Halil Halid Bey ve “Rodos Fethinde Sultan Süleyman’ın Tedabir-i Siyasiyesi” Adlı Risalesi

Yıl 2022, , 212 - 245, 30.03.2022

Yakup Şahiner

https://doi.org/10.32579/mecmua.1026853

Öz

Halil Halid Bey Osmanlı döneminde tanınmış ulema ailelerinden biri olan Çerkeşşeyhizadelere mensuptur. 1868 tarihinde Ankara’da dünyaya gelmiş ve ilköğrenimini burada tamamlamıştır. Daha sonra amcasının destek ve teşvikleriyle İstanbul Bayezid Medresesine kaydolmuştur. Bayezid Medresesinden mezun olduktan sonra dönemin modern okullarından biri olan Mekteb-i Hukuk’u kazanmış ve eğitimine burada devam etmiştir. Mekteb-i Hukuk’u bitirdikten sonra ise İstanbul’da avukatlık ve gazetecilik yapmaya başlamıştır. Fakat bu sıralarda yaşadığı bazı olaylar İstanbul’u terk edip İngiltere’ye kaçmasına sebep olmuştur. İngiltere’deyken tanıştığı ileri gelen şahsiyetlerin destekleri, Cambridge Üniversitesi’nde ilk Türk hoca olmasını sağlamış ve bu görevi 1911 tarihine kadar sürdürmüştür. 1911 tarihinde Cambridge Üniversitesi’ndeki görevinden istifa ederek İstanbul’a dönmüştür. İstanbul’a döndükten sonra Nisan 1912 tarihinde İttihat ve Terakki Fırkası'nın Ankara mebusu olmuştur. Fakat meclisin Ağustos 1912'de feshedilmesinden dolayı mebusluğu sona ermiştir. Mebusluk görevini kısa bir süre yürütmek durumunda kalan Halil Halid Bey Eylül 1913'te Bombay Başkonsolosluğuna atanmıştır. Mayıs 1914'te başkonsolosluk görevinden istifa ederek tekrar İstanbul'a dönmüştür. Halil Halid Bey İstanbul'a döndükten sonra Ekim 1914'te Osmanlı Devleti Birinci Dünya Harbine katılmıştır. Savaş atmosferi istediği gibi çalışmasını engellediği için Almanya'ya gitmiş ve savaş sona erene kadar burada bulunmuştur. Birinci Dünya Harbinin sona ermesinden sonra İstanbul'a dönen Halil Halid Bey 1922'de İstanbul Darülfünununa hoca olarak atanmış ve zatürree hastalığından dolayı vefat ettiği 1931 tarihine kadar hocalık görevini sürdürmüştür. Vefat ettiğinde 63 yaşında olan Halil Halid Bey, İngiltere, Mısır, Sudan, Cezayir, Hindistan ve Almanya gibi pek çok ülkede bulunmuş ve bulunduğu ülkelerde çeşitli görevler üstlenmiştir. Yürüttüğü görevleri sırasında ilme olan tutkusu ilim âlemine çok sayıda mühim eser kazandırmasını sağlamıştır. Mühim eserlerinden bir tanesi de bu çalışmanın konusu olan Rodos Fethinde Sultan Süleyman’ın Tedabir-i Siyasiyesi adlı risalesidir. Çok sayıda Avrupalı tarihçinin eserine müracaat ederek yazdığı risalede Rodos’un fethi üzerinden uluslararası ilişkilere, İnsan haklarına, Doğu ve Batı medeniyetine ve savaş hukuku gibi konulara değinmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halil Halid, Rodos, Sultan I. Süleyman, Osmanlı, İngiltere

Kaynakça

• “Büyük Bir Ziya”, Cumhuriyet, İstanbul 30.03.1931, ss. 1-6.
• “Gustav Adolf Bergenroth”. Yazının Son Güncellenme Tarihi: 8 Eylül 2020. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Gustav_Bergenroth Erişim Tarihi: 26.04.2021.
• “Halil Halid Bey’in İstifası”, Sırat-ı Müstakim, İstanbul 13.07.1911, cilt:6, sayı:149, ss. 290-304.
• “Halil Halid Bey”, Vakit, İstanbul 30.03.1931, ss.1-8.
• “John Sherren Brewer”. Yazının Son Güncellenme Tarihi: 1 Nisan 2021. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/John_Sherren_Brewer Erişim Tarihi: 26 Nisan 2021. “Osmanlıca Sözlük”. https://dervaze.com/ Erişim Tarihi: 27.12.2020-8.1.2021.
• “Osmanlıca Sözlük”. https://www.kamusiturki.com/ Erişim Tarihi: 27.12.2020-8.1.2021.
• “Osmanlıca Sözlük”. https://www.luggat.com/ Erişim Tarihi: 27.12.2020-8.1.2021.
• “Rawdon Brown”. Yazıldığı Son Güncellenme Tarih: 6 Ekim 2020. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Rawdon_Brown Erişim Tarihi: 26.04.2021.
• Ali, Seyyid. Emir, Seyyid Emir Ali’den Halil Halid Bey’e, Sırat-ı Müstakim, İstanbul 10.08.1911, C.6, S. 153, ss. 354-368.
• Ferrard, Christopher, “Elias John Wilkinson Gibb”, DİA, İstanbul 1996, C.14, ss. 64-66.
• Halid, Halil, Bir Türk’ün Ruznamesi. (Mustafa Ünal, Çev.). Halil Halid’in Mücadelesi, Yakın Plan Pro. Yay. (Orijinali 1903’te yayımlanmıştır), İstanbul 2018, ss.125-250.
• Halid, Halil, Füsûl-i Mütenevvi’a I, İslâm ile Nasrâniyyetin Münâsebât-ı Asliyyesi, Kostantiniye (İstanbul) 1326/a.
• Halid, Halil, Füsûl-i Mütenevvi’a II, Türkler ile İngilizlerin İlk Teması, Matbaa-ı Ahmed İhsan, Kostantiniye (İstanbul) 1326/b.
• Halid, Halil, Füsûl-i Mütenevvi’a III, Rodos Fethinde Sultan Süleyman’ın Tedâbir-i Siyâsiyesi, Matbaa-ı Ahmed İhsan, Kostantiniye (İstanbul) 1326/c.
• Halid, Halil, Füsûl-i Mütenevvi’a IV, Şehzâde Cem Vâk’asında Mes’ele-i Hamiyyet, Matbaa-ı Hayriye, Kostantiniye (İstanbul) 1327.
• Halid, Halil, İngiliz İşçi Hareketi ve Şark. (R. Bürüngüz, Çev.), Bir Türkün Ruznamesi ve İngiliz Siyaseti Üzerine Yazılar, İstanbul 2008, ss. 231-269.
• Halid, Halil, İngilizlerin Osmanlıyı Yok Etme Siyaseti Musul-Kerkük –Arabistan, (O. Sakin, Haz.), Ekim Yay. (Orijinali 1925’te yayımlanmıştır), İstanbul 2008.
• Halid, Halil, Ruzname. (Refik Bürüngüz, Çev.), Bir Türkün Ruznamesi ve İngiliz Siyaseti Üzerine Yazılar, Klasik Yay. (Orijinali 1903’te yayımlanmıştır), İstanbul 2008, ss. 3-160.
• Halid, Halil, The Diary Of A Turk, Adam and Charles Black [A&C Black] Yayınları, London 1903: Erişim Adresi: https://archive.org/details/39020025955272-thediaryofaturk
• Halil Halid Bey, Çerkeşşeyhizade, Hilal ve Haç Kavgası. (G. Şahin, Çev.), Babıali Kültür Yay. (Orijinali 1907’de yayımlanmıştır), İstanbul 2017.
• Halil Halid, Çerkeşşeyhizade. Türk ve Arap, (M. E. Düzdağ, Çev.), Yeni Zamanlar Yay. (Orijinali 1912’de yayımlanmıştır), İstanbul 2005.
• Hâlit, Halil, Cezayir Hatıratı, (C. Çiftçi, Çev.), Hece Yay. (Orijinali 1906’da yayımlanmıştır), Ankara 2007.
• Karaca, Taha Niyazi, Osmanlı Aydını Halil Halid Bey’in Emperyalizme Dair Düşünceleri ve İngiliz Başbakanı William Ewart Gladstone’a Anti-Emperyalist Tepkisi. XVI. Türk Tarih Kongresi Ankara 20-24 Eylül 2010, Ankara 2015, C. IV, K.III, ss. 1119-1641.
• Kiel, Machiel, Rodos. DİA, İstanbul 2008, C. 35, ss. 155-158.
• Meclisi Mebusan Zabit Ceridesi [M.M.Z.C] C.1, D.2, İS. 1, 5 Nisan 1328 (1912) Perşembe, 1-3, İstanbul 1912.
• Özcan, Azmi, Pan-İslamizm Osmanlı Devleti Hindistan Müslümanları ve İngiltere (1877-1924), İSAM Yay., Ankara 1997.
• Öztürk, Kurtuluş, Cambridge’de Bir Türk Eğitimci (Halil Hâlid Bey: 1869-1931), (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi), Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ , İstanbul 2005.
• Patacı, Bilal, Halil Halid Efendi ve İslam ile Nasrâniyet’in Münasebât-ı Asliyesi, . Milel ve Nihal (İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, İstanbul 2012, C.9, S. 3, ss. 201-215.
• Şahiner, Yakup, “Halil Halid Bey ve ‘Şehzade Cem Vak’asında Mesele-i Hamiyet’ Adlı Risalesi”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum 2021, S.72, ss. 315-345.
• Tarhan, Abdülhak Hamid, Halil Halit Bey, Cumhuriyet, İstanbul 31.03.1931, ss. 1-6.
• Tokgöz, Ahmet İhsan, Rahmetli Halil Halit Bey ve Mister Gibb ile Mister Browne, Resimli Uyanış Servetifünun, İstanbul 2.4.1931, nr.1807/122, ss. 274-288.
• Uzun, Mustafa İsmet, Halil Halid Bey. DİA, Ankara 1997, C. 15, ss. 313-316.
• Wasti S. Tanvir, “Halil Halid: Anti-İmperialist Muslim İntellectual”, Middle Eastern Studies, London 1993, 29/3, ss. 559-579.