ŞEMSEDDÎN-İ SİVÂSÎ’NİN MİR’ÂTÜ’L-AHLÂK İSİMLİ MESNEVİSİNİN MUHTASAR YENİ BİR METNİ: HİKÂYÂT-I DEF’-İ RİYÂ

Yıl 2024, , 18 - 42, 30.09.2024

Büşra Karasu

https://doi.org/10.32579/mecmua.1537735

Öz

Şemseddîn-i Sivâsî (ö. 1597), 16. yüzyıl Türk tasavvuf edebiyatının önemli isimlerinden biridir. Tasavvufî görüşlerini Halvetilik geleneği içerisinde, özellikle Sünnilik ve vahdet-i vücut çizgisinde dile getiren Sivâsî, dinî-tasavvufî muhtevaya sahip manzum ve mensur pek çok eserin müellifi olmuştur. Bu eserlerden biri de onun Mir’âtü’l Ahlâk yahut Mirkâtü’l-Eşvâk isimleriyle bilinen eseridir. Toplam 4520 beyitten müteşekkil bu mesnevide müellif, okuyucusuna ahlaki konularda öğütler vermiştir. Çalışmamıza konu olan Hikâyât-ı Def’-i Riyâ da bu mesneviden, yazarının seçmeler yaparak oluşturduğu, Ankara Millî Kütüphane Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi Koleksiyonu 06 Hk 34’te kayıtlı bir metindir. Seçkinin yapıldığı esas metin gibi mesnevi nazım biçimiyle yazılan Hikâyât-ı Def’-i Riyâ, Mir’âtü’l Ahlâk’tan başta riya olmak üzere şükür, sabır vs. gibi konularda yazılan beyitlerden alınarak oluşturulmuştur. Eser bu yönüyle Mir’âtü’l Ahlâk’ın muhtasar yeni bir nüshası hüviyetindedir. Eser yazarı tarafından yeni başlıklar ve birkaç yeni beyit eklenerek âdeta yeniden kurgulanmıştır.
Çalışmamızda öncelikle Şemseddîn-i Sivâsî’nin hayatı, edebî kişiliği ve eserleri üzerinde durulacak, ardından Mir’âtü’l Ahlâk hakkında bilgi verilerek Hikâyât-ı Def’-i Riyâ ile karşılaştırması yapılacaktır. Son olarak da Hikâyât-ı Def’-i Riyâ’dan örnek bir bölümün çeviri yazısı Birgül Toker tarafından hazırlanan Mir’âtü’l-ahlâk metniyle nüsha farklarının belirtilmesi suretiyle karşılaştırılarak verilecek ve makaleye metnin tıpkıbasımı eklenecektir.

Anahtar Kelimeler

Şemseddin-i Sivasi, Mir’atü’l-ahlak, Hikâyât-ı Def’-i Riyâ, tasavvuf, mesnevi, nüsha

A New Brife Text of Şemseddîn-i Sivâsî’s Mathnawi Named Mir’âtü’l-Ahlâk: Hikâyât-ı Def’-i Riyâ

Öz

Abstract
Şemseddîn-i Sivâsî (d. 1597) is one of the important names of 16th century Turkish Sufi literature. Sivâsî, who expressed his Sufi views within the Halveti tradition, especially within the lines of Sunnism and vahdet-i wujud, has been the author of many works in verse and prose with religious-Sufistic content. One of these works is his work known as Mir’âtü’l Ahlâk or Mirkâtü’l-Eşvâk. In this mesnevi, consisting of a total of 4520 couplets, the author gives advice to his reader on moral issues. The subject of our study, Hikâyât-ı Def’-i Riyâ, is a text registered in Ankara National Library Adnan Ötüken Provincial Public Library Collection 06 Hk 34, which the author has created by making selections from this mesnevi. Written in the mesnevi verse form like the main text from which the selection was made, Hikâyât-ı Def’-i Riyâ was composed of selected couplets from Mir’âtü’l Ahlâk, primarily on hypocrisy, as well as gratitude, patience, etc. In this respect, the work is a new, concise copy of Mir’âtü’l Ahlâk. The work was virtually re-constructed by the author by adding new titles and a few new couplets.
In our study, we will first focus on Şemseddîn-i Sivâsî’s life, literary talents and products, and then give information about Mir’âtü’l Ahlâk and compare it with Hikâyât-ı Def’-i Riyâ. Finally, the text of a sample section from Hikâyât-ı Def’-i Riyâ will be explained with the translation of the Mir’âtü’l-ahlâk text edited by Birgül Toker, indicating the copy differences, and its summary and edition will be added to the article.

Anahtar Kelimeler

Şemseddin-i Sivasi, Mir’atü’l-ahlak, Hikâyât-ı Def’-i Riyâ, Sufism, mathnawi, copy

Kaynakça

• Akkaya, H. (2020). Şemsî, Şemseddîn Sivâsî. Türk edebiyatı isimler sözlüğü (TEİS), http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/semsi-semseddin-sivasi adresinden 15.08.2024 tarihinde alınmıştır.
• Aksoy, H. (2005). Şemseddîn Sivâsî hayatı, şahsiyyeti, tarikatı, eserleri. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. XI (2), 2. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuifd/issue/4299/255627
• Aksoy, H. (2010). Şemseddin Sivâsî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C. 38, ss. 523-526). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aldanmaz, Ö. (2001). Şemseddin Sivâsî’nin Mir’âtü’l-Ahlâk ve Mirkâdü’l-Eşvâk isimli mesnevisi (inceleme-metin). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi.
• Arslan, M. (2015). Şemseddîn Sivâsî Külliyatı - 7 Menâkıb-ı İmâm-ı A’zâm. Sivas Belediyesi Yayınları. https://sivas.bel.tr/Files/PDF/ekitap/emsi_sivasi/Menakb-_mam-_Azam.pdf
• Aydınlı, A. (1994). Ebû Zer el-Gıfârî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C. 10, ss. 266-269). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bursalı Mehmet Tâhir Efendi (1972). Osmanlı Müellifleri (A. F. Yavuz, İ. Özen, Haz.). Meral Yayınevi.
• Canan, İ. (1995). Enes b. Mâlik. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 11, ss. 234-235). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çağrıcı, M. (1996). Gazzâlî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 13, ss. 530-534). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Fayda, M. (2007). Ömer. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 34, ss. 44-51). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hikâyât-ı Def’-i Riyâ, Ankara: Milli Kütüphane Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, 06 Hk 34/5, 105b-109b. https://portal.yek.gov.tr/works/detail/588461 adresinden 10.04.2024 tarihinde alınmıştır.
• İmâm-ı Gazzâlî (2015). Kimyâ-i Saâdet (A. F. Meyan Çev.). Bedir Yayınları.
• Yûsuf Sıdkî el-Mardînî (2015). Mesîru Umûmi’l-Muvahhidîn Şerh u Terceme-i Kitâb-ı İhyâu Ulûmi’d-Dîn. (1. Baskı). (Koç, M. ve E. Tanrıverdi Haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• İsmâil b. Muhammed el-Aclûnî (2010). Keşfü’l-Hafâ halk arasındaki rivayetlerin ilmî değeri. (1. Baskı). (Mustafa Genç Çev.). Beka Yayınları.
• Kandemir, M. Y. (2020). Muaz b. Cebel. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 30, ss. 336-338). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karasu, B. (2022). Beşiktaşlı Yahya Efendi adına kayıtlı manzum bir nasihatname. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 9 (23), 2. https://www.osmanlimirasi.net/dergi/besiktasli-yahya-efendi-adina-kayitli-manzum-bir-nasihatname-ss-1-1820220323031248.pdf
• Karaman, H. Çağrıcı M. Dönmez İ. K. ve Gümüş S. (2019). Kur’ân-ı Kerim meâli. (7. Baskı). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Köksal, M. F. (2019). Klasik Türk edebiyatının sıra dışı örneklerini toplayan ilginç bir şiir mecmuası: Mecmû’a-i Nevâdir. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 3 (4), 84-123. https://dergipark.org.tr/tr/pub/akaded/issue/50507/650244
• Receb-i Sivâsî (2020). Şems-i Sivâsî menakıbnamesi Necmü’l-Hüdâ fî menâkıbı’ş-Şeyh Şemsüddin Ebi’s-Senâ. (1. Baskı). (F. Çınar Haz.). Büyüyenay Yayınları.
• Mütercim Âsım Efendi (2013). El-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-muhît Kâmû’l-muhît Tercümesi (6 Cilt). (1. Baskı). (Koç, M. ve E. Tanrıverdi Haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Rıhtım, M. (2013). Yahyâ-yı Şirvânî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 43, ss. 264-266). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Süer, F. R. (2017). Şemseddîn-i Sivâsî Dîvânı. (1. Baskı). H Yayınları.
• Şemsi Sivasi Külliyatı. https://m.sivas.bel.tr/icerik/208/1230/semsi-sivasi-kulliyati.aspx adresinden 10.08.2024 tarihinde alınmıştır.
• Toker, B. (2005). Şemseddin-i Sivasi’nin Mir’atü’l-Ahlak adlı mesnevisinin tenkidli metni ve incelenmesi. [Doktora tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Toker, B. (2010). Şemseddîn-i Sivâsî Mir’âtü’l-ahlâk. (1. Baskı). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Toker, B. (2015). Şemseddîn Sivâsî Külliyatı 6-Mir’âtü’l-Ahlâk. Sivas Belediyesi Yayınları. https://www.sivas.bel.tr//Files/PDF/ekitap/emsi_sivasi/Miratul-ahlak.pdf adresinden 10.08.2024 tarihinde alınmıştır.
• Uludağ, S. (1997). Halvetiyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 15, ss. 393-395). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uçman, A. (1988). Abdulahad Nûri. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 1, ss. 178-179). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uzun, M. İ. (2003). Mecmua. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 28, ss. 265-268). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Üstüner, A. (2022). Mir’âtü’l-Ahlâk (Şemsî). Türk edebiyatı eserler sözlüğü (TEES), https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/mir-atu-l-kulub adresinden 16.08.2024 tarihinde alınmıştır.
• Vankulu Mehmed Efendi (2014). Vankulu Lügati. (1. Baskı). (Koç, M. ve E. Tanrıverdi Haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Yıldız, A. (2017). Sivas Şehrengizi i-Sivaslı Divan Şairleri. Sivas Belediyesi Yayınları. https://sivas.bel.tr/Files/PDF/ekitap adresinden 08.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• Yılmaz, M. (2013). Kültürümüzde ayet ve hadisler (ansiklopedik sözlük). (1. Baskı). Kesit Yayınları.