ÖĞRETMENLERİN PROAKTİF DAVRANIŞ DÜZEYLERİ İLE BEŞ FAKTÖR KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2018, Sayı: 5 - Bahar, 48 - 64, 02.07.2018

Songül Halıcı Karabatak

https://doi.org/10.32579/mecmua.381993

Cited By: 9

Öz

Bu çalışmada öğretmenlerin
proaktif davranışları ile beş faktör kişilik (BFK) özellikleri arasındaki
ilişki incelenmiştir. Çalışma ilişkisel tarama modelinde
gerçekleştirilmiştir.  Veriler, Elazığ il
merkezinde görev yapan öğretmenlerinde oransız eleman örnekleme yöntemi ile 224
öğretmenden toplanmıştır. Verilerin toplanması sürecinde On-Maddeli Kişilik
Ölçeği ile Kısaltılmış Proaktivite Ölçeği kullanılmıştır. Verilerin analizi
için betimsel istatistiklerden faydalanılmıştır. Çalışma sonunda öğretmenlerin dışa
dönüklük, yumuşak başlılık, duygusal dengelilik ve deneyime açıklık kişilik
özelliklerinin “Biraz Katılıyorum” düzeyinde iken, sorumluluk kişilik özelliği
ile proaktif davranışlar sergilemelerinin “Katılıyorum” düzeyinde olduğu ortaya
çıkmıştır. Öğretmenlerin proaktif davranış düzeyleri ile demografik
özelliklerden sadece eğitim durumu arasında anlamlı ve pozitif ilişki olduğu görülmüştür.
Öğretmenlerin proaktif davranış düzeyleri ile sorumluluk, dışadönüklük ve
deneyime açıklık özellikleri arasında orta düzeyde, yumuşak başlılık ve
duygusal dengelilik özellikleri arasında düşük düzeyde, anlamlı ve pozitif
yönde ilişkinin olduğu görülmüştür. Regresyon analizinin birinci adımında
eklenen eğitim durumu ve kıdem değişkenlerinin proaktif davranış üzerinde
anlamlı yordayıcı olduğu, fakat cinsiyet değişkeninin proaktif davranış
üzerinde anlamlı bir yordayıcı olmadığı görülmüştür. Analize
ikinci adımda eklenen BFK özelliklerinin hepsi birlikte öğretmenlerin proaktif
davranışlarını anlamlı düzeyde yordamıştır. Özellikle deneyime açıklık ve
dışadönüklük özelliklerinin öğretmenlerin proaktif davranış üzerinde anlamlı
yordayıcılar olduğu, ancak sorumluluk, yumuşak başlılık ve duygusal dengelilik
özelliklerinin anlamlı yordayıcılar olmadığı ortaya çıkmıştır. Çalışmanın
sonunda öğretmenlerin proaktifliklerinin arttırılmasına yönelik çeşitli
önerilerde bulunulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Proaktiflik, Proaktif Davranış, Beş Faktör Kişilik Özellikleri, Öğretmen

Kaynakça

• Agyemang, F. G., Dzandu, M. D., & Boateng, H. (2016). Knowledge sharing among teachers: the role of the Big Five Personality traits. VINE Journal of Information and Knowledge Management Systems, 46(1), 64-84.
• Akın, A., Abacı, R., Kaya, M., & Arıcı, N. (2011, June). Kısaltılmış Proaktif Kişilik Ölçeği’nin (KPÖ) Türkçe formunun geçerlik ve güvenirliği. Paper presented at the ICES11 International Conference on Educational Sciences, June, 22-25, Famagusta, Cyprus.
• Atak, H. (2013). On-Maddeli Kişilik Ölçeği'nin Türk kültürüne uyarlanması. Archives of Neuropsychiatry/Noropsikiatri Arsivi, 50(4).
• Bakker, A. B., Tims, M., & Derks, D. (2012). Proactive personality and job performance: The role of job crafting and work engagement. Human Relations, 65(10), 1359-1378.Barrick, M. R., & Mount, M. K. (1991). The big five personality dimensions and job performance: a meta‐analysis. Personnel psychology, 44(1), 1-26.
• Barrick, M. R., & Mount, M. K. (1993). Autonomy as a moderator of the relationships between the Big Five personality dimensions and job performance. Journal of applied Psychology, 78(1), 111.
• Bateman, T. S., & Crant, J. M. (1993). The proactive component of organizational behavior: A measure and correlates. Journal of Organizational Behavior, 14, 103–118.
• Bertolino, M., Truxillo, D. M., & Fraccaroli, F. (2011). Age as moderator of the relationship of proactive personality with training motivation, perceived career development from training, and training behavioral intentions. Journal of Organizational Behavior, 32(2), 248-263.
• Borman, W. C. (2004). Introduction to the special issue: personality and the prediction of job performance: More than the big five. Human Performance, 17, 267–269.
• Bozkuş, K., & Marulcu, İ. (2016). Öğretmen adaylarına göre etkili öğretmen nitelikleri. 8. Uluslararası Eğitim Araştırmaları Kongresi, Çanakkale, Türkiye
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2011). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Cerit, Y. (2013, Mayıs). Sınıf öğretmenlerinin proaktif davranışları sergileme düzeylerinin bazı demografik değişkenler açısından incelenmesi. ULEAD 2013 Annual Congress: International Congress on Research in Education.
• Cerit, Y., & Akgün, N. (2015). Okulun örgüt yapısı ile sınıf öğretmenlerinin proaktif davranışları arasındaki ilişki. Kastamonu Eğitim Dergisi, 23(4), 1789-1802.
• Ceschi, A., Costantini, A., Scalco, A., Charkhabi, M., & Sartori, R. (2016). The relationship between the big five personality traits and job performance in business workers and employees’ perception. Int. J. Bus. Res, 16, 63-76.
• Covey, S. R. (2011). Etkili insanların 7 alışkanlığı. (41. Baskı), (Çev. O. Deniztekin ve F. N. Deniztekin). İstanbul: Varlık Yayınları
• Crant, J. M. (1995). The Proactive Personality Scale and objective job performance among real estate agents. Journal of applied psychology, 80(4), 532-537.
• Crant, J. M. (1996). The proactive personality scale as a predictor of entrepreneurial intentions. Journal of small business management, 34(3), 42.
• Crant, J. M. (2000). Proactive behavior in organizations. Journal of management, 26(3), 435-462.
• Crant, J. M., & Bateman, T. S. (2000). Charismatic leadership viewed from above: The impact of proactive personality. Journal of Organizational Behavior, 63-75.
• Crant, J. M., Hu, J., & Jiang, K. (2016). Proactive personality. Proactivity at Work: Making Things Happen in Organizations, 193.
• Çetin, S., & Köse, M. (2012). Proaktif Kişiliğin Stratejik Düşünce Becerisine Etkisi. Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(16), 65-84. http://dergipark.gov.tr/bartiniibf/issue/32570/361877
• Çini, P. E. (2014). Yönetici ve çalışanların proaktif kişilik özellikleri ve ilişkisel bağımlı benlik düzeylerinin karşılaştırılması, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
• De Pater, I. E., Van Vianen, A. E., Fischer, A. H., & Van Ginkel, W. P. (2009). Challenging experiences: gender differences in task choice. Journal of Managerial Psychology, 24(1), 4-28.
• Erkal, B. (2004). Kişilik Psikolojisi ve Kişilik Kuramları. Davranış Bilimine Giriş. (Editör: Özkalp. Enver) 239-260. Eskişehir: TC. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1355 Açık Öğretim Fakültesi Yayını No: 722
• Fay, D., & Sonnentag, S. (2012). Within-person fluctuations of proactive behavior: How affect and experienced competence regulate work behavior. Human Performance, 25(1), 72-93.
• Goldberg, L. R. (1990). An alternative" description of personality": the big-five factor structure. Journal of personality and social psychology, 59(6). 1216-1229
• Gosling, S. D., Rentfrow, P. J., ve Swann, W. B. (2003). A very brief measure of the Big-Five personality domains. Journal of Research in personality, 37(6), 504-528.
• Griffin, M. A., Neal, A., & Parker, S. K. (2007). A new model of work role performance: Positive be¬havior in uncertain and interdependent contexts. Academy of Management Journal, 50, 327–347.
• Hogan, R., & Hogan, J. (1991). Personality and status. In D. G. Gilbert ve J. J. Conley (Eds.). Personality. social skills. and psychopathology (pp. 137–154). New York: Plenum.
• Hotaman, D. (2010). The teaching profession: knowledge of subject matter, teaching skills and personality traits. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 2(2), 1416-1420.
• Hurtz, G. M., & Donovan, J. J. (2000). Personality and job performance: The Big Five revisited. Journal of applied psychology, 85(6), 869-879.
• Jawahar, I. M., Kisamore, J. L., Stone, T. H., & Rahn, D. L. (2012). Differential effect of inter-role conflict on proactive individual’s experience of burnout. Journal of Business and Psychology, 27(2), 243-254.
• Judge, T. A., Heller, D., & Mount, M. K. (2002). Five-factor model of personality and job satisfaction: a meta-analysis. Journal of Applied Psychology, 87(3), 530–54.
• Kim, T. Y., Hon, A. H., & Crant, J. M. (2009). Proactive personality, employee creativity, and newcomer outcomes: A longitudinal study. Journal of Business and Psychology, 24(1), 93-103.
• Lew, W. J. F. (1977). Teaching and the teacher’s personality. Education Journal. 7. 9-20.
• Li, M., Liu, Y., Liu, L., & Wang, Z. (2017). Proactive personality and innovative work behavior: The mediating effects of affective states and creative self-efficacy in teachers. Current Psychology, 36(4), 697-706.
• Li, M., Wang, Z., Gao, J., & You, X. (2017). Proactive personality and job satisfaction: The mediating effects of self-efficacy and work engagement in teachers. Current Psychology, 36(1), 48-55.
• MacKinnon, D. W. (1944). The structure of personality. In J. McV. Hunt (Ed.). Personality and the behavior disorders (Vol. I. pp. 4–43). New York: Ronald.
• Major, D. A., Turner, J. E., & Fletcher, T. D. (2006). Linking proactive personality and the Big Five to motivation to learn and development activity. Journal of Applied Psychology, 91(4), 927 -935.
• Major, D. A., Turner, J. E., & Fletcher, T. D. (2006). Linking proactive personality and the Big Five to motivation to learn and development activity. Journal of applied psychology, 91(4), 927-935.
• McCrae, R. R., & Costa, P. T. (2003). Personality in adulthood. New York: The Guilford Press; 48-63
• McCrae, R. R., Costa, Jr. P. T., Del Pilar, G. H., Rolland. J. P., & Parker, W. D. (1998). Cross-cultural assessment of the five-factor model: The Revised NEO Personality Inventory. Journal of Cross-Cultural Psychology. 29(1). 171-188.
• McCrae, R. R., & Costa. Jr. P. T. (1991). Adding liebe und arbeit: The full five factor model and well-being. Personality and Social Psychology Bulletin, 17, 227-232.
• Morrison, E. W., & Phelps, C. C. (1999). Taking charge at work: Extrarole efforts to initiate workplace change. Academy of Management Journal, 42(4), 403-419.
• Özkurt, B. (2015). Beden eğitimi spor yüksek okulunda okuyan öğrencilerin proaktif kişilik özellikleri ile çeşitli değişkenler arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Niğde Üniversitesi, Niğde.
• Pervin, L. A. (1985). Personality: current controversies, issues and directions. Annual Review of Psychology. 28(2). 131-155.
• Pitt, L. F., Ewing, M. T., & Berthon, P. R. (2002). Proactive behavior and industrial salesforce performance. Industrial Marketing Management, 31(8), 639-644.
• Rasmussen, C., & Marrongella, K. (2006). Pedagogical content tools: Integrating student reasoning and mathematics in instruction. Journal for Research in Mathematics Education, 37(5), 388-423.
• Robbins, S. P., & Judge, T. A. (2013). Örgütsel davranış, (Çev. İ. Erdem). İstanbul: Nobel Yayınları.
• Schneider, B., & Smith, D. B. (Eds.). (2004). Personality and organizations. Psychology Press.
• Seibert, S. E., Crant, J. M., & Kraimer, M. L. (1999). Proactive personality and career success. Journal of Applied Psychology, 84(3), 416-427.
• Seibert, S. E., Kraimer, M. L., & Crant, J. M. (2001). What do proactive people do? A longtitudinal model linking proactive personality and career success, Personnel Psychology, 54(4), 845-874
• Somer, O., & Goldberg, L.R. (1999). The structure of Turkish trait descriptive adjective. Journal of Personality and Social Pscyhology, 76(3), 421-450.
• Somer, O. (1998). Türkçe’de kişilik özelliği tanımlayan sıfatların yapısı ve beş faktör modeli. Türk Psikoloji Dergisi, 13(42), 17-32.
• Sünbül, A. M. (1996). Öğretmen niteliği ve öğretimdeki rolleri. Kuram ve Uygulamada Egitim Yönetimi Dergisi, 2(4). 597-608.
• Şahin, R. G. (2006). Bireylerin pro-aktif kişilik yapısı ile benlik saygısı düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi, Sakarya
• Thompson, J. A. (2005). Proactive personality and job performance: A social capital perspective. Journal of Applied Psychology, 90(5), 1011-1012.
• Thoresen, C. J., Bradley, J. C., Bliese, P. D., & Thoresen, J. D. (2004). The big five personality traits and individual job performance growth trajectories in maintenance and transitional job stages. Journal of applied psychology, 89(5), 835.
• Tosun, E. (2012). Proaktif kişilik ile satış performansı arasındaki ilişki ve bir uygulama. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Witty, P. (1947). An analysis of the Kişilik Özellikleri of the effective teacher. The Journal of Educational Research. 40(9). 662-671.
• Yazgan İnanç, B., & Yerlikaya. E.E. (2012). Kişilik kuramları. Ankara: Pegem Akademi.
• Yelboğa, A. (2006). Kişilik özellikleri ve iş performansı arasındaki ilişkinin incelenmesi.“İş, Güç” Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 8(2), 196-211.
• Yousaf, A., Sanders, K., & Shipton, H. (2013). Proactive and politically skilled professionals: What is the relationship with affective occupational commitment?. Asia Pacific Journal of Management, 30(1), 211-230.
• Yücel, A. S., Koçak, C., & Cula, S. (2010). An analysis on proactive-reactive personality profiles in student-teacher relationship through the metaphorical thinking approach. Eurasia Journal of Mathematics Science & Technology Education, 6(2), 129-137
• Yücel, C., & Kaynak, S. (2008). Öğretmenlerin kişilik özellikleri ve örgütsel vatandaşlık davranışı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (20), 685-706.