Şihabüddin Abdullah Sayrafî ve Kendisine Atfedilen Hulâsatü'l-Efkâr fî Ma'rifeti’l-Edvâr Adlı Eser; Hayatı, İçeriği ve Şüpheler

Yıl 2022, Sayı: 13, 269 - 279, 30.03.2022

Seyid Muhammed Taki Hüseyni

https://doi.org/10.32579/mecmua.1063024

Öz

Mûsikî nazarîyâtı tarihinde, Safîyüddîn Urmevî’nin 13. yüzyılın ilk yarısında kaleme aldığı Edvâr ismi ile meşhur Kitâbü’l-Edvâr fî maʿrifeti’n-nagam ve’l-evtâr eseri önemli bir yere sahiptir. İslamiyette mûsikî nazarîyâtı sahasında, risâleleri ile temellerini oluşturan İshâk-ı Mevsilî ve Kindî gibilerin çalışmaları, daha sonra Fârâbî, İhvân-ı safâ, İbn-i Sînâ, İbn-i Zeyle’nin çalışmalarıyla ilerleyerek mûsikî nazarîyâtınıda olan eksiklerin ve hataların giderilmesi doğrultusunda devam ettirildi. Bu çalışmaların zirve noktasına ulaşılması Safiyüddin Urmevî’nin Edvâr ile gerçekleşti denilebilir. Zîrâ Urmevî, mûsikî nazarîyâtına ilgilendiren tüm konuları yeni bir tedvin ve düzen ile ortaya koydu. Urmevî’den sonra gelen musikîşinâslar da onun sunduğu sistemi kabul ederek, kurduğu çizgide hareket edip eserlerini ya Edvâr’ın devamı olarak genişletilmiş bir şekilde ya da Edvâr’in şerhi veya tercümesi olarak kaleme aldıkları gözlenmektedir. Edvâr üzerinde yapılan şerhlerin en yoğun dönemleri 14. yüzyıldır. Günümüz araştırmalarında bu döneme atf edilen Edvâr Şerh’lerinden birisi de dönemin ünlü hattâtı Şihabüddin Abdullah Sayrafî’ye nisbet edilen Hulâsatü'l-efkâr fî ma'rifeti’l-edvâr isimli eseridir. Bu makalede, zikr edilen eserin müellifi, içeriği ve nüshalarından bilgi verildikten sonra, eserin içeriği ve nüshalarına dayanarak sunulan deliller ile bu eserin Sayrafî’ye ait olmadığını ortaya koymuştur. Bu eserin müellifi Abdulkâdir-i Merâgî ile çağdaş olup eserini 14.yy değil 15.yy’in başlarında telif ettiğini, bununla birlikte eserin müellifi, eserin en eski nüshasının müstensihi olan Fahreddîn-i Müstevfî ve eserin ismi Risâle fî fenn’il-elhân olabileceği doğrultusunda bilgiler açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Urmevi, Şerh-i Edvâr, Sayrafî, Müstevfî, Musiki, El Yazma

Kaynakça

• Benâyî, M. K. (1990). Resâle der Mûsikî. (1. Baskı). (D. Saffvat, thk.). Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî.
• Buhârî, M. (2014). Şerhü’l-Edvâr. (1. Baskı). (A. Envar, thk.). Ferhengistan-i Hüner.
• Celâyir, Sultan Hüseyin. Mektub. Tehran: Kitâbhâne ve Muze-i Melik, nr. 823. vr. 180a.
• Dânişpejûh, M. ve Afşâr, İ. (1968), Neşriye-i Nüshehâ-yi Hatti-i Ktaphâne-i Merkezi-i Dânişgâh-ı Tehran. (1. Baskı). (c. 5), İntişarat-ı Dânişgâh-ı Tehran.
• el-Habeşî, A. M. (2004). Câmiʿu’ş-şürûh ve’l-havâşî, (1. Baskı).Ebûzabî, BİA.
• el-Kürdî, M. T. (1939). Târihu’l-hatti’l-Arabiyye ve adabih. (1. Baskı).Mektebü’l-hilal.
• Fârâbî. (1967). el-Mûsîka’l-kebîr. (1. Baskı). (G. A. Haşebe ve M.A. el-Hafnî, thk.). Dârü’l-kitabi’l-Arabî.
• Fazâilî, H. (1984). Atlas-ı Hat. (1. Baskı). İntişârât-ı Meş’al.
• Herevî, Dust Muhammed. Murakka-i Behram Mîrzâ. İstanbul: Topkapı Sarayı Ktp., nr. H.2154.
• Hümâyî, C. (tarihsiz). Tarih-i Edebiyat-ı İran. (1. Baskı). Kitabforuşi-i Furugi.
• Hüseyni, S. M. T. (2010). Nağme-i Rud. (1. Baskı).Sure-i Mihr.
• Hüseyni, S. M. T. (2013). Fihrist-i Destnîvîshâ-yı Fârsî-yi Kitâphâne-i Fâtih. (1. Baskı).Kitabhane-i Meclis.
• Hüseyni, S. M. T. (2016). Fihrist-i Destnîvîshâ-yı Fârsî-yi Kitâphâne-i Nuruosmaniye. (1. Baskı).Bünyâd-ı Şükûhî.
• Hüseyni, S. M. T. (2021). Fahreddîn-İ Müstevfî, Hayatı Ve Bin Ciltlik Kütüphanesinden Geriye Kalanlar, Arşiv Dünyası, 8 (2) , 194-206. DOI: 10.53474/ad.1014009
• İhsanoğlu, E. Ve Rozenfeld, B. (2003). Mathematicians, Astronomers And Other Scholars Of Islamic Civilisation And Their Works (7Th-19Th C.), (1. Baskı).Research Centre for Islamic History, Art, and Culture.
• İsfahânî, H. (1991). Tezkire-i Hat ve Hattâtân. (1. Baskı). (R. Çavuş Ekberî, Çev.). Kitabhane-i Müstevfi.
• Kadî Mir Ahmed-i Münşî. (1988). Gülistân-ı Hüner. (1. Baskı). (A. Süheyli Hansârî, thk.). Menuçehrî.
• Karatay, F. E. (1962). Topkapı Sarayı Müsezi Kütüphanesi Aapça Yazmalar Kataloğu, (1. Baskı). (C.1). Milli Eğitim Bakanlığı.
• Kâreng, A. (1975). Âsâr-ı Bâstânî-i Azerbâycân. (1. Baskı).Encümen-i Asar ve Mefâhir-i Ferhengi.
• Kâşî, İmâdüddin Yahya. Şerh-i Edvâr. Berlin: Staatsbibliothek, Ms. or. oct. 2854.
• Kâşî, İmâdüddin Yahya. Şerh-i Edvâr. Tehran: Kitâbhâne-i Meclis, nr. 2207.
• Kâşifî, Hüseynî Vâ’iz-i Herevî. Lübâbü'l-ihtîyârât fî ta'yîni'l-evkât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendî, nr. 1969.
• Kerbelâî, H. H. (2005). Ravzatü’l-cinân ve cennetü’l-cenân. (1. Baskı). (Sultan el-Qurrâî, thk.). İntişarat-ı Sütude.
• Kurbânî, E. (1998). Zindigînâme-i riyâzî-dânân-ı devre-i islâmî (III-XI.h.). (1. Baskı). Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî. Maarif, A. (2005). Şerh-i Edvâr. (1. Baskı). Sure-i Mihr.
• Merâgî, A. (1988). Câmiu'l-elhân. (1. Baskı). (T. Bineş, thk.). Bongâh-ı Tercüme.
• Merâgî, A. (1992). Şerh-i Edvâr. (1. Baskı). (T. Bineş, thk.). Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî.
• Merâgî, A. Mekâsidü’l-elhân. Ankara: Milli kütüphane, nr. A.5238, vr. 1b- 97b.
• Merâğî, Abdülkadir. Câmiu'l-elhân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, nr.3644.
• Merâğî, Abdülkadir. Câmiu'l-elhân. Londra: Oxford Üniversitesi Bodleian ktp., nr. Marsh 282.
• Nazlâbâdî, M. (2004). Mesnevî-yi Cemâl u Celâl. (1. Baskı). (Ş. Kubâdî, thk.). Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî.
• Nevâi, A. (1944). Tezkire-i Mecâlisü’n-nefâis. (1. Baskı). (H.Ş. Kazvinî, Çev.). Menûçehrî.
• Purcevadi, N. (2005). Mesnevi-yi cemal u celal ve sorayende-yı ân, Aine-i Mirâs. 24, Mirâs-i Mektub.
• Risâle fî fenni’l-elhân. Ankara: Milli kütüphane, nr. A 5238, vr. 101b-134b.
• Risâle fî fenni’l-elhân. İstanbul: Süleymaniye kütüphanesi, Fatih, nr. 3661, vr. 20b-43b
• Sâlihî, M. A. (2014). Âsâr-i Yahya b. Ahmed-i Kâşânî, Mirâs-ı Şahâb. 79-80, (1. Baskı). Kitâbhâne-i Ayetullah Mer'aşi-i Necefî.
• Sayrafî, Şehabeddin Abdullah. Hulâsatü'l-efkâr fî ma'rifeti’l-Edvâr. Tehran: Kitâbhâne-i Milli-i İran, nr. 1235533.
• Sehâvî, Ş. M. (tarihsiz), ed-Davʾü’l-lâmiʿ li-ehli’l-karni’t-tâsiʿ. (1. Baskı). Dâru mektebeti’l-hayât.
• Semerkandî, D. (2004). Tezkiretü’ş-şuʿarâ. (1. Baskı). (E. Braun, haz.). İntişârât-ı Esâtîr.
• Semerkandî, Lutfullah. Şerh-i Edvâr. İsfahan, Kitabhâne-i Medrese-i Sadr, nr. 330.
• Semerkandî, Lutfullah. Şerh-i Edvâr. Tehran, Kitâbhâne ve Muze-i Melik, nr. 1647.
• Sezikli, U. (2007). Abdülkâdir-i Merâgî ve Camiu’l-elhân’ı. [Yayımlanmamış Doktıra tezi] Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları.
• Sipihr, H. L. (tarihsiz). Tezkire-i Hoşnivisân. (1. Baskı).Yesâvülî,
• Terbiyet, M. A. (2000). Dânişmendân-ı Azerbâycân. (1. Baskı). Tab’ ve Neşr.
• Urmevî, S. (1986). Kitâbü’l-Edvâr fi’l-mûsîka. (1. Baskı). (G. A. Haşebe, thk.). Al-hayʾat al-misriyyat al-ʿāmmat li-al-kitāb.
• Urmevî, S. (2002). el-Edvâr ve tercüme-i Farsî. (1. Baskı). (A. Rüstemî, thk.). Mirâs-ı Mektûb.
• Urmevî, S. el-Edvâr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, nr. 3662.
• Urmevî, S. el-Edvâr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuruosmaniye, nr. 3653.
• Uygun, M. N. (2002). Kitâbü’l-Edvâr, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 26, s.97-98), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.