Orhan Gazi Dönemi'nin Âlimleri ve İlmi Faaliyetleri

Yıl 2021, Sayı: 12, 289 - 298, 30.09.2021

Ömer Günan

https://doi.org/10.32579/mecmua.927112

Öz

Bu çalışma, Orhan Gazi Dönemi’nde (1324-1362) yaşayan ilim adamlarının hayatlarını, fikirlerini ve faaliyetlerini konu edinmektedir. Osmanlı Devleti’nin askeri, adli ve idari yönden kurumsallaşmasını sağlayan Orhan Gazi, toplumun kültürel gelişmesine katkı sağlayacak medreseler de inşa ettirmiştir. 731(1330/1131) senesinde kurulan İznik medresesinde Dâvûd-i Kayserî, Taceddin el-Kürdî ve Alâeddin Ali Esved gibi müderrisler eğitim vermişlerdir. Bu ilim adamları, çok sayıda öğrenci yetiştirerek, kıymetli eserler ortaya koyarak devlet idaresinde ve toplum hayatında etkili olmuşlardır. Osmanlı Devleti’nin ilk müderrisi olan Dâvûd-i Kayserî, İbnü’l Arabî’nin Füsusu’l-Hikem adlı eserine yazdığı şerh ile ün kazanmıştır. Onun ardından müderrisliği sırasıyla Taceddin el-Kürdî ve Alâeddin Ali Esved yapmıştır. Alâeddin, müderrisliği sırasında Hanefi fıkhına dair el-Vikaye adlı eseri şerh etmiştir. İlmiye teşkilatının bir diğer önemli ismi olan Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa, birçok kazada kadılık yaptıktan sonra vezirlik makamına kadar yükselmiştir.

Anahtar Kelimeler

Orhan Gazi, İlim Adamları, Dâvûd-i Kayserî, Taceddin el-Kürdî, Alâeddin Esved, Çandarlı Kara Halil.

Kaynakça

• Akbulut, A. Turan, “Dâvûd-i Kayserî”, İslâm Medeniyeti Mecmuası, İstanbul 1980, C. 4, sayı: 3, ss. 61-83.
• Aktepe, Münir, “Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa”, DİA, İstanbul 1993, C. 8, ss. 214-215.
• Armağan, Mustafa, “Orhan Gazi”, Osmanlı Ansiklopedisi, İz Yayıncılık, İstanbul 1996.
• Aslan, Ensar, Osmanlı Âlimlerinden Alâeddin Esved’in “El-İnâye Fî Şerhi’l-Vikâye Adlı Eseri Çerçevesinde Fıkıh İlmindeki Yeri (Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020).
• Âşık Paşazâde, Tevârîh-i Âl-i Osmân, Kemal Yavuz, M. A. Yekta Saraç (haz.), Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2010.
• Aydın, İbrahim Hakkı, “Molla Fenârî”, DİA, İstanbul 2005, C. 30, ss. 245-247.
• Bardakçı, Veli Vehbi, Osmanlı Klasik Döneminde Çandarlı Ailesi (Basılmamış Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019).
• Bayraktar, Mehmet, Dâvûd el-Kayserî Vahdet-i Vücûd Felsefesi, İfav Yayınları, İstanbul, 2012.
• Bayraktar, Mehmet, “Davud el-Kayserî’nin Felsefesi”, Temaşa: Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, 2015, sayı: 3, ss. 6-29.
• Bayraktar, Mehmet, “Dâvûd-i Kayserî,” DİA, İstanbul 1994, C. 9, ss. 32-35.
• Bedir, Murteza, “Osmanlı Tarihinin Kuruluş Asrında (1389’a kadar) İlmiye’ye Dair Bir Araştırma: İlk Fakihler”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, 2006, sayı: 1, ss. 23-39.
• Bilge, Mustafa, İlk Osmanlı Medreseleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1984.
• Boynukalın, Ertuğrul, “İlk Osmanlı Fakihlerinden Alâeddin Esved ve Künûzü’l-Envâr Adlı Eseri”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2020, sayı: 35, ss. 639-663.
• Bursalı Mehmed Tâhir Efendi, Osmanlı Müellifleri, A. Fikri Yavuz, İsmail Özen (haz.), Meral Yayınevi, İstanbul Tarih Yok.
• Cici, Recep, “Muhsin-i Kayserî”, DİA, İstanbul 2006, C. 31, ss. 48.
• Cici, Recep, Osmanlı Dönemi İslam Hukuku Çalışmaları, Arasta Yayınları, Bursa 2001.
• Fazlıoğlu, İhsan, “İznik’te Ne Oldu? Osmanlı İlmî Hayatının Teşekkülü ve Dâvûd Kayserî”, Nazariyat: İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2017, C. 4, sayı: 1, ss. 1-68.
• Gunan, Ömer, Orhan Gazi Döneminin Siyasi Olayları, Devlet Teşkilatı, İlim Ve Kültür Hayatı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014).
• Günay, Hacı Mehmet, “İznikli Alâeddin Esved (Kara Hoca) ve Osmanlı İlim Geleneğindeki Yeri”, Uluslararası İznik Sempozyumu (5-7 Eylül 2005), 2005, ss. 443-453.
• Kazıcı, Ziya, İslam Tarihi, Kayıhan Yayınevi, İstanbul 1995.
• Mecdî, Mehmed Efendi, Ḥadâʾiḳu’ş-Şeḳāʾiḳ, Abdülkadir Özcan (haz.), Çağrı Yayınları, İstanbul 1989.
• Mehmed Neşrî, Neşrî Tarihi, Mehmet Altay Köymen (haz.), Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1983.
• Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin Efendi, Mecelletü’n-Nisâb, Kültür Bakanlığı Yayınları, Tıpkıbasım, Ankara 2000.
• Özel, Ahmet, “Alâeddin Ali Esved”, DİA, İstanbul 1989, C. 2, ss. 319.
• Sarıkaya, Muammer, Muhsin al-Kayseri'nin 'Şarh Aruz al-Andalüsi' Adlı Eserinin Edisyon Kritiği ve Tercümesi (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998).
• Taşköprizâde, Ahmet Efendi, eş-Şakaiku’n-Numaniyye fî Ulemai’d-Devleti’l-Osmaniyye, Arapça Yazma, Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Ali Emiri Koleksiyonu, İstinsah Tarihi h. 965/m. 1558, No: 34 Ae Arabi 2502.
• Taşköprizâde, Ahmet Efendi, eş-Şakaiku’n-Numaniyye fî Ulemai’d-Devleti’l-Osmaniyye, Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî, Beyrut 1975.
• Toksarı, Ali, “Dâvûd-i Kayserî”, Evliyalar Ansiklopedisi, Tercüman Yayınları, İstanbul 1990.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1972.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Çandarlı (Cenderli) Kara Halil Hayreddin Paşa: Menşe’i, Tahsili-Kadılığı-Kazaskerliği-Vezirliği ve Kumandanlığı”, Belleten, Ankara 1959, C. 23, sayı 91, ss. 457-477.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Çandarlı Vezir Ailesi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1974.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
• Yazıcı, Hüseyin, “Hasan Paşa, Niksârî”, DİA, İstanbul 1997, C. 16, ss. 338-339.