THE ANALYZING VÂMIK U AZRÂ MESNEVÎ OF LÂMİ’Î ACCORDING TO VLADIMIR PROPP’S FOLKTALE ANALYSIS METHOD

Yıl 2018, Sayı: 6 - Güz, 76 - 95, 15.12.2018

Süleyman Yiğit

https://doi.org/10.32579/mecmua.465979

Cited By: 1

Öz

Narrate is one of the basic necessities of human. In the begining,
narratives that are oriented for social needs, indicates holiness, believed to
give a power to listener/knower in the face of nature, have turned into texts
that appeal further to the individual's emotion and thought world by time. This
transformation is towerd from obscurity to known, from community to individual,
from verbal to written, and includes development, change and advancement. The
genres that emerged during this transformation are not disconnected from each
other. Among these genres, the folktale which not assert a claim to believe,
but be able to convince, is the narrative of all time. For this reason, it is
possible to come across the folktale materials in the text of many genres, and
the re-presentation of folktale that converted.

Various theories have been put forward in order to understand folktale
as a literary text, shed light on background of it, interpretation of messages,
identify commonality of them. One of them is the structuralism which is one of
the text-based folklore theories. Three schools have emerged by adapting
structuralism to folklore studies, One of them is the folktale analysis method
of Vladimir Propp, which will be discussed in this study. One of them is the folktale
analysis method of Vladimir Propp, which will be discussed in this study.
Vladimir Propp has examined Russian extraordinary folk tales in terms of
structure in his book named Morphology of
the Folktale published in 1928 and revealed that in folktales there were
common functions alongside the apparent differences.

Mesnevîs written by poets of Classical Turkish literature are texts
that based on narration principal. Particularly in the double-heroic love
mesnevîs, the difficulties faced by the lover during his journey in order to
reach the beloved repeat with small differences in almost every mesnevîs. Vâmık
u Azrâ mesnevî written by the XVI century poet Lâmi’î, is a double-heroic love
mesnevî in which used folktale materials intensively. On account of these
characteristics, mentioned work will be examined according to the method of the
folktale analysis of Vladimir Propp.

Anahtar Kelimeler

Folktale Theories, Structuralism, Vladimir Propp, Lâmi'î, Vâmık u Azrâ

LÂMİ’Î’NİN VÂMIK U AZRÂ MESNEVÎSİNİN VLADİMİR PROPP’UN MASAL ÇÖZÜMLEME METODUNA GÖRE İNCELENMESİ

Öz

Hikâye etme insanın temel ihtiyaçlarından biridir. Önceleri
toplumsal ihtiyaçlara yönelik olan, kutsalı ifade eden, dinleyene/bilene doğa
karşısında bir güç verdiğine inanılan anlatılar, zamanla daha çok bireyin duygu
ve düşünce dünyasına hitap eden metinlere dönüşmüştür. Bu dönüşüm
bilinmezlikten bilinene, toplumsallıktan bireysele, sözlüden yazılıya doğrudur
ve gelişim, değişim ve ilerlemeyi içinde barındırır. Bu dönüşüm sırasında
ortaya çıkan türler birbirlerinden kopuk değildir. Bu türler arasında masal,
inandırmak iddiası olmayan ama inandırabilen, tüm zamanların anlatısıdır. Bu sebeple
pek çok türe ait metinde masal unsurlarına, masalın dönüştürülerek tekrar
sunumuna rastlamak mümkündür.

Bir edebî metin olarak masalın anlaşılması, arka planında
yatanların ortaya çıkarılması, verilmeye çalışılan mesajların yorumlanabilmesi,
ortak yönlerinin tespit edilebilmesi için çeşitli kuramlar ortaya atılmıştır.
Bunlardan biri metin merkezli halkbilimi kuramlarından olan yapısalcılıktır. Yapısalcılığın
halkbilimi çalışmalarına uyarlanmasıyla üç ekol ortaya çıkmıştır. Bunlardan
biri çalışmanın kapsamından ele alınacak olan Vladimir Propp’a ait masal
çözümleme metodudur. Vladimir Propp Masalın Biçimbilimi adıyla 1928
yılından yayımlanan eserinde Rus olağanüstü halk masallarını yapı bakımından
incelemiş, masallarda görünüşteki farkların yanında ortak işlevlerin de
bulunduğunu ortaya çıkarmıştır.

Klâsik Türk edebiyatı şairleri tarafından kaleme alınan mesnevîler
anlatma esasına dayalı metinlerdir. Özellikle çift kahramanlı aşk
mesnevîlerinde âşığın sevgiliye kavuşmak için çıktığı yolculukta karşılaştığı
güçlükler hemen her mesnevîde küçük farklarla tekrar etmektedir. XVI. yüzyıl
şairlerinden Lâmi’î tarafından kaleme alınan Vâmık u Azrâ mesnevîsi masal
unsurlarının yoğun şekilde kullanıldığı çift kahramanlı bir aşk mesnevîsidir.
Bu özelliklerinden dolayı söz konusu eser Vladimir Propp’un masal çözümleme
metoduna göre incelenecektir.  

Anahtar Kelimeler

Masal Kuramları, Yapısalcılık, Vladimir Propp, Lâmi'î, Vâmık u Azrâ

Kaynakça

• Aktaş, Şerif (2015). Anlatma Esasına Bağlı Edebî Metinlerin Tahlili –Teori ve Uygulama-, Kurgan Edebiyat, Ankara.
• Ayan, Gönül (1998). Lâmi’î Vâmık u Azrâ –İnceleme-Metin-, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
• Bars, Mehmet Emin (2014a). “Vladimir Propp’un Biçimbilimsel Yaklaşımı Çerçevesinde ‘Basat Depegözi Öldürdügi Boy’ Üzerine Bir İnceleme”, Turkish Studies İnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/3, Winter, s.257-269.
• Bars, Mehmet Emin (2014b), “Vladimir Propp’un Yapısal Çözümleme Yöntemi Çerçevesinde ‘Battal Gazi Destanı’ Filminin İncelenmesi”, Tarih Okulu Dergisi, Haziran, Yıl:7, Sayı: XVIII, s.79-97.
• Bilkan, Ali Fuat (1999). “Divân Edebiyatı Metinlerinin İran Edebiyatı Metinleri İle Mukayeseli Olarak İncelenmesi”, Akademik Araştırmalar Dergisi, Yıl:1, Sayı:2, İstanbul, s.133-139.
• Boratav, Pertev Naili (2003). Yüz Soruda Türk Halk Edebiyatı, K Kitaplığı, İstanbul.
• Boynukara, Hasan (2000). “Hikâye ve Hikâye Kavramları”, Hece Aylık Edebiyat Dergisi, Yıl:4, Sayı: 46/47, Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, s.40-47.
• Campbell, Joseph (2017). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, İthaki Yayınları, İstanbul.
• Çapan, Pervin (2003) “Ali Şîr Nevâyî ve Fuzûlî’nin Leylâ ve Mecnûn Mesnevîlerinin Anlatım Tarzlarının Mukayeseli Tahlili”, Osmangazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü I. Uluslararası Karşılaştırmalı Edebiyat Kongresi, 15-17 Ekim, Eskişehir, s. 225-241.
• Çıblak, Nilgün (2005). “V. Propp’un Masal Çözümleme Metodu”, Türk Dili –Dil ve Edebiyat Dergisi-, Sayı: 638, s.127-140.
• Çobanoğlu, Özkul (2016). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Doğan, Ahmet (2013). Aşk’ın Kalbe Yolculuğu, Değişim Yayınları, İstanbul.
• Erbay, Nazire-Özbek, Eren (2013). “Mistik ve Metafizik Bağlamda Bir Yolculuk Üçlemesi: “Hüsn ü Aşk-Hacının Yolu-Simyacı”, Turkish Studies İnternational Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 8/1, Winter, s.1355-1374.
• Günay, Umay (1975). Elâzığ Masalları (İnceleme), Atatürk Üniversitesi Yayınları no:350, Edebiyat Fakültesi Yayınları no:66, Araştırma Serisi no:55, Atatürk Basımevi, Erzurum.
• Kahraman, Mehmet (2011). Leyla ve Mecnun Romanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Kekeç, İsmail (2017). “Türk Edebiyatında Mesnevi ve Roman İlişkisine Dair Görüşler Üzerine Bir Değerlendirme”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, Gelenek ve Postmodernizm Özel Sayısı, Yıl:3, s.186-194.
• Moran, Berna (2013). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Özger, Mehmet (2004). Lâmi’î Çelebi’nin Vâmık u Azrâ Mesnevîsinin Modern Roman Tekniklerine Göre İncelenmesi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya.
• Propp, Vladimir (2008), Masalın Biçimbilimi –Olağanüstü Masalların Yapısı-, çev. Mehmet Rifat-Sema Rifat, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Sakaoğlu, Saim (2016). Masal Araştırmaları, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Tanç, Nilüfer (2018). “Realist Halk Hikâyesi ile Roman Arasında Kürkçü-zâde Osman Remzi’nin Sergüzeşt-i Mâzî Yahud Vâmık u Azrâ Mesnevîsi”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:17, Sayı:66, s.482-492.
• Tanç, Nilüfer-Yiğit Süleyman (2017). “Lâmi’î’nin Vâmık u Azrâ’sında Mahallîleştirme Yöntemleri”, Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:4, Sayı: 14, s.205-231.
• Temel, Süreyya (2005). “Propp Metodu ve Bir Karagöz Metnine Uygulanması”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, Sayı:8, s.85-106.
• Todorov, Tzvetan (2017). Fantastik –Edebi Türe Yapısal Bir Yaklaşım-, Metis Yayınları, İstanbul.
• Türker, Elif (2013). “Masal mı, Yeni Hayat mı? Yeni Hayat Romanını Masalın Biçimbilimi’ne Göre Okuma Denemesi”, Millî Folklor Dergisi, Yıl:25, Sayı:100, s.154-161.
• Türkoğlu, Serkan (2018). “Masal’dan Mesnevî’ye Cariye Teveddüd Hikâyesi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 61, s.15-34.
• Varışoğlu, Mehmet Celal (2007). “ ‘Ol ve Öl’ Fikri Çerçevesinde Hüsn ü Aşk Kahramanı Aşk’ın Kendisini Bulma ve Tanıma Süreci”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 6(2), s.24-35.