SİİRTLİ ŞEYH HATTAP EFENDİ’NİN HAYATI, ESERLERİ VE KASÎDETÜ’L-BÜRDE’YE YAPTIĞI TAŞTİRÎN İNCELENMESİ

Yıl 2024, Sayı: 17, 13 - 23, 30.03.2024

Sedat Akay

https://doi.org/10.32579/mecmua.1436542

Öz

Bu çalışmada, İmam el-Bûsîrî’nin el-Kevâkibü’d-dürriyye fî medhi hayri’l-beriyye adlı kasidesine Siirtli Şeyh Hattap Efendi tarafından yapılan taştir ele alınacaktır. Taştir, bir gazelde her beytin iki mısrasının arasına aynı vezin ve kafiyede mısralar ekleyerek manzume meydana getirmektir.
Hz. Muhammed’e (sav) duyulan derin muhabbetin ürünü olan ve literatürde Kasîde-i Bürde olarak tanınan manzume, en güzel naat örneklerinden biri olarak kabul edilmiştir. Tüm İslâm dünyasında Kasîdetü’l-Bürde kadar meşhur olan, çok okunan, birçok dile çevrilen ve üzerine şerh, hâşiye, taştîr ve nazîreler yazılan bir başka kaside yoktur. Bu konuda yazılan eserler bile başlı başına bir literatür oluşturacak sayıdadır. İslâm kültür ve edebiyatına da derinden tesir eden bu kasideyle ilgili bir çalışma da Siirt’in meşhur âlim ve mutasavvıflarından biri olan Şeyh Hattap Efendi’ye aittir.
Bu makalede öncelikle Bûsîrî ile Kasîde-i Bürde’sine değinilmiştir. Ardından Şeyh Hattap Efendi’nin hayatı, ilmî şahsiyeti, eserleri ve ailesi hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümde Şeyh Hattap Efendi’nin Kaside-i Bürde’ye yapmış olduğu “taştir”i ele alınarak nüsha tavsifi yapılmış, müellife aidiyeti ispatlandıktan sonra taştir açıklanmıştır. Dördüncü bölümde; dört yüz seksen altı beyitten oluşan bu manzume şekil ve muhteva bakımından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, Bûsîrî, Kasîdetü’l-Bürde, Şeyh Hattap Efendi, Taştir

An Examınatıon Of The Lıfe, Works Of Sheıkh Hattap Efendı From Sıırt And Tashtir For Qasidat Al-Burda

Öz

The current study examines the tastir by Sheikh Hattap Efendi from Siirt on Imam al-Busiri's qasida titled "al-Kawakib al-Durriyya fi Madh Hayr al-Bariyya". The literary technique, known as "ta'stir", involves the addition of lines in the same meter and rhyme between each couplet of a ghazal, thus creating an expanded poem.
This poem, known in the literature as the Qasida al-Burda, is considered one of the finest examples of naat (poetry in praise of the Prophet Muhammad). It is unparalleled in its fame across the Islamic world, being widely read, translated into numerous languages, and the subject of extensive commentary (sharh), annotations (haşiye), tashtir, and poetic responses (nazire). The volume of works written about this qasida alone constitutes a significant body of literature. A notable contribution to the study of this poem comes from Sheikh Hattap Efendi of Siirt, a renowned scholar and mystic. His work deeply influences Islamic culture and literature, underscoring the profound love and reverence for the Prophet Muhammad expressed through this celebrated qasida.
This article initially discusses Busiri and his Qasida al-Burda. It then provides information on Sheikh Hattap Efendi's life, scholarly personality, works, and family. The third section examines Sheikh Hattap Efendi's "taştîr" of the Qasida al-Burda, including a description of the manuscript and proof of authorship, followed by an explanation of the taştîr. The fourth section evaluates this poem, which consists of four hundred eighty-six verses, in terms of both form and content.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Bûsirî, Qasidat al-Burda, Sheikh Hattap Efendi, tashtîr

Kaynakça

• Akay, S. (2020). Belgelerle Siirt’in manevi dinamikleri, âlimleri ve eserleri. (1. Baskı). Siirt Birlik Gazetecilik ve Matbaacılık.
• Akay, S. (2023). Osmanlı dönemi Siirt medreseleri / okutulan ilimler, müfredat ve ilim yolculuğu. (1. Baskı). Kitabe Yayınları.
• Akün, Ö. F. (1994). Divan edebiyatı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C.9, ss.389-427). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Atalay, Ö. (1946). Siirt tarihi. (1. Baskı). Çeltüt Matbaası.
• el-Bacuri, İ. (1991). Şerhu Kasîdetü’l-Bürde. (1. Baskı). Mektebetu’l-Adab.
• el-Bûsîrî, Muhammed bin Ali. (tarihsiz). Kasîdetü’l-Bürde. (1. Baskı). Daru’l-Kur῾an.
• Harputi, Ömer bin Ahmed. (2013). Kasîdetü’l-Bürde maa şerhiha ῾Asidetü’ş-şühde. (1. Baskı). Mektebetu’l-Medine.
• İsmail b. Abbâd. (1994). el-Muḥîtu fi’l-Lüğa. (1. Baskı). (Muhammed Hasan âl Yâsîn, thk.). ( 11), Âlemu’l-Kütüb.
• Kaya, M. (1992). Bûsîrî, Muhammed b. Saîd. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C.6, ss. 468-470). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kaya, M. (2001). Ḳaṣîdetü’l-Bürde. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C. 24, ss. 568-569). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kılıççıoğlu, C. (1992). Her yönüyle Siirt. (1. Baskı). Yücel Matbaacılık.
• Ma'lûf, L. (2003). el-Müncid fi'l-luğa ve’l-a῾lâm. Darü'l-Maşrik.
• Pala, İ. (2010). Ansiklopedik divan sözlüğü. (9. Baskı). Kapı Yayınları.
• Siirt İli Müftüler Albümü. (1992). (1. Baskı). Yücel Matbaacılık.
• Şeyh Hattap Efendi. Divan. Siirt: Abdullah Sevgi Kitaplığı, vr. 1b-72a.
• Şeyh Hattap Efendi. Mem u zin. Siirt: Abdullah Sevgi Kitaplığı, vr. 4b-119a.
• Arşiv belgeleri Osmanlı Arşivi. Meşihat Şer῾iyye Sicill-i Ahval Dairesi Defterleri [MŞH. SAİD]. 90 /18-1. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• Osmanlı Arşivi. Meşihat Şer῾iyye Sicili Defterleri [MŞH. SŞC.d]. No. 419. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• Osmanlı Arşivi. Meşihat Şer῾iyye Sicili Defterleri [MŞH. SŞC.d]. No. 422. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• Osmanlı Arşivi. Maarif İbtidaî [MF. İBT]. 491/21-1. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr
• Osmanlı Arşivi. Şura-yı Devlet [ŞD]. 1899. 5/11, 5/21, 5/32, 5/36. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr