İRAN TÜRKLERİNİN MİZAHINDA BEHLÜL (DÂNÂ/DÂNENDE/DİVÂNE) LATİFELERİ ÜZERİNE MİZAH VE ELEŞTİRİ İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA BİR İNCELEME

Yıl 2021, Sayı: 11, 94 - 118, 30.03.2021

Erhan Solmaz , Seçkin Sarpkaya

https://doi.org/10.32579/mecmua.885091

Öz

İran Türkleri, geçmişten günümüze İran coğrafyasında üç temel bölgede yoğunlukla olmak üzere İran’ın tamamında halk bilgisi ürünlerini yaratıp, icra edip aktarmaktadırlar. İran’ın kuzeybatı bölgesine denk düşen ve Tebriz, Erdebil, Urmiye, Zencan gibi Azerbaycan Türklerinin yoğun olarak yaşadığı bölge Doğu Azerbaycan ve Batı Azerbaycan eyaletlerini içermektedir ve İran’ın Azerbaycan bölgesine denk düşmektedir. İran Azerbaycanı olarak anabileceğimiz bu bölgede başta Tebriz olmak üzere birçok şehirde mizah ve fıkra türü önemli bir yer tutmaktadır ve sözlü ve yazılı kaynaklarda bu konularda önemli bir birikim mevcuttur. İran Türklerinin bu birikiminde ön plana çıkan isimlerden biri de Behlül’dür. Behlül tipi genelde Türk Dünyası’nın birçok bölgesi, özelde ise Azerbaycan Cumhuriyeti ve İran Azerbaycanı’nda veya daha farklı bir ifadeyle Azerbaycan Türk kültür sahasında Behlül, Behlül Dânâ, Behlül Dânende veya Behlül Divâne gibi isimlerle geniş bir yayılım alanı göstermektedir ve İran Azerbaycanı’nın mizahi yaratmalarında önemli bir konumu vardır. Biz de bu makalede, İran Türklerinin mizahi yaratmalarından olan latife türü ve bu türün en meşhur tipi olan Behlül üzerinde durduk. Makalede ilk olarak latife kavramı hakkında bilgi verdik, ardından da Behlül tipinin latifelerde ne şekilde yer aldığını inceledik. Mizah-eleştiri ilişkisi bağlamında yaptığımız değerlendirmede Behlül’ün hiciv dilini kullanarak toplumsal hayattaki olumsuzlukları dile getirişi ve mizahı bir düzeltme aracı olarak kullandığı neticesine vardık.

Anahtar Kelimeler

iran Türkleri, eleştiri, mizah

Kaynakça

• Büyükyılmaz, O. (2018). İş Hayatında Mizah Kullanımı, Ekin Yayınevi Bursa.
• Cavid, Selamullah. (1979). Azerbaycan Folklorundan Numuneler 2. Cild. İntişarate Ferzane, Tebriz.
• Çakmak, M. Ali & Tezcan, R. (2016). “Kutadgu Bilig’e Göre Türklerde Adalet Anlayışı”, Akademik Hassasiyetler Dergisi, 3(5), 177-183.
• Eşraki, Muhammed. (2009), Azerbaycan Ağız Edebiyatı Edebiyat Şifahiyi Azerbaycan, Yayın Yeri Yok, Tebriz.
• Ferehmendî, Ehed. (2019). “Azerbaycan Folklorunun Nüv’eler ve Janrları”, Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (118-119), 5-16. Ferehmendî, Ehed. (HŞ 1392/M 2013). “Halk Yaşayışında Latifelerin Rolü”, Azerbaycan Elbilimi Dergisi, (54-55), 52-57. Ferzane, Memmedali Qövsi (2013). Güney Azerbaycan Folkloru I. Kitap (Tebriz, Yekanat ve Hemedan Arazilerinden Toplanmış Folklor Örnekleri), AMEA, Bakü.