BİR İSTANBUL METHİYESİ: DÂSİTÂN-I MEDHİYYE-İ İSTANBUL

Yıl 2023, Sayı: 15, 52 - 71, 30.03.2023

Fırat Sevinç

https://doi.org/10.32579/mecmua.1212902

Cited By: 1

Öz

Mekân edebî eserlerin vazgeçilmez unsurlarından biridir. Bazen mekân insan ruhuna tesir etmiş, bazen de insan ruhu mekânın yeniden şekillenmesi noktasında etkili olmuştur. Mekân unsurunun Klasik Türk şiirindeki yansıması genel itibariyle şehirler şeklinde olup bu şehirlerden en çok İstanbul kaleme alınmıştır. Gerek merkezden gerekse taşradan olsun, divan şairleri İstanbul’a olan hayranlıklarını şiirlerinde dile getirmiş ve sürekli İstanbul’da bulunmayı arzu etmişlerdir. İstanbul’un ele alındığı türlerden biri de şehir methiyeleridir. Şehirlerin övgülerine yer veren şehir methiyelerinin sayısı bugün itibariyle 60’tır. Bu çalışmada XIX. asır şairlerinden Ahmed’in Dâsitân-ı Medhiyye-i İstanbul başlıklı şehir methiyesi ele alınmıştır. Çalışmanın amacı daha önceki bazı çalışmalarda ismi zikredilen methiyeyi geniş bir şekilde ele almaktır. İlk bölümde manzumenin müellifiyle ilgili kısıtlı bilgilere yer verilmiş ve eserden hareketle Ahmed’in hayatı hakkında bazı tespitlerde bulunulmuştur. Şiirin şekil özelliklerinin ele alındığı bölümde Ahmed’in methiyesindeki aruz, kafiye ve redif unsurlarından bahsedilmiştir. Muhtevayla ilgili bölümde şiirin içerik unsurları üzerinde durulmuş ve Ahmed’in İstanbul’la ilgili önemli tespitlerine yer verilmiştir. Ahmed’in methiyesi dönemin bazı özelliklerine ışık tutması bakımından önemli bir manzumedir.

Anahtar Kelimeler

Ahmed, İstanbul, şehir, methiye, murabba.

Kaynakça

• Ahmed, Dāsitān-ı Medḥiyye-i İstanbul. İstanbul: İBB Kütüphaneleri, Bel_Osm_K.02992, 3a-13a. Erişim Adresi: https://katalog.ibb.gov.tr/kutuphane3/kitablar/550005200051000550004800095001140011500069.pdf
• Ahmed b. Hanbel. (2001). el-Müsned (Ş. Arnavut, A. Mürşid Haz.). Müessesetu’r-Risâle.
• Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Akün, Ö. F. (1956). Abdülhak Hâmid'in "merkad-i fatihi ziyaret" manzumesi ve içindeki görüşler. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 7 (1-2), 61-104.
• Alan, S. (2008). Türk edebiyâtında İstanbul. Kubbealtı Akademi Mecmuası, 146 (37/2), 38-44.
• Altun, M. (2017). Hikmet-Nâme. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Alvan, T. (2022). Cevherî’nin sultan II. Bayezid’e sunduğu methiyeler. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 26 (1), 213-234.
• Apaydın, M. (2013). Osman Cemal Kaygılı’nın eserlerinde İstanbul. Erdem, (64), 1-13.
• Arslan, M. (2018). Mecma‘-i Şu‘arâ ve Tezkire-i Üdebâ. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Arslan, M. (2018). Divan edebiyatında şehirler üzerine yazılan şiirler ve bunlar arasında Amasya şiirleri.
• Uluslararası Amasya Şairleri Bilim Şöleni. Amasya, Türkiye.
• Aydemir, E. ve Özer, F. (2019). Eslâf. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Aydemir, Y. (2004). Methiye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C.29, ss. 410-411). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aydın, A. (2017). Şair tezkirelerine göre Osmanlının unvanlı şehirleri. HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], 8 (3), 35-56.
• Aynur, H. (2015). Şehri sözle resmetmek: Osmanlı edebî metinlerinde İstanbul (XV-XVIII. yüzyıllar). C. Yılmaz (Ed.). Büyük İstanbul tarihi (C. VII, s. 128-145) içinde. İstanbul Kültür A.Ş.
• Batislam, H. D. (2009). Şiir şerhleri ve Şeyhülislâm Yahyâ’nın Edirne gazelleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (39), 483-498.
• Cançelik, A. (2015). İstanbul şehrengizlerinde şehrin kurucu unsuru olarak aşkınlık. Ekev Akademi Dergisi, 19 (61), 83-96.
• Cansever, T. (2010). Osmanlı şehri. Timaş Yayınları.
• Çakmakcı, S. (2020). Şiir ve şehir: Türk şiirinde İstanbul sevgisi. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (19), 1-35.
• Çankaya, E. (2016). Payitahttan metropole: Türk şiirinde İstanbul. Çağdaş Yerel Yönetimler, 25 (4), 87-117.
• Çelik, B. (2019). Müellifi bilinmeyen bir İstanbul şehrengizi. Littera Turca, 5 (1), 12-31.
• Çiftçi, Ö. (2017). Fatîn tezkiresi (Hâtimetü’l-Eşâr). Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çınarcı, M. N. (2019). Tezkiretü’ş-şu‘arâ. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Demirkent, I. (2001). İstanbul. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C.23, ss. 205-212). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gök, T. (2017). On altıncı asırda bir şehir övgüsü: Budin. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 15 (23), 119-131.
• Göka, Ş. (2011). İnsan ve mekân. Pınar Yayınları.
• İpekten, H. vd. (1988). Tezkirelere göre divan edebiyatı isimler sözlüğü. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İsen, M. (2000). Klasik şiirin merkezi olarak İstanbul. Bilig, (13), 1-8.
• Kaplan, M. (1999). Türk edebiyatında İstanbul, Türk edebiyatı üzerine araştırmalar. Dergâh Yayınları.
• Karadavut, N. (2020). Bâkî ve Nedîm Dîvânı’nda İstanbul üzerine mukayeseli bir inceleme. USBAD Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 2 (3), 460-480.
• Karadeniz, M. (2021). Kelimelerden şehir: Osmanlıda şiir-şehir ilişkisi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (24), 793-806.
• Karpuz, H. (2007). Ortahisar Camii. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C.33, ss. 407-408). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kartallıoğlu, Y. (2016). İstanbul şehir adının telaffuzunun tarihî süreç içinde gelişmesi. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (7), 119-136.
• Kur'an-ı Kerim. (2022). Diyanet İşleri Başkanlığı. Erişim Adresi: https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/tur-suresi-52/ayet-1/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1.
• Kutlar, F. S. (2011). Klasik Türk şiirinde şehir hicivleri ve Arpaemîni-zâde Mustafa Samî’nin Edirne kasidesi. Turkish Studies, 6 (2), 1-16.
• Küçük, A. (1992). Beytülma‘mûr. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C.6, ss. 94-95). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Macit, M. (2017). Nedîm dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Narlı, M. (2014). Şiir ve mekân. Akçağ Yayınları.
• Nas, Ş. K. (2018). Celilî dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Oğraş, R. (2018). Bağçe-i Safâ-endûz. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Oğuz, F. S. K. Koncu, H. ve Çakır, M. (2017). Kâfile-i Şu’arâ. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Pala, İ. ve Kılıç, F. (2020). Musammat. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C.31, ss. 233-235). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Rashid, A. N. (2019). Sivaslı İzzet Osman divanı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Süreyya, M. (1996). Sicill-i Osmanî 1. (N. Akbayar, Haz.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tahir, M. (1972). Osmanlı müellifleri. (A. F.Yavuz ve İ. Özen, Haz.). Meral Yayınevi.
• Tanrıbuyurdu, G. (2006). Eşref Paşa Dîvânı (inceleme,transkripsiyonlu metin, nesre çeviri). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kocaeli Üniversitesi.
• Tığlı, F. (2020). Türk edebiyatında şehrengizler. [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Tökel, D. A. (2016). Divan şiiri ve İstanbul'un imar tarihi. IV. Uluslararası Osmanlı İstanbulu Sempozyumu. İstanbul, Türkiye.
• Tuman, M. N. (2001). Tuhfe-i Nâilî. (C. Kurnaz ve M.Tatçı Haz.) . Bizim Büro Yayınları.
• Turan, S. (2010). Mihrî Hatun Divanı’nda şehir methiyesine bir örnek: Lâdik. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (10), 597-604.
• Üst, S. (2018). Edirneli Nazmî dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Vural, R. (2020). Dürrî Ahmed Efendi dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Vurmay, M. A. (2010). Edebiyat, coğrafya ve uzam: Hardy'nin yuvaya dönüş adlı romanı. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 50 (2), 207-220.
• Yenikale, A. (2017). Sünbülzâde Vehbî dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yeniterzi, E. (2009). Klasik Türk şiirinde ülke ve şehirlerin meşhur özellikleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Klasik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı -Prof. Dr. Turgut Karabey Armağanı, 3 (15), 301-334.
• Yıldız, E. (2021). Kilisli Rıfkî’nin Kesdel, Tekfur ve Kızıldağ methiyeleri. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 20 (4), 2144-2164.