing
investments in trade receivables due to the extending sales terms, and slowing fixed asset investments
are the main reasons for the change in asset structure. Although long-term liabilities have grown more
in recent years, short-term liabilities have remained the most important source of financing. The contribution
of the equity, which were not increased sufficiently and not supported enough by sector’s low
net profits, to asset financing decreased. The sector whose equity decreased and, supplier credits grew
in parallel with trade receivables, continued to use financial debt to finance its cash conversion cycle
of average 54 days. Bank loan-weighted financial borrowing caused the sector’s profits to be under
the influence of interest rate and exchange rate changes, and especially after 2013, rising interest rates
and exchange rates increased financing expenses. The saving seen in operating expenses in recent
years have disappeared with the increase in financing expenses and the net sales profitability average
remains constant at 1.2 percent.

Anahtar Kelimeler

Financial Analysis, CBRT Company Accounts, Wholesale and Retail Trade Sector

Kaynakça

• Acar, M. (2003). Tarımsal işletmelerde finansal performans analizi. Erciyes Üniv. İktisadi ve İdari Bilimler Fakül¬tesi Dergisi. 20 (Ocak-Haziran), 21-37. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/erciyesiibd
• Akaytay, A., Çatı, K. Ve Yücel, S. (2015). Finansal oranların faaliyet alanlarına göre değişiminin Merkez Bankası sektör raporları yardımıyla incelenmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (44), 45-57. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/dpusbe
• Akyüz, K., Balaban, Y. ve Yıldırım, İ. (2012). Bilanço oranları yardımıyla orman ürünleri sanayisinin finansal ya¬pısının değerlendirilmesi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, (9), 133-144. Erişim adresi: https:// dergipark.org.tr/tr/pub/ulikidince
• Aydemi̇r, İ. (2018). Hastanelerde finansal performansın değerlendirilmesi: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası hastane hizmetleri sektör bilançolarında bir uygulama. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Der¬gisi, 4(2), 133-149. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/usaysad
• Bozkoç, A. ve Özbek, C. (2019). 2008 finans krizinin inşaat sektörü fon akım tablolarına etkilerinin analizi. Ban¬kacılık ve Finansal Araştırmalar Dergisi, 6(2), 30-53. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/jobaf
• Çalış, G. (2013). Bilançolar ile Türk inşaat sektörünün finansal yapısının değerlendirilmesi. Ege Stratejik Araştır¬malar Dergisi, 4(2), 1-19. doi: https://doi.org/10.18354/esam.81721
• Demir, V. ve Çelik, İ. (2015). Türk ihracatçılarının mali tablo analizleri: Kriz sonrası döneme ilişkin sektörel karşılaştırma. Muhasebe ve Denetime Bakış, 15(46), 53-80. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/mdbakis
• Deran, A. ve Erduru, İ. (2018). Karayolu ve denizyolu yük taşımacılığı sektörlerinin finansal performans analizi: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası sektör bilançoları üzerine bir araştırma. Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 11(3), 479-504. doi: 10.29067/muvu.374948
• Dağlı, H. ve Eker, D. (2016). Türkiye’de gıda içecek ve tütün sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin ölçekleri açısından finansal oranlarının karşılaştırmalı analizi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü¬sü Dergisi, 16(2), 99-114. doi: https://doi.org/10.11616/basbed.vi.455244
• İskenderoğlu, Ö., Karadeniz, E. ve Ayyıldız, N. (2015). Enerji sektörünün finansal analizi: Türkiye ve Avrupa enerji sektörü karşılaştırması. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 3(3), 86-97. Erişim adresi: https://dergipark. org.tr/tr/pub/iicder
• Karadeniz, E. (2016). Hastane Hizmetleri alt sektörünün finansal performansının incelenmesi: Türkiye Cumhuri¬yeti Merkez Bankası sektör bilançolarında bir uygulama. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 19(2),101-114. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/hacettepesid
• Karadeni̇z, E. ve Beyaz, F. (2018). Yiyecek içecek endüstrisinin finansal performansının analizi: Türkiye ve Av-rupa ülkeleri karşılaştırması. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 15 (3), 639-656 . doi: 10.24010/soid.490799 Karadeniz, E., Kahiloğulları, S. ve Kılıç, E. (2015). Karayolları yolcu taşımacılığı işletmelerinin finansal analizi: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası sektör bilançolarında bir araştırma. Muhasebe ve Denetime Bakış, 15(46), 81-96. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/mdbakis
• Kazak, H. (2018). Türkiye’de faaliyet gösteren perakende ve üretim işletmelerinin finansal performanslarının de¬ğerlendirilmesi: Merkez Bankası sektör bilanço ve gelir tabloları üzerine bir araştırma. Kesit Akademi Dergisi, 4(14), 422-447. doi: http://dx.doi.org/10.18020/kesit.1432
• Sanalan Bi̇li̇ci̇, N. (2019). Turizm sektöründe özsermaye kârlılığının değerlendirilmesi. Muhasebe ve Finans¬man Dergisi, (82), 41-54. doi: 10.25095/mufad.535962
• Şenkayas, H. ve Kaderli Y. (2009). Firmaların öz sermaye verimliliğindeki değişmelerin Du-Pont kontrol şeması ile analiz edilmesi; Lojistik sektöründeki firmalar üzerine bir uygulama, Verimlilik Dergisi, (3), 53-68. Erişim ad¬resi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/verimlilik
• Türkiye Cumhuriyeti Kalkınma Bakanlığı (2014). Onuncu kalkınma planı (2014-2018), Ticaret hizmetlerinin ge¬liştirilmesi, özel ihtisas komisyonu raporu 2023. Erişim adresi: https://sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2018/10/10_ TicaretHizmetlerininGelistirilmesi.pdf
• Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (2020a). Sektör bilançoları 2009-2019 [Veri Seti]. Erişim adresi: http:// www3.tcmb.gov.tr/sektor/2020/#/
• Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (2020b). Sektör bilançoları arşiv [Veri Seti]. Erişim adresi:https://www. tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Istatistikler/Reel+Sektor+Istatistikleri/Sektor+Bilan¬colari/Arsiv/
• Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (2020c). Elektronik veri dağıtım sistemi [Veri Seti]. Erişim adresi: https:// evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket
• Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (2020d). Oran formülleri. Erişim adresi:http://www3.tcmb.gov.tr/sek-tor/2020/dosyalar/menu/ratios_tr.pdf
• Türkiye İş Kurumu (2019). T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Türkiye İş Kurumu, 2019 İşgücü Piyasası Araştırması Türkiye Raporu. Erişim adresi: https://media.iskur.gov.tr/34629/turkiye.pdf
• Omağ, A. (2015). Finansal kaldıraç derecesi ve seçilmiş sektörlere yönelik bir uygulama. Maliye ve Finans Yazı-ları, 1 (103), 205-218. doi: 10.33203/mfy.307962
• Öğünç, H. (2018). Gıda ve tekstil sektörlerinin karşılaştırmalı finansal analizi (2014-2016 Dönemi). Bucak İşletme Fakültesi Dergisi, 1(1), 53-70. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/bifd
• Öğünç, H. (2019). Bir tuğla üretim işletmesi ve ilişkili sektörlerin karşılaştırmalı finansal analizi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Dergisi, 3 (2), 241-262. doi: 10.31200/makuubd.567335
• Yavuz, H., ve Öztel, A. (2017). Entropi tabanlı COPRAS yöntemi ile ölçek bazında finansal performans analizi: Bilgi ve iletişim sektöründe bir uygulama. Uluslararası Ekonomi Araştırmaları ve Finansal Piyasalar Kongresi (IERFM) Tam Metin Bildiriler Kitabı içinde (s.122-141). 1. IERFM Kongresi’nde sunulan bildiri. Edirne. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Yücel, E. ve Önal, Y. (2015). Özel hastanelerde finansal sıkıntı ve yeniden yapılandırma: Adana ilinde bir uygula-ma. SGD-Sosyal Güvenlik Dergisi, 5 (2), 88-123. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sgd