Başköy Köyü Mezarlarına Farklı Perspektiflerden Bakmak

Yıl 2021, Sayı: 12, 252 - 271, 30.09.2021

Mürüvet Harman , Yavuz Erdihan

https://doi.org/10.32579/mecmua.978027

Öz

Başköy Köyü son dönemlerde tarihi ve kültürel dokusu ile ön plana çıkan küçük fakat önemli bir köydür. Çünkü bu köy Demir Çağı’ndan günümüze kadar neredeyse kesintisiz bir biçimde yerleşim alanı olarak kullanılmıştır. Yine 19. yüzyılın sonunda dünyaya gelen ve bir eser kaleme alan Başköylü Hasan Efendi’nin tanınırlılığının artması da köyün popülerler hale gelmesine vesile olmuştur. Ancak Başköy Köyü’nün asıl ünü sahip olduğu tarihi eserleridir. Köyün hemen yakınında yer alan ve Demir Çağı’nda inşa edilen kale kalıntısı, bölgenin geleneksel mimari dokusunu yansıtan eski köy yerleşim yeri ve büyük bir alanı kapsayan mezar yapıları söz konusu eserler olup haklarında bilimsel çalışmalar yürütülmüştür.
Bugüne kadar yapılan yayınlarda bahsi geçen eserler genellikle ayrı ayrı ele alınmıştır. Özellikle mezar yapıları ile ilgili yayınların sıklığı ve bu yayınlarda mezar yapılarının daha çok köken, ikonografi ve sembolizm bağlamında ele alınması dikkat çekicidir. Oysa yürütülen alan araştırmasında mezar yapılarının çeşitliliği, yapım özellikleri, bezeme biçimleri, hatta üretim malzemelerinin farklılığı yerinde gözlemlenmiş ve bu yapıların sadece belli doğrultuda değil değişik yaklaşımlarla da değerlendirilebileceği anlaşılmıştır. Bu makalede Başköy Köyü mezar yapıları; tarih, atölye, usta, tipolojileri, betimleme anlayışları, dönemsel değişimler gibi birden çok bağlamda ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Başköy Köyü, mezar yapıları, inanç, bezeme, motif

Destekleyen Kurum

ÇOMÜ Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

3135

Kaynakça

• Altıer, Semiha (2019). “Osmanlı Sanatı’nda İbrik Tasvirleri ve İkonografisi”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Cilt 17, Sayı 26, s. 149-202.
• Alyılmaz, Cengiz; Alyılmaz, Semra (2017). “Iğdır ve Çevresindeki Koç Heykelli Mezar Taşlarının Üzerlerindeki Arap Harfli Yazıtlar”, Türk Dünyası, Sayı 43, s. 305-345.
• And, Metin (2014). Osmanlı Tasvir Sanatları 1: Minyatür, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Arslan. Muhammet (2008). “Iğdır Çevresinde Bir Grup El Motifli Mezar Taşı”, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, s. 55-70.
• Arslan. Muhammet (2011). “Adıyaman Besni İlçesindeki Bazı Mezar Taşlarında Görülen Kahve Yapımı ve Sunumu İle İlgili Kabartmalar Üzerine”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 1, Sayı 30, s. 257-284 .
• Arslan. Muhammet (2020). “Anadolu Türk Mimarisinde Zülfikar Tasvirleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Araştırma Dergisi, Sayı 95, s. 235-275.
• Arslan, Aslı Sağıroğlu (2017). “Taşlar Konuşur”: Türk Mezar Taşlarının Biçim Dili”, Teke Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Cilt 6, Sayı 3, s. 1923-1937.
• Başköylü Seyyid Hasan Efendi, (2008). Hakk'ın Emri Rızası, Yurt Kitap Yayın, Ankara.
• Baykara, Tuncer (1972). “Mirseyit (Tanır) Köyü Mezarlığı”, Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, Sayı 4, s. 53-55.
• Berkli, Yunus (2007). Erzurum ve Erzincan çevresinde Görülen Koyun, Koç ve At Biçimli Mezar Taşları Ve Sanat Tarihindeki Yeri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• Bezgin, Yusuf Kenan (2019). Erzincan İli ve Çevresinde Bulunan Ziyaret Yerleri Etrafında Oluşan Halk İnanmaları, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Budak, Ayşe (2020). “Kültürel Belleğin Yinelenmesi: Kayseri’de Koçgiri Aşireti’nin Yerleştiği Köylerde Bezemeli Mezar Taşları". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, Sayı 95, s. 277-299.
• Cam Altında Yirmi Bin Fersah Geleneksel Halk Resim Sanatından “Camaltı Resimler” (1997). Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Canan, Duygu (2019). Eskiçağ’da Erzincan’ın Ulaşım Ağları, Binali Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzincan.
• Ceylan, Alparslan (2000). “Çayırlı'da Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 41, s. 277-291.
• Cimilli, Canan (2004). “Osmanlı’da Servi Motifinin İnançla Bağlantısı”, Sanat ve İnanç/2 Rıfkı Melul Meriç Anısına, (haz. Banu Mahir-Halenur Katipoğlu), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Türk Sanatı Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi, İstanbul, s. 225-235.
• Çal, Halit (2007). “Erzincan Çayırlı Eşmepınar Köyü Mezar-Mezar Taşları”, Sanat Tarihi Araştırmaları Prof. Dr. Haşim Karpuz’a Armağan, Konya, s.125-154.
• Çal, Halit (2011). “Erzincan Çayırlı İlçesi Mezarlarında Kuş Motifi”, Milli Folklor, Cilt 23, Sayı 89, s. 220-239.
• Çopuroğlu, Y. Cemalettin (2019). “Kültürel Anlamların Taşınması: Koç Başlı Mezar Taşları(Elazığ Gülmez Mezarlığı Örneği)”, Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, s. 36-57.
• Çoruhlu, Yaşar (2000). “At ve Koç/Koyun Şekilli Mezar Taşlarının Sembolizmi”. Toplumsal Tarih, Sayı 94, s. 35-42.
• Danık, Ertuğrul (1990). Koç ve At Şeklindeki Tunceli Mezartaşları, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• Danık, Ertuğrul (2004). “Koç ve At Şeklindeki Anadolu Mezar Taşlarının Dağılımı”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, Sayı 4, s. 25-28.
• Davun, Banu (2016) “Erzincan Çevresindeki Koyun ve At Biçimli MezarTaşlarının Sanat ve Estetik Açıdan Değerlendirilmesi”, Erzincan Üniversitesi Uluslararası Erzincan Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Cilt 2, Erzincan, s. 239-249.
• Dölek, İlbey (2019). “Koçgiri Aşiretine Ait Mezar Taşlarındaki Motiflerin Dinler Tarihi Açısından İncelenmesi: Göksun-Keklikoluk Örneği”, I. Uluslar Arası Geleneksel Türk Mezar Taşları Kitabı, Khazar Unıversıty Press, s. 157-181.
• Eroğlu, Eren Fefmi (2017). Beşkaza Yöresi Yörük-Türkmen Mezar Taşları Ve Damgaları, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla.
• Gül, Abdulkadir (2011). “Osmanlı Döneminde Erzincan Kazasında Ulaşım ve Haberleşme”, History Studies, Cilt 3, Sayı 1, s. 113-129.
• Gülensoy, Tuncer (1992). “Tunceli’nin Pülümür Sağlamtaş Köyü Mezarlığı Üzerine Notlar”, Fırat Havzası Folklor ve Etnografya Sempozyumu, s. 105-108.
• Gümüşoğlu, Dursun (2004). Anadolu'da Bir köy : Eskikonak : Antropolojik İnceleme, Ardıç Yayınları, İstanbul.
• Gündoğdu, Hamza (1997). “Eski Bir Kültür Merkezi: Başköy”, Anadolu Birliğinim Sağlanmasında Otlukbeli Savaşının Yeri ve Önemi Paneli, Otlukbeli Belediyesi Yayını, Ankara, s. 135-142.
• Gündoğdu, Hamza (1999). “Başköy Hakkında Bir Araştırma”, Kuruluşunun 45. Yılında tarihi kültürü Coğrafyası ve İnsanı ile Çayırlı, Çayırlı, s. 57-62.
• Güven, Onur (2019). “Ahıska’dan Artvin’e Koç-Koyun Formlu Mezar Taşları”, Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi/Journal of Turkish History Researches, Sayı 41, s. 345-363.
• Harman, Mürüvet (2015), Osmanlı Sanatında Cennet İmgesi-Bahçe Tasarımı İlişkisi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Haseki, Metin (t.y.). Plastik Açıdan Türk Mezar Taşları, İstanbul Devlet Güzel Sanatları Akademisi,İstanbul.
• Karaca, Faruk (2001). “Mezar Taşlarına Yansıyan Şekliyle Türk Kültüründe Hayat ve Ölümle İlgili Bazı Değerlendirmeler”, İslami Araştırmalar , Sayı 14, s. 501-512.
• Khamehyar, Ahmad, (2016). “Osmanlı Dönemi Resimli Dua Kitaplarında Kutsal Emanetlerin Tasvirleri”, Tasvir.Teori ve Pratik Arasında İslam Görsel Kültürü. (Ed. Nicole Kançal- Ferrari-Ayşe Taşkent), Klasik, İstanbul, s. 389-420.
• Kuruluşunun 45. Yılında Tarihi Kültürü Coğrafyası ve İnsanı İle Çayırlı (1999). Çayırlı.
• Laqueur, Hans-Peter (1997), Hüve’l-Baki İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları, (Çev. Selahattin Dildüzgün), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Naldan, Funda (2020). “Erzincan-Çayırlı İlçesi Başköy Köy Odaları”, Milli Folklor, Cilt 32, Sayı 126, s. 249-263.
• Nika Müzayede A.Ş. Osmanlı ve Karma Sanat Eserleri Müzayedesi, 12 Temmuz 2011 Ramada Plaza İstanbul.
• Özkan, Haldun (2000). “Erzincan ve Çevresinde Orta Asya Türk Geleneğini Sürdüren Bezemeli Mezar Taşları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 15, s. 31-47.
• Özkan, Haldun (2002). “Erzincan/Çayırlı ve Çevresinde Heykel Biçimli Mezartaşlarından Birkaç Örnek”, VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu, Kayseri, s. 611-619.
• Sevgen, Nazmi (1950). “Anadolu Koyun ve At Motifli Mezar Taşları”, Tarih Dünyası, Cilt I, Sayı 8, s. 333-336.
• Sevin, Veli (2005). Hakkari Taşları Çıplak Savaşçıların Gizemi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Tanındı, Zeren (1984). Siyer-i Nebî İslâm Tasvir Sanatında Hz. Muhammed’in Hayatı, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Taşbaskısı Halk Resimleri Sergisi Resim ve Heykel Müzesinde (1958). Erpak Matbaası, İstanbul.
• Tokat, Muhammet Erşed, Çalış, Ercan. (2016). “18 ve 19. Yüzyılda Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Bulunan İslami Dönem Mezar Taşlarında Askeri Eşya Bezeme Örnekleri”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 31, s. 194-231.